Armena alfabeto
La armena alfabeto estas uzata por skribi la armenan lingvon ekde la jaro 405 aŭ 406 p.K. kreita de la armena sanktulo Mesrop Maŝtoc por traduki la Biblion. oni pensas ke la alfabeto venas de la pahleva lingvo (malnova irana lingvo) aŭ de la siria, sed la vortordo tre similas al la greka lingvo. Ĝi konsistas el 36 literoj, du el ili estis aldonataj dum la ekzistado de la Kilikio. Ĝis la 19-a jarcento la klasika armena (grabaro) estis la literatura lingvo kaj de tiam ĝi estis uzita por verki en la du modernaj literaturaj dialektoj de la lingvo, orienta kaj okcidenta armenaj, kiuj disvolviĝis dum la sama epoko sed en diversaj regionoj kie ili troviĝis disigitaj en du grandaj imperioj, la Otomana kaj la Persa kaj poste la Rusa. Sovetaj reformoj de la alfabeto kondukis al la kreado de unu 39-a litero և (majusklo ԵՎ), kiu antaŭe estis dumtempe ligaturo ե+ւ.
Alfabeto
Litero | Nomo | Elparolo | Transliterumado | numera valoro | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Tradicia grafio | Reformita grafio | Elparolo | Klasika armena lingvo (grabaro) | Orient-armena lingvo | Okcident-armena lingvo | Klasika armena lingvo (ISO 9985) | ||||
klasika armena | orienta armena | okcidenta armena | ||||||||
Ա ա | այբ | [aɪb] | [aɪpʰ] | [ɑ] | a | 1 | ||||
Բ բ | բեն | [bɛn] | [pʰɛn] | [b] | [pʰ] | b | 2 | |||
Գ գ | գիմ | [gim] | [kʰim] | [g] | [kʰ] | g | 3 | |||
Դ դ | դա | [dɑ] | [tʰɑ] | [d] | [tʰ] | d | 4 | |||
Ե ե | եչ | [jɛtʃʰ] | [ɛ], komence [jɛ] | e | 5 | |||||
Զ զ | զա | [zɑ] | [z] | z | 6 | |||||
Է է | է | [ɛː] | [ɛ] | [ɛː] | [ɛ] | ē | 7 | |||
Ը ը | ըթ | [ətʰ] | [ə] | ë | 8 | |||||
Թ թ | թո | [tʰo] | [tʰ] | t‘ | 9 | |||||
Ժ ժ | ժէ | ժե | [ʒɛː] | [ʒɛ] | [ʒ] | ž | 10 | |||
Ի ի | ինի | [ini] | [i] | i | 20 | |||||
Լ լ | լիւն | լյուն | [lʏn][1] | [l] | l | 30 | ||||
Խ խ | խէ | խե | [χɛː] | [χɛ] | [χ] | x | 40 | |||
Ծ ծ | ծա | [tsɑ] | [tsʼɑ] | [dzɑ] | [ts] | [tsʼ] | [dz] | ç | 50 | |
Կ կ | կեն | [kɛn] | [kʼɛn] | [gɛn] | [k] | [kʼ] | [g] | k | 60 | |
Հ հ | հո | [ho] | [h] | h | 70 | |||||
Ձ ձ | ձա | [dzɑ] | [tsʰɑ] | [dz] | [tsʰ] | j | 80 | |||
Ղ ղ | ղատ | [ɫɑt] | [ʁɑtʼ] | [ʁɑd] | [l], or [ɫ] | [ʁ] | ġ | 90 | ||
Ճ ճ | ճէ | ճե | [tʃɛː] | [tʃʼɛ] | [ʤɛ] | [tʃ] | [tʃʼ] | [ʤ] | č̣ | 100 |
Մ մ | մեն | [mɛn] | [m] | m | 200 | |||||
Յ յ | յի | հի | [ji] | [hi] | [j] | [h], [j] | y | 300 | ||
Ն ն | նու | [nu] | [n] | n | 400 | |||||
Շ շ | շա | [ʃɑ] | [ʃ] | š | 500 | |||||
Ո ո | ո | [o] | [vo] | [o], komence [vo][2] | o | 600 | ||||
Չ չ | չա | [tʃʰɑ] | [tʃʰ] | č | 700 | |||||
Պ պ | պէ | պե | [pɛː] | [pʼɛ] | [bɛ] | [p] | [pʼ] | [b] | p | 800 |
Ջ ջ | ջէ | ջե | [ʤɛː] | [ʤɛ] | [tʃʰɛ] | [ʤ] | [tʃʰ] | ǰ | 900 | |
