Vardenis
| Vardenis | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| urbo en Armenio | |||||
| Administrado | |||||
| |||||
| Poŝtkodo | 1601–1603 | ||||
| Demografio | |||||
| Loĝantaro | 12 363 () [+] | ||||
| Loĝdenso | 1 451 loĝ./km² | ||||
| Geografio | |||||
| Geografia situo | 40° 11′ N, 45° 43′ O (mapo)40.1845.72Koordinatoj: 40° 11′ N, 45° 43′ O (mapo) [+] | ||||
| Alto | 1 943 m [+] | ||||
| Areo | 8,52 km² ( 852 ha) [+] | ||||
| Horzono | UTC+04:00 [+] | ||||
| |||||
|
| |||||
| Alia projekto | |||||
 Vikimedia Komunejo Vardenis [+]
| |||||
Vardenis (armene: Վարդենիս, ĝis 1969 Basargechar, malnova nomo Vasakaŝen). La urbo Vardenis okupas la sudorientan angulon de la provinco Gegharkunik de la Respubliko Armenio. Ĝi situas en la valo de la rivero Masrik, sur la teritorio de la baseno Masrik. Vardenis troviĝas je 170 km de la landa ĉefurbo,Erevano, kaj je 75 km de Gavar, la provinca ĉefurbo. La administra teritorio de Vardenis konsistas el 3006 ha, de kiu 736 ha estas okupitaj de la urbo mem. Vardenis ricevis ĝian urban statuson en 1995.
Dum la sovetia periodo la regiono Vardenis havis miksitan azeran kaj armenan loĝantaron. En 1988, kiel rezulto de la konflikto inter Azerbajĝano kaj Armenio pro la milito de Montara Karabaĥo, la etne azera loĝantaro fuĝis al Azerbajĝano kaj estis anstataŭita de etnaj armenaj rifuĝintoj de Azerbajĝano. Laŭ la censo de 2001, la loĝantaro de Vardenis konsistas el 13.700 personoj. Malplibonigo de ekonomia potencialo, malfacila financa situacio, alta senlaboreca procento kaj aliaj problemoj kondukis al malkresko de la loĝantaro[1].
Etimologio[redakti | redakti fonton]
La nuna teritorio de Vardenis antaŭe estis konata kiel Vasakaŝen, Voskeŝen, kaj pli post Basargeĝar ĝis 1969, kiam ĝi estis renomita Vardenis, laŭlitere kun la signifo la rozkoloraj landoj.
Historio[redakti | redakti fonton]
La nuna teritorio de Vardenis estis parto de la kantono Sotk de historia Sjuniko; la 9-a provinco de Granda Armenio.
Laŭ tradiciaj legendoj, la setlejo estis fondita kiel Geghamabak fare de Gegham; la nepo de la legenda Hajko, kiu estas konsiderata la legenda patriarko kaj fondinto de la armena nacio.
Laŭ historiisto Ghevond Aliŝan, princo Gaburn Vasak de la Siunia dinastio, fondis la setlejon Vasakaŝen sur la teritorio de nuntempa Vardenis dum la 9a jarcento, kiu travivis ĝis la 17a jarcento.
Post la falo de la arsakida dinastio de Armenio en la meza 11-a jarcento, regado super la kantono Sotk estis transdonita al la dinastio Smbatjan, al princo de Vajkunk en la Arcaĥa reĝlando.
En la 19-a jarcento, multaj armenoj de la areo migris al Kartvelio. Dum 1829–1830, la loĝloko estis denove loĝata de armenaj migrantoj el Diadin (Tateon) en okcidenta Armenio. De 1930 ĝis 1995 ĝi estis administra centro. Ĝis 1969, la urbo oficiale nomiĝis Basargeĝar. La unua ĝenerala urba plano de Vardenis estis aplikita en 1952. La ĝisdatigita plano de la urbo, inkluzive de la komunumaj teroj, estis disvolvita per la postulo de la Ministerio pri Urba Planado de Armenio en 2004.
Vardenis estas unu el la plej malnovaj setlejoj en Armenio. La urbo kaj ĝiaj najbarecoj estas riĉaj je kultura heredo, kun 568 monumentoj registritaj. La plej interesaj estas la monaĥejo Makenac, la baziliko en Sotk, la kapeloj de Ajrk kaj Karĝaghbjur, la tomboj de la 3a-1a jarmiloj a.K., ciklopea fortikaĵo, kaj la mezepokaj ĥaĉkaroj. En la centro de Vardenis situas la preĝejo Sankta Dipatrino, konstruita en 1905, kie laboris la armena historiisto Hovhannes Careci. La preĝejo estas ĉirkaŭita de multaj ĥaĉkaroj devenantaj de la 14-a kaj la 17-a jarcentoj.
Geografio[redakti | redakti fonton]
Situante en la valo de la rivero Masrik je alteco de 2006 metroj super la marnivelo, Vardenis estas dominata de la 82-kilometra montaro Vardenis. La plej alta pinto de la intervalo estas Monto Vardenis je 3.522 metroj super marnivelo, situanta proksimume 23 km sudokcidente de la urbo Vardenis. La urbo ankaŭ limas norde al la montaro Sevan. Vardenis estas ĉirkaŭ 6 kilometrojn for de la sudorientaj bordoj de la lago Sevan.
Klimato[redakti | redakti fonton]
Vardenis estas je 1.943 metroj super la marnivelo, kun mildaj someroj kaj malvarmaj vintroj. La averaĝa vintra temperaturo estas −6 °C. La vintro daŭras ses monatojn, kun sub-nulaj temperaturoj regantaj. La neĝo falas en novembro kaj degelas meze de aprilo. Vardenis estas konata pro alta sunfrapo kun 2.500 ĝis 2.700 horoj ĉiujare. Jarpluvado konsistas el 400 ĝis 500 milimetroj. La nombro de neĝoŝtormaj tagoj estas 30, el kiuj 13 estas en januaro.
La somero estas mallonga, milda, suna kaj humida, kun minimuma pluvado. La averaĝa minimuma temperaturo de julio ĝis aŭgusto estas 16 °C. dum la maksimumo povas esti ĝis 35 °C. Orientaj ventoj regas dum la tuta jaro. La aŭtuno estas milda, kun la unua duono modere nuba. La dua duono estas malstabila.
Meteologiaj observaĵoj de la urbo (aertemperaturo, pluvado, atmosfera premo, relativa humideco, absoluta humideco, ventodirekto kaj rapideco ktp.) Estas efektivigitaj per meteologiaj stacioj Vardenis-Masrik, establitaj en la 1940-aj jaroj je 1,842,7 metroj super marnivelo.
Geologio[redakti | redakti fonton]
La urbo Vardenis situas sur la ebenaĵo Masrik, en la valo de rivero Masrik. El la nordo ĝi limas kun lago Sevan, oriente kun montoj Zangezuro kaj sudoriente kun montoj Vardenis. El morfologia vidpunkto, Masrik reprezentas intermontan areon plenigitan de riveraj-lakustriaj kuŝejoj. La plej granda parto de la urbo estas ebenaĵo, prezentita per argilaj, sablaj kaj pluraj subgrundoj. La sudorienta parto de la urbo sidas sur eroziaj denudaciaj deklivoj, prezentitaj per iomete eroziita, porifera bazalto. Sur la tuta teritorio de Vardenis ne ekzistas aktivaj tektonaj riftoj. La projekciita tertrema akcelo varias inter 0.28 kaj 0.32g. En la urbocentro, la akcelo estas 0,32 g (8,5 magnitudo), en la suda kaj orienta partoj la grando atingas ĝis 8,25-8,5. La urbo troviĝas proksime al la Sevana Nacia Parko, kiu estas tre riĉa je biodiverseco.
La areo de Vardenis estas riĉa je metalaj kaj nemetalaj rimedoj. La ora mino de Sotk aktivas. Ekzistas multaj specoj de rokoj uzataj en konstruado, same kiel minoj de duonvaloraj ŝtonoj. La montaro Zangezuro konsistas el paleogenaj granitoidoj, vulkanaj kaj sedimentaj kuŝejoj.
Akvoresursoj[redakti | redakti fonton]
La provinco Gegharkunik riĉas je akvoresursoj (surfacaj, grundaj freŝaj kaj mineralaj akvoj). Akvoresursoj de la tuta provinco konsistas el ĉirkaŭ 692,000 kubaj metroj tage. Akvoresursoj de la areo de Vardenis sumiĝas je ĉirkaŭ 248 kubaj metroj tage, el kiuj ĉirkaŭ 115 kubaj metroj tage estas uzeblaj.
La rivero Masrik trairas la nordan parton de la urbo. La horizonto de la subteraj akvoj de ĉi tiu arteza baseno situas 1,5 kaj 5 metrojn profunda, kiu kune kun la horizonto de malfortaj premataj akvoj kreas komunan akvan horizonton. La fluktuoj en la akvonivelo estas inter 0,24 kaj 0,57 metroj.
Akvo en Vardenis estas provizita de akvotubaj sistemoj "Akunk", "Shat Jrer" kaj "Akner". La tuboj de interna sistemo kaj kaptado estas nuntempe en sufiĉe malbona teknika kaj kloakiga stato.
Demografio[redakti | redakti fonton]
Dum la sovetia periodo, Vardenis kaj la ĉirkaŭaj setlejoj havis miksitan loĝantaron de armenoj kaj azerbajĝananoj. En 1988, kiel rezulto de la konflikto inter Azerbajĝano kaj Armenio, ĝia etna azera loĝantaro estis forpelita kaj anstataŭigita de etnaj armenaj rifuĝintoj de Bakuo kaj Sumqayit .
En la censo de 2001 Vardenis havis 12 753 loĝantojn. Plimalboniĝo de ekonomia potencialo, malfacila financa situacio, altaj senlaborecaj impostoj kaj aliaj problemoj rezultigis malpliigon de la loĝantaro. Kompare kun 1996, la loĝantaro malpliiĝis je 14%, ĉefe pro junula migrado, kaj sekve malaltaj naskoprocentoj.
Nuntempe la urbo estas ĉefe loĝata de etnaj armenoj, kiuj apartenas al la Armena Apostola Eklezio. La preĝejo Sankta Dipatrino konstruita inter 1903 kaj 1912, estas la ĉefa preĝejo de la urbo reguligita de la Diocezo de Gegharkunik kun sidejo en Gavar.
Jen la demografia templinio de Vardenis ekde 1831:
| Jaro | 1831 | 1897 | 1926 | 1959 | 1979 | 1989 | 1996 | 2001 | 2011 | 2016 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Loĝantaro | 178 | 2,193 | 3.468 | 6,322 | 11,549 | 13.905 | 15,503 | 12.753 | 12,685 | 12,600 |
Ekonomio[redakti | redakti fonton]
La loĝantaro okupiĝas ĉefe pri agrikulturo, komerco kaj servoj. La orminejo Sotk, kiu estas konsiderata unu el la plej grandaj minejoj en Armenio, situas 20 kilometrojn oriente de la urbo. Multaj malgrandaj laktaĵaj kaj bakaj entreprenoj ankoraŭ funkcias en Vardenis ekde la sovetia tempo.
La plej granda industria firmao en Vardenis estas la "Pretiga Fabriko Samelon Vardeinis" por alkoholaj trinkaĵoj kaj nealkoholaĵoj, fondita en 2000. La urbo ankaŭ estas la hejmo de la fabriko "Gnel Khachatryan" por laktaĵoj, kaj ankaŭ multaj malgrandaj meblo-fabrikoj.
Edukado[redakti | redakti fonton]
Vardenis havas kvar publikedukajn lernejojn kaj tri infanĝardenojn. La urbo ankaŭ estas la domo-muzeo de Viktor Hambardzumjan kies patro filologo "Hamazasp Hambardzumjan" estis denaskulo de Vardenis.
Sporto[redakti | redakti fonton]
Lernagorts Vardenis FC estis la sola futbala klubo de tiu reprezentanto de la urbo en hejmaj konkursoj. Ili ludis siajn hejmmatĉojn ĉe la Urba Stadiono Vardenis situanta ĉe la okcidenta rando de la urbo. Tamen la klubo estis devigita dissolviĝi en 1995 pro monaj malfacilaĵoj.