Kraso: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Xqbot (diskuto | kontribuoj) e roboto aldono de: hy:Կրասոս |
Tonyo (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
| Linio 1: | Linio 1: | ||
'''Kraso''' aŭ '''Krasso''' (en [[latina lingvo|latino]]: '''Marcus Licinius Crassus Dives'''; (n. ĉirkaŭ [[-115]], mortis [[-53]]) estis [[Romio|romia]] generalo kaj politikisto kiu komandis la maldekstran flankon de la armeo de [[Sulla]] ĉe la Batalo de Porta Colline, kaj subpremis la sklavan ribelon gviditan fare de [[Spartacus]] kaj formis parton de la sekreta pakto, konata kiel la [[Unua triumviraro]], kun [[Gnaeus Pompeius Magnus]] kaj [[Julio Cezaro]]. |
|||
Ano de [[unua triumviraro]] kun [[Cezaro]] kaj [[Pompejo]]. |
|||
| ⚫ | |||
Li estis unu el la plej riĉaj homoj de la epoko kaj daŭre viciĝas inter la plej riĉaj el la tuta historio. |
|||
La signifo de Crassus en monda historio, aliflanke, devenas de lia financa kaj politika subteno de la malriĉa juna Julio Cezaro, kio permesis al Cezaro enŝipiĝi sur sia propra politika kariero. |
|||
{{ĝermo-biografio}} |
|||
==Biografio== |
|||
{{ĝermeto}} |
|||
Krasso estis la tria kaj plej juna filo de Publius Licinius Crassus Dives, kiu estis konsulo en -97. |
|||
| ⚫ | |||
Li kaj liaj fratoj estis kreskigitaj kune en malgranda modesta domo malgraŭ la bonege heredita riĉaĵo de la familio kaj la enorma persona riĉaĵo de la patro. Kiel tiam kutime, la du pli aĝaj fratoj vivis kun siaj gepatroj kaj plej juna frato eĉ post kiam ili geedziĝis kaj havis infanojn. |
|||
<br clear=all> |
|||
La plej granda de liaj fratoj, Publio, mortis dum la [[Socia milito (91–88 a.K.)|Socia Milito]], dum lia patro kaj lia alia frato, Ezoko, estis viktimoj de la sanga subpremo de [[Cayo Mario]] kaj de [[Cinna]] kiam Kraso estis ankoraŭ juna. Por eskapi de la morto, li serĉis rifuĝon en Hispania ([[-85|85 a.K.]]), kie, utiligante la klientarojn kiujn lia patro estis etendinta dum sia registaro en la [[Hispania Ulterior]], li varbis malgrandan armeon, metante sin je la ordonoj de [[Sila]] kiam ĉi tiu revenis en Italion kiel [[roma legaco|legaco]] aŭ [[prefekto]]. |
|||
| ⚫ | |||
Krasso elstaris en la [[Unua Civila Milito de la Respubliko de Romo|Unua Civila Milito]], kaj tre speciale en la konata [[Batalo de Portas Collina]] ([[1-a de novembro|1 de novembro]] de [[-82|82 a.K.]]). Post la starigo de la diktatoreco de Sila li riĉiĝis eksterordinare. De tiam restis lia kapableco por la negocoj. Negocante, spekulante kaj ĉantaĝante, li kunigis enorman fortunon kun aktivecoj tiel variaj kiel domoj de prostituado aŭ brigadoj de [[fajrestingistoj]]. Bona parto de lia fortuno estis uzata kun politikaj finoj, etendante la popularajn klientarojn, havigante pruntojn al noblaj familioj en malfacila ekonomia situacio kaj subtenante bonajn rilatojn kun la kapitalismaj kernoj de la [[rajda ordeno]]. |
|||
== Milito de Spartako == |
|||
En la jaro [[-73|73 a.K.]], la sklavoj de [[Italio]] stariĝis kontraŭ [[Romo]] sub la komando de [[Spartacus|Spartako]] kaj ili disvenkis plurajn fojojn al romaj armeoj. La Senato, alarmita jam por la ŝajne nehaltigebla ribelo de la sudo de [[Italio (roma provinco)|Italio]], konfidis al Kraso la taskon sufoki la ribelon. Kraso estis estinta [[Pretoro]] en 73 a. K. Kaj, kvankam li estis konita pro siaj politikaj rilatoj kaj sia familio, li ne havis reputacion kiel milita ĉefo.<ref name="plutc_10_1" /> |
|||
La legioj de Kraso venkis en pluraj alfrontoj, mortigante milojn da ribelemaj sklavoj kaj pelante al Spartako retiriĝi sude tra [[Basilikato]] al la markoloj de [[Mesino]]. Laŭ [[Plutarko]], Spartako faris traktaton kun piratoj el [[Kilikio]] por transporti lin kaj ĉirkaŭ 2.000 homojn al [[Sicilio]], kie li pretendis instigi ribelon de sklavoj kaj atingi plifortigoj. Tamen, ili estis perfiditaj de la piratoj, kiu ricevis la pagon sed forlasis la ribelemajn sklavojn.<ref name="plutc_10_1_3" /> |
|||
Tiam la fortoj de Spartako retiriĝis al [[Rhegium]]. La legioj de Kraso ilin persekutis kaj konstruis fortikaĵojn laŭlonge de la istmo de Rhegium, malgraŭ la atakoj de la ribelemaj sklavoj. La ribeluloj estis sieĝitaj kaj izolitaj de ĉiu provizado.<ref>'''*Plutarco''', ''Craso'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#10.4 10:4-5].</ref> |
|||
[[Dosiero:Last battle.gif|thumb|La lastaj okazaĵoj de la milito en 71 al. C..]] |
|||
En ĉi tiu momento, la legioj de [[Pompejo]] revenis al [[Italio (roma provinco)|Italio]] post sufoki la ribelon de [[Sertorio]] en [[Hispania]]. |
|||
Kun la legioj de Pompejo marŝante de la nordo kaj la trupoj de Lukulo de [[Brindizio|Brundisium]], Kraso rimarkis ke se ĝi ne finigus la ribelon kun rapideco, la valoro de la milito apartenus al la generalo kiu alvenis kun la plifortigojn, kaj sekve li spronis al liaj legioj por ke ili donu rapidan finon al la konflikto.<ref>'''Apiano''', ''Civilaj militoj'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#120 1:120]; '''Plutarco''', ''Craso'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.2 11:2].</ref> |
|||
<!-- |
|||
Ŝajne la roma plano estis bari al la sklavoj de tri *frentes: nordokcidenta (*Pompeyo kun 7 legioj), sudokcidenta (*Craso kun 8 legioj) kaj ĉi tiu (*Lúculo kun 5 legioj) En tuta, la romanoj adicius ĉirkaŭ 20 legiojn (ĉirkaŭ 120.000 viroj). |
|||
Post scii de la proksimigo de *Pompeyo, *Espartaco provis negoci kun *Craso por doni fino al la konflikto antaŭ ol ili alvenis la romajn plifortigojn.<ref>'''*Apiano''', ''Civilaj militoj'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#120 1:120];.</ref> Kiam *Craso neis, parto de la fortoj de *Espartaco rompis la *confinamiento kaj ili fuĝis al la montoj okcidente de *Petelia (la aktuala [[Strongoli|*Strongoli]]) en [[Kalabrio|*Bruttium]], kun la legioj de *Craso en persekutado.<ref>'''*Apiano''', ''Civilaj militoj'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#120 1:120]; '''*Plutarco''', ''*Craso'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#10.6 10:6]. Ne faras neniun mencion al la destino kiun kuris la fortoj kiuj ''ne'' rompis la sieĝon, kvankam ĝi eblas kiu ĉi tiuj iris la sklavojn sub la komando de *Cánico kaj Ĉasta, menciitaj poste.</ref> La legioj atingis atingi al parto de la ribeluloj –sub la komando de *Cánico kaj Ĉasta– aparta de la ĉefa armeo, mortigante al 12.300 de ili.<ref>'''*Plutarco''', ''*Craso'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.3 11:3]; '''*Livio''', ''*Periochae'', [http://www.livius.org/li-ln/livy/periochae/periochae096.html#97 97:1]. *Plutarco Proponas la numeron de 12.300 mortintoj. *Livio asertu ke estis 35.000.</ref> Tamen, la legioj de *Craso ankaŭ suferis perdojn, pro tio ke iuj de la sklavoj en fuĝo donis la rondveturon por alfronti al la romaj fortoj sub la komando de oficiala de kavalerio nomita [[Ezoko *Quicio]] kaj la [[*cuestor]] [[*Cneo *Tremelio *Escrofa]], disvenkante ilin.<ref>'''*Bradley''', ''*Slavery *and *Rebellion''. p. 97; '''*Plutarco''', ''*Craso'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.4 11:4].</ref> En ajna kazo, la ribelemaj sklavoj ne konstituis profesian armeon kaj ili estis alvenintaj al lian limon. Ne volis fuĝi pli kaj pluraj grupoj de viroj disigis de la ĉefa forto por ataki de sendependa maniero al la legioj de *Craso.<ref>'''*Plutarco''', ''*Craso'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.5 11:5];.</ref> Kun la disciplino difektante , *Espartaco donis la revenita al liaj fortoj kaj ĝi uzis ĉiun lian potencon por teni al la legioj *vinientes. En ĉi tiu [[batalo de la *Rio *Silario|lasta batalo]], la fortoj de *Espartaco estis disvenkitaj tute, kaj la granda plimulto de liaj viroj mortis en la kampo de batalo.<ref>'''*Apiano''', ''Civilaj militoj'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#120 1:120]; '''*Plutarco''', ''*Craso'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Plutarch/Lives/Crassus*.html#11.6 11:6-7]; '''*Livio''', ''*Periochae'', [http://www.livius.org/li-ln/livy/periochae/periochae096.html#97 97.1]. *Livio Asertu ke en ĉi tiu ago fino mortis ĉirkaŭ 60 000 sklavoj.</ref> ne konas la destinon fino de la propra *Espartaco, pro tio ke ĝi neniam trovis lian korpon, sed la historiistoj rakontas ke ĝi pereis en batalo apud liaj viroj.<ref>*Apiano, ''Civilaj militoj'', [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Appian/Civil_Wars/1*.html#120 1:120]; '''*Floro''', ''*Epitome'', [[*Wikisource:*Epitome *of *Roman *History/*Book 2#8|2.8]].</ref> |
|||
--> |
|||
== La Triumviraro === |
|||
<!-- |
|||
En la [[-65|65 a.K.]] tegis la [[*censor Roma|cenzuras]] apud [[Kvina *Lutacio *Catulo (konsulo 78 a.K.)|Kvina *Lutacio *Catulo]]. Traktis tiam de akiri eksterordinaraj povoj por transformi la [[Reĝlando de Egiptio]], aliancita de Romo, en provinco, tiel kiel de enskribi en bloko al la latinaj civitanoj de la [[*Galia *Transpadana]] en la lertaj de la romaj civitanoj (kion al li estis haviginta konsiderinda politika klientaro). Ambaŭ projektoj estis detenitaj de lia kolego, *Catulo, kiu intermetis lian vetoon paralizante la aktiveco de la *magistratura. Dum ĉi tiuj jaroj *Craso protektis al [[Ezoko *Sergio *Catilina]], apogante lia kandidateco al la elektoj *consulares de la jaro [[-64|64 a.K.]], se bone estis li kiu malmulta poste metus en konon de [[*Cicerón]] [[ezoko *Sergio *Catilina#La dua *conjuración de *Catilina|la preparado de la konspiro]]. |
|||
--> |
|||
Ĉirkaŭ la jaro [[-59|59 a.K.]] okazis la sekretan aliancon inter Craso kaj la du politikistoj pli gravaj de la momento, Pompejo kaj Cezaro, alianco konita kiel [[Unua triumviraro]]. Ĉiu el ili havis siajn proprajn interesojn. |
|||
<!-- |
|||
En la jaro [[-56|56 a.K.]], por la nomitaj ''[[*Convenio De *Lucca|Interkonsentoj de *Lucca]]'', ĝi okazis la renovigon de la *Triunvirato, kaj en konsekvenco *Pompeyo kaj *Craso estis elektitaj por la konsulejo en la jaro [[-55|55 a.K.]] Dum la ekzerco de lia *magistratura estis antaŭvidita ke ambaŭ kreis povojn *proconsulares dum kvin jaroj, similaj al kiuj praktikis Cezaro en la *Galia. La projekto de leĝo prezentita al la asembleo *transfería por periodo de kvin jaroj la provincoj de [[*Hispania]] al *Pompeyo kaj de [[Sirio]] al *Craso, kun privilegioj tiaj kiel realigi *reclutamientos kaj preni propraj decidoj. Ĉi tiu provinco promesis esti neelĉerpeblan fonton de riĉeco, kaj lin estus estinta de ne esti serĉinta ankaŭ la gloro [[armitaj fortoj|milita]] kaj transirita la [[*Éufrates]] en provo de konkeri [[*Partia]]. |
|||
--> |
|||
En novembro de 55, Kraso forlasis Italion por direkti sin al sia nova provinco, kie li pretigus grandiozan ekspedicion kontraŭ la [[partoj]] (vintro de la 55–54). En la monato de junio de la jaro [[-53|53 a.K.]], lia armeo estis buĉita en la [[Batalo de Carrhae]] —antaŭ la supereco de la kavalerio malamika— en la proksimecoj de [[Harran|Carras]], aktuala [[Harran]] en [[Turkio]]. La legioj de Kraso estis nekapablaj manovri tiel rapide kiel iliaj kontraŭuloj. Pli ol 20.000 soldatoj perdis la vivon kaj proksime de 10.000 estis faritaj malliberuloj (vidu [[Legio perdita]]). Kraso estis kaptita kaj murdita per la devigo trinki pokalon de oro fandita kiel simbolon de lia klopodo por la riĉecoj. |
|||
== Bibliografio == |
|||
=== Klasikaj fontoj === |
|||
* Apiano de Aleksandrio. ''Historio de la civilaj militoj''. |
|||
* Plutarko de Queronea. ''Paralelaj vivoj''. |
|||
== Notoj kaj referencoj == |
|||
{{Referencoj}} |
|||
== Vidu ankaŭ == |
|||
* [[Pompeo]] |
|||
* [[Julio Cezaro]] |
|||
* [[Romia Respubliko]] |
|||
* [[Unua triumviraro]] |
|||
* [[Legio perdita]] |
|||
| ⚫ | |||
[[az:Mark Lisini Krass]] |
[[az:Mark Lisini Krass]] |
||
Kiel registrite je 17:03, 24 okt. 2010
Kraso aŭ Krasso (en latino: Marcus Licinius Crassus Dives; (n. ĉirkaŭ -115, mortis -53) estis romia generalo kaj politikisto kiu komandis la maldekstran flankon de la armeo de Sulla ĉe la Batalo de Porta Colline, kaj subpremis la sklavan ribelon gviditan fare de Spartacus kaj formis parton de la sekreta pakto, konata kiel la Unua triumviraro, kun Gnaeus Pompeius Magnus kaj Julio Cezaro.
Li estis unu el la plej riĉaj homoj de la epoko kaj daŭre viciĝas inter la plej riĉaj el la tuta historio.
La signifo de Crassus en monda historio, aliflanke, devenas de lia financa kaj politika subteno de la malriĉa juna Julio Cezaro, kio permesis al Cezaro enŝipiĝi sur sia propra politika kariero.
Biografio
Krasso estis la tria kaj plej juna filo de Publius Licinius Crassus Dives, kiu estis konsulo en -97. Li kaj liaj fratoj estis kreskigitaj kune en malgranda modesta domo malgraŭ la bonege heredita riĉaĵo de la familio kaj la enorma persona riĉaĵo de la patro. Kiel tiam kutime, la du pli aĝaj fratoj vivis kun siaj gepatroj kaj plej juna frato eĉ post kiam ili geedziĝis kaj havis infanojn.
La plej granda de liaj fratoj, Publio, mortis dum la Socia Milito, dum lia patro kaj lia alia frato, Ezoko, estis viktimoj de la sanga subpremo de Cayo Mario kaj de Cinna kiam Kraso estis ankoraŭ juna. Por eskapi de la morto, li serĉis rifuĝon en Hispania (85 a.K.), kie, utiligante la klientarojn kiujn lia patro estis etendinta dum sia registaro en la Hispania Ulterior, li varbis malgrandan armeon, metante sin je la ordonoj de Sila kiam ĉi tiu revenis en Italion kiel legaco aŭ prefekto.
Krasso elstaris en la Unua Civila Milito, kaj tre speciale en la konata Batalo de Portas Collina (1 de novembro de 82 a.K.). Post la starigo de la diktatoreco de Sila li riĉiĝis eksterordinare. De tiam restis lia kapableco por la negocoj. Negocante, spekulante kaj ĉantaĝante, li kunigis enorman fortunon kun aktivecoj tiel variaj kiel domoj de prostituado aŭ brigadoj de fajrestingistoj. Bona parto de lia fortuno estis uzata kun politikaj finoj, etendante la popularajn klientarojn, havigante pruntojn al noblaj familioj en malfacila ekonomia situacio kaj subtenante bonajn rilatojn kun la kapitalismaj kernoj de la rajda ordeno.
Milito de Spartako
En la jaro 73 a.K., la sklavoj de Italio stariĝis kontraŭ Romo sub la komando de Spartako kaj ili disvenkis plurajn fojojn al romaj armeoj. La Senato, alarmita jam por la ŝajne nehaltigebla ribelo de la sudo de Italio, konfidis al Kraso la taskon sufoki la ribelon. Kraso estis estinta Pretoro en 73 a. K. Kaj, kvankam li estis konita pro siaj politikaj rilatoj kaj sia familio, li ne havis reputacion kiel milita ĉefo.[1]
La legioj de Kraso venkis en pluraj alfrontoj, mortigante milojn da ribelemaj sklavoj kaj pelante al Spartako retiriĝi sude tra Basilikato al la markoloj de Mesino. Laŭ Plutarko, Spartako faris traktaton kun piratoj el Kilikio por transporti lin kaj ĉirkaŭ 2.000 homojn al Sicilio, kie li pretendis instigi ribelon de sklavoj kaj atingi plifortigoj. Tamen, ili estis perfiditaj de la piratoj, kiu ricevis la pagon sed forlasis la ribelemajn sklavojn.[2]
Tiam la fortoj de Spartako retiriĝis al Rhegium. La legioj de Kraso ilin persekutis kaj konstruis fortikaĵojn laŭlonge de la istmo de Rhegium, malgraŭ la atakoj de la ribelemaj sklavoj. La ribeluloj estis sieĝitaj kaj izolitaj de ĉiu provizado.[3]
En ĉi tiu momento, la legioj de Pompejo revenis al Italio post sufoki la ribelon de Sertorio en Hispania. Kun la legioj de Pompejo marŝante de la nordo kaj la trupoj de Lukulo de Brundisium, Kraso rimarkis ke se ĝi ne finigus la ribelon kun rapideco, la valoro de la milito apartenus al la generalo kiu alvenis kun la plifortigojn, kaj sekve li spronis al liaj legioj por ke ili donu rapidan finon al la konflikto.[4]
La Triumviraro =
Ĉirkaŭ la jaro 59 a.K. okazis la sekretan aliancon inter Craso kaj la du politikistoj pli gravaj de la momento, Pompejo kaj Cezaro, alianco konita kiel Unua triumviraro. Ĉiu el ili havis siajn proprajn interesojn.
En novembro de 55, Kraso forlasis Italion por direkti sin al sia nova provinco, kie li pretigus grandiozan ekspedicion kontraŭ la partoj (vintro de la 55–54). En la monato de junio de la jaro 53 a.K., lia armeo estis buĉita en la Batalo de Carrhae —antaŭ la supereco de la kavalerio malamika— en la proksimecoj de Carras, aktuala Harran en Turkio. La legioj de Kraso estis nekapablaj manovri tiel rapide kiel iliaj kontraŭuloj. Pli ol 20.000 soldatoj perdis la vivon kaj proksime de 10.000 estis faritaj malliberuloj (vidu Legio perdita). Kraso estis kaptita kaj murdita per la devigo trinki pokalon de oro fandita kiel simbolon de lia klopodo por la riĉecoj.
Bibliografio
Klasikaj fontoj
- Apiano de Aleksandrio. Historio de la civilaj militoj.
- Plutarko de Queronea. Paralelaj vivoj.