Ռ ռ | ռա | [rɑ] | [ɾɑ] | [r] | [ɾ] | ṙ | 1000 | |||
Ս ս | սէ | սե | [sɛː] | [sɛ] | [s] | s | 2000 | |||
Վ վ | վեւ | վեվ | [vɛv] | [v] | v | 3000 | ||||
Տ տ | տիւն | տյուն | [tʏn] | [tʼʏn][3] | [dʏn] | [t] | [tʼ] | [d] | t | 4000 |
Ր ր | րէ | րե | [ɹɛː] | [ɹɛ][4] | [ɾɛ] | [ɹ][4] | [ɾ] | r | 5000 | |
Ց ց | ցո | [tsʰo] | [tsʰ] | c‘ | 6000 | |||||
Ւ ւ | հիւն | N/A[5] | [hʏn] | [w] | [v][6] | w | 7000 | |||
Փ փ | փիւր | փյուր | [pʰʏɹ][7] | [pʰʏɾ] | [pʰ] | p‘ | 8000 | |||
Ք ք | քէ | քե | [kʰɛː] | [kʰɛ] | [kʰ] | k‘ | 9000 | |||
Aldonitaj dum la 13-a jarcento | ||||||||||
Օ օ | օ | [o] | [o] | ò | N/A | |||||
Ֆ ֆ | ֆէ | ֆե | [fɛː] | [fɛ] | [f] | f | N/A | |||
carta | tradicia grafio | reformita grafio | klasika armena | orient-armena | okcident-armena | klasika armena | orient-armena | okcident-armena | klasika armena (ISO 9985) |
numera valoro |
Elparolo | ||||||||||
Nomo | Elparolo | Transliterumado |
Interpunkcio kaj diakritaj signoj
Signo | Nomo | Signifo | |
---|---|---|---|
Ligaturo | եւ [8] | Ech` wiwn | citilo |
Diakrita signo | ՙ | modifilo duonringo maldekstren? | |
՚ | modifilo duonringo dekstren? | ||
՛ | Shesht | emfaza signo | |
interpunkcio | ՜ | Bac`aganch`akan nshan | krisigno |
՝ | Bowt` | komo | |
՞ | Harc`akan nshan | demandosigno | |
՟ | Pativ | signo de mallongigo | |
։ | Verjhaket | punkto | |
֊ | Ent`amnay | streketo |
Notoj
- ↑ Per uzado de reformita ortografio < լ > prononciĝas [Lyun].
- ↑ Laŭ tradicia ortografio, nur kiam estos la komenco de vorto.
- ↑ Per uzado de la reformita ortografio, la litero <տ > prononciĝas [Tyun].
- ↑ 4,0 4,1 En praktiko , nur la iranaj armenoj diras [ɹ], la orientaj armenoj de la Respubliko de Armenio ŝanĝis la klasikan armenan lingvon de [ɹ] (ր) al [ɾ].
- ↑ Per la uzo de la reformita ortografio, ĉi tiu litero estis anstataŭita de <ու >, kiu reprezentas [u].
- ↑ Kutime, ĝi reprezentas /v/ en klasika armena, sed estas iuj esceptoj; աւ klasika armena lingvo komence de vorto (se sekvas konsonanton) reprezentas /au/ (kiel en sube), ekzemple, աւր ( awr, /auɹ/, (tago ). Pro ŝanĝo de sono en la mezepoko ĉi elparolo ŝanĝiĝis al /oɹ/ dum la dek-dua jarcento skribita kiel օր (ōr), la originala monoftongo ու (reprezentante /ov/ aŭ /ou/) iĝis /u/, la monoftongo reprezentas իւ (iw) /ju/ (la ortografia reformo en sovetia Armenio anstataŭis ի (i) per յ (y) kaj ւ (c) per ու (ow), formante la diftongon յու ).
- ↑ Per la uzo de la reformita ortografio, ĉi tiu litero estis anstataŭita de <ու >, kiu reprezentas [u].
- ↑ Laŭ la tradicia alfabeto եւ estis konsiderata ligaturo, sed laŭ la reformita alfabeto dum la 20-a jarcento ĝi estis anstataŭata de և , kiu estas konsiderata litero kun elparolo /ev/ kaj transliterumado: ev.