Opioida epidemio
La opioida epidemio, ankaŭ konata kiel la opioida krizo, estas la rapida kresko de toksomanio kaj la nombro da mortoj pro trouzo, misuzo kaj superdozo de la grupo de drogoj nomataj opioidoj ekde la 1990-aj jaroj. La krizo inkluzivas la signifajn medicinajn, sociajn, psikologiajn, demografiajn kaj ekonomiajn sekvojn de misuzo de tiuj drogoj inkluzive de medicina misuzo kaj ne-medicina misuzo de la medikamentoj.
Priskribo[redakti | redakti fonton]
Opioidoj estas familio de moderaj ĝis fortaj kontraŭdoloriloj, inkluzive de oksikodono (ofte vendita sub la markonomoj Oksikodono kaj Percocet), hidrokodono (Vicodin, Norco), kaj fentanilo, kiu estas tre forta kontraŭdoloro sintezita por simili aliajn opiaĵojn kiel morfino kaj la opiodevena heroino [3]. La potenco kaj havebleco de ĉi tiuj substancoj, malgraŭ la ebla risko de toksomanio kaj superdozo, popularigis ilin kaj kiel kuracado kaj kiel distraj drogoj. Pro la sedativaj efikoj de opioidoj sur la spira centro de la Mjela plilongigo, opioidoj en altaj dozoj havas la potencialon por spira depresio kaj povas kaŭzi spiran malfunkcion kaj morton [4].
La opioida krizo en Usono estis iniciatita de medikamentaj kompanioj kiel Purdue Pharma, kiuj misprezentis, ke ĝia drogo estas sekura kaj nedependiga. La kompanioj surmerkatigis la drogojn al milionoj da loĝantoj trompante kuracistojn, esploristojn kaj reguligajn korpojn. Koruptaj kuracistoj helpis plimalbonigi la problemon malfermante pilolstaciojn. Tiamaniere centoj da miloj da usonanoj, inkluzive de normalaj junuloj, ricevis la drogon sen medicina bezono, kaj multaj el ili iĝis dependaj de ili. Post la streĉiĝo de devigo kontraŭ la drogoj, la toksomaniuloj turnis sin al drogoj venditaj surstrate. La krizo kaŭzis la morton de pli ol 800,000 homoj kaj kaŭzis malpliiĝon de vivdaŭro en Usono. La epidemio de opioida uzo ankaŭ estas krizo pri publika sano en aliaj landoj kiel Kanado, Britio kaj eŭropaj landoj. Fakuloj avertas kontraŭ la disvastiĝo de la epidemio ankaŭ al aliaj landoj, inkluzive de Israelo.
Opioidoj estas tre efikaj medikamentoj por la traktado de akra doloro [5], sed ekzistas intensa debato pri ĉu ili estas efikaj en la traktado de kronika aŭ alt-efika doloro [6], ĉar la riskoj povas superi la avantaĝojn [6].
Usono[redakti | redakti fonton]
Ĉirkaŭ 80 procentoj de tutmonda opioida konsumo okazas en Usono [7].
De 1999 ĝis 2016, ĉirkaŭ 453,300 usonanoj mortis pro opioidoj. Parte pro sansistemo kiu dependas peze de piloloj super aliaj traktadoj.
Superdozo de narkotaj preparoj fariĝis la plej ofta mortokaŭzo por homoj sub 50 jaroj en Usono. Du trionoj de ĉi tiuj mortoj estas kaŭzitaj de opioidoj. Pro la opioida krizo, la vivdaŭro de viraj usonanoj malpliiĝis inter 2016 kaj 2017 de 76,3 ĝis 76,1 jaroj.
Kanado[redakti | redakti fonton]
Kanado spertas similan opioida krizo. 4 000 kanadanoj mortis pro superdozo en 2017, pliigo de 45% kompare kun 2016. Ĉi tio ankaŭ estas ĉefe pro la uzo de fentanilo, ĉefe tabeloj, kaj preskribitaj kaj kontraŭleĝaj. Fentanilo el la kontraŭleĝa cirkvito estas foje kunmetita de fentanilo tranĉita kun aliaj kontraŭdolorigiloj, kio faras ĝian uzon pli danĝera ĉar homoj ne scias precize kion ili prenas. Kelkfoje ĝi estas nur fentanilo, sed je alta prezo kompare kun la prezo ĉe la apoteko [8]. Vivdaŭro en Kanado ne kreskis ekde 2016 pro rapide kreskantaj trofruaj mortoj de junaj plenkreskuloj pro opioid-rilataj superdozoj [9]. En 2022, 7,328 kanadanoj mortis, 81% de la viktimoj implikis fentanilon [10].
Tutmonde[redakti | redakti fonton]
La Oficejo de UN por Drogkontrolo kaj Krimpreventado parolas pri tutmonda opioida krizo ekde 2018. Laŭ la Monda Raporto pri Drogoj de Unuiĝintaj Nacioj 2019, opioidoj respondecas pri du trionoj de la 585 000 homoj kiuj mortis pro drogmanio en 2017.
La Monda Raporto pri Drogoj 2021 de UN raportas, ke 62 milionoj da homoj uzis opioidojn pro ne-medicinaj kialoj en 2019. Ĉi tio respondas al proksimume 1.2 procentoj de la tutmonda populacio de 15-64 jaroj. La regionoj kun la plej alta uzo de opioidoj estis Nordameriko, Mezoriento, Sudokcidenta Azio kaj Oceanio (ĉefe Aŭstralio kaj Nov-Zelando).
Ne-medicina uzo de opioidaj drogoj precipe pliiĝis en Nordameriko (hidrokodono, oksikodono, kodeino, tramadolo kaj fentanilo). Sed ankaŭ en Okcidenta kaj Norda Afriko kaj en Mezoriento kaj Sudokcidenta Azio (tramadol). Eĉ en Okcidenta kaj Mezeŭropo estas signoj de kreskanta ne-medicina uzo de opioidaj drogoj.
Inter uzantoj de opioidoj, preskaŭ 31 milionoj uzis opiaĵojn (heroino kaj opio). Tio egalrilatas al 0.6 procentoj de la monda populacio en aĝo de 15-64. La subregionoj kun la plej alta uzo de opiaĵoj estis Mezoriento, Sud-Okcidenta Azio, Suda kaj Centra Azio, Nordafriko kaj Transkaŭkazio. Preskaŭ 70% de la laŭtaksa tutmonda nombro da opiaĵuzantoj loĝas en Azio.
Post Usono, Kanado estis elstarigita kiel la dua plej granda uzanto de preskribaj opioidoj pokape. Inter la jaroj 2016-2018, Kanado vidis pli ol 11,500 opioid-rilatajn mortojn. La Speciala Opioida Komitato de Kanado avertis en 2021 ke la krizo plimalboniĝis dum la korona pandemio.
Eŭropo vidis iom da pliiĝo en kazoj komenciĝantaj en 2015, plejparte implikante landojn en Norda kaj Orienta Eŭropo kaj finfine ankaŭ la mediteranea regiono. La halto kaj ekonomia krizo kaŭzita de covid-19 kaŭzis pliiĝon de misuzo kaj damaĝo de opioidoj.
La situacio kun facile haveblaj opioidaj drogoj montris vundeblecon en landoj kie kuracistoj havas malpli da scio pri drogmanio, kaj pri ĝiaj kaŭzoj kaj kuracado. Epidemiologo en Universitato Kolumbio en Usono resumis la maltrankvilon: "Ni eble vidos pliiĝon [en opioida misuzo] kiam drogkompanioj komencas celi aliajn landojn kaj konvinki homojn ke opioidoj estas sekuraj. Ĝi funