M (filmo)

M
; Aktoro Peter Lorre en M.
filmo
Originala titolo	M
Produktadlando	Germanio
Originala lingvo	germana lingvo
Kina aperdato	11-a de majo 1931
Daŭro	117 minutoj
Ĝenro	filmo nigra
Kameraado	Fritz Arno Wagner
Reĝisoro(j)	Fritz Lang
Produktisto(j)	Seymour Nebenzal
Scenaro	Fritz Lang; Thea von Harbou; Paul Falkenberg; Adolf Jansen
Filmita en	Germanio
Loko de rakonto	Berlino
Muziko de	Edvard Grieg
Ĉefrolantoj	Peter Lorre; Ellen Widmann; Inge Landgut; Gustaf Gründgens; Friedrich Gnass
Produktinta firmao	Nero-Film
Distribuo	Vereinigte Star-Film GmbH
IMDb
	v • d • r

M, urbo serĉas murdinton (germane : M, eine Stadt sucht einen Mörder) estas 1931-a germana filmo direktita de Fritz Lang kaj verkita de li kaj lia edzino Thea von Harbou kaj estas unu el la unuaj filmoj en la film-noir ĝenro, kaj estas punkto de ligo inter tiu kinematografia fluo kaj la germana ekspresionisma kino de la 1920-aj jaroj. Ĝi estas unu el la unuaj filmoj kiuj prezentas la rolulon de seria murdisto.

La filmo faris pioniran uzon de sono, en la fruaj jaroj de la parolanta kino. Ĝi estis la unua sonfilmo de Lang, kvankam li direktis multajn filmojn antaŭe inkluzivante Metropolis. La ĉefrolanto, Peter Lorre, estis samtipigita kiel malheroo pro sia rolo kiel infano-murdisto.

M verŝajne estas bazita pri rakonto de reala seria murdisto, Peter Kürten, la "Vampiro de Düsseldorf". Liaj krimoj de la 1920-aj jaroj estis ankoraŭ aktualaj kiam la filmo eldoniĝis, kvankam Lang neis, ke li uzis tiun rakonton.

Intrigo[redakti | redakti fonton]

"Germana granda urbo" - Berlino -, komence de la 1930-aj jaroj. Viro murdas knabinetojn, kiujn li antaŭe seksperfortis. La publika opinio emociiĝas, la polico ĉie enketas kaj interpelacias suspektigajn individuojn. La polica enketo ĝenas la mafion. Kontraŭ tiu neordinara murdinto, la mafiestroj alianciĝas kaj decidas haltigi lin. Samtempe kun la polico, ili utiligas iliajn retojn kaj aktive serĉas la murdinton, rolita fare de Franz Becker.

Kiam krimbandoj decidas trovi la murdulo, tiam ili efektive faras tion helpe de grupo de almozuloj kiuj lokalizas la murdinton kaj markas lian mantelon kun la litero "M". Ĉe la kulmino de la filmo, la murdulo alfrontas "tribunalon" de la mafio, kaj alparolas sin per emocia parolado en kiu li diras ke li estas nekapabla kontroli siajn impulsojn. La parolado finiĝas per lia fama krio - "Kiu scias, kiel estas esti mi?". En la lasta momento, polica inspektisto Karl Lohmann savas la murdinton de la linĉado planita de la krimuloj.

Historia fono[redakti | redakti fonton]

La filmo estas parte bazita sur la rakonto de Fritz Haarman, la seria murdisto de Hanovro, Carl Großmann de Berlino, Carl Denke kaj la vera rakonto de Peter Kürten, konata kiel la "Vampiro de Duseldorfo ", infanmurdisto kiu funkciigis en la frua. 20-a jarcento.

La filmo estis antaŭita de reklamkampanjo, en kiu la slogano "La murdintoj estas inter ni" estis publikigita. La nazioj timis ke la slogano estis direktita ĉe ili, kaj ke Lang la judo kaj Peter Lorre, kiu ankaŭ estis judo, faris kontraŭ-nazian filmon. Tiuj zorgoj havis neniun bazon, ĉar la filmo ne estas eksplicite politika filmo, sed prefere detektiva filmo. Post kiam la nazioj ekregis, la projekcio de la filmo estis malpermesita, pro la judeco de ĝiaj kreintoj. Rerigardante, ŝajnas, ke la etoso en la filmo de urbo regata de timo, kaj disŝirita inter la fortoj de ordo kaj la potenco de la amasoj ja reflektas tion, kio okazis en la lastaj tagoj de la Vajmara Respubliko. La kreado de la korelacio inter la fortoj de ordo kaj aŭtoritato kaj la mafio, kiuj ambaŭ persekutas la esceptan, strangan personon, en la nomo de "la publiko", same kiel la priskribo de la amasa histerio pelita de la amaskomunikiloj, estas nun vidite kiel klara kontraŭ-nazia aludo, kvankam ŝajnas ke lia intenco La reĝisoro ne estis eksplicite politika, malgraŭ la eksplicita socia kritiko emerĝanta el la filmo. La venonta filmo de Lang, Das Testament des Dr. Mabuse (= La testamento de d-ro Mabuse) (1933), jam inkludis eksplicitan kontraŭ-nazian politikan referencon.

Notindas ke la filmo estis kreita komence de la paroltempaj tagoj, kaj Lang rolulizas la murdinton pozitan fare de Lorre, per fajfado de la melodio "In the Hall of the Mountain King" de Per Gent de Edvard Grieg. Do, ekzemple, en unu el la plej timigaj scenoj en la filmo, oni ne vidas la murdon de la knabino, sed aŭdas nur la fajfon, kiun la spektanto asocias kun la rolulo de la murdinto, kaj la krion de la knabino, post kiu la fajfado daŭras, kaj vi komprenas, kio okazis sen ke la aferoj estas eksplicite viditaj sur la ekrano. Lorre mem ne povis fajfi, kaj la fajfo aŭdita en la filmo estas tiu de la edzino de Lang, Thea Von Harbaugh.

En la filmo, Lang konservas etoson de germana ekspresionismo de la 1920-aj jaroj, en kiuj li estis unu el la plej eminentaj kreintoj (kune kun reĝisoroj kiel ekzemple Friedrich Wilhelm Murnau kaj aliaj). La filmo estis filmita en studio, kaj la speciala scenejo kreas malgajan, urban etoson, kiu konservas sian kinematografian potencon eĉ por la moderna spektanto.

La etoso en la filmo de la mafio en Berlino, kaj la "Asocio de la Almozuloj", ankaŭ estas priskribitaj en la sama tempo de Bertolt Brecht kaj Kurt Weill Die Dreigroschenoper.

Kiam Lang estis demandita kial li nomis la filmon "M" li respondis "Ĉiu el ni havas "M" ĉe sia manplato. La referenco estis al la linioj kiuj aperas en la manplato, kiuj ofte malglate montras la formon de la litero "M".

Heredaĵo[redakti | redakti fonton]

La rolulo pozita fare de Peter Lorre en la filmo estis lia unua grava rolo en kino, kaj funkciis kiel levilo por lia kariero, kiu daŭris en Holivudo post kiam li estis devigita forlasi Eŭropon pro sia judeco. Ekde ĉi tiu filmo Lorre nur ludis roloj de fiuloj.

La parolado de Lorre en la filmo estis utiligita fare de Joseph Goebbels en la nazia propaganda filmo Der ewige Jude, akra antisemita propaganda filmo, akuzante la judojn je malplenigo de la germana spirito per degenerita arto. La filmo utiligas la paroladon de Lorre en la filmo "M" por identigi la judan popolon kun torditaj murdemaj tendencoj, kaj kun la rifuzo de la rolulo de Lorre en la filmo preni respondecon por liaj agoj.

Lang mem ankaŭ estis devigita fuĝi al Usono. En 1936, li filmis sian unuan usonan filmon "Rage" en Usono, en kiu li rakontas la historion de vagabondo kiu alvenas en urbon en Usono, estas konfuzita kun murdinto, kaj estas linĉita. La vagabondo eskapis sub la kovro de incendio, kiu eksplodis, sed revenas celkonscia venĝi siajn turmentantojn. Ĉi tiu filmo estas la plej proksima en kiu Lang venis al la speciala etoso kaj artaj atingoj de "M". Lang revenis al tiuj temoj dum sia usona kariero, sed ne atingis la saman nivelon de kinematografia kaj vida atingo.

Hodiaŭ, "M" estas konsiderata unu el la plej bonaj filmoj iam ajn faritaj, kaj ĝi aperas ofte en la "100 Plej Grandaj Filmoj".

La filmo estis reproduktita en 1951, reĝisorita fare de Joseph Lucey, kiu movis la intrigon de Berlino al Los-Anĝeleso, sed estis konsiderita fiasko kaj ĉe la biletvendejo kaj kritike.

Fontoj[redakti | redakti fonton]

Kaes, Anton. (1994) The Weimar Republic Sourcebook. Los Angeles: University of California Press. ISBN 9780520067752.

Lee, Daryl. (2014) The Heist Film Stealing with Style. Nov-Jorko: Wallflower. ISBN 9780231169691.
Lessing, Theodor. [1925] (1993) Monsters of Weimar: Haarmann, the Story of a Werewolf. Londono: Nemesis Books, p. 293–306. ISBN 1897743106.
Schulte-Bockholt, Schulte-Bockholt. (2006) The Politics of Organized Crime and the Organized Crime of Politics A Study in Criminal Power. Latham: Lexington Books. ISBN 9780739113585.
Thomas, Sarah. (2012) Peter Lorre, Face Maker: Stardom and Performance Between Hollywood and Europe. United States: Berghahn Books. ISBN 978-0857454423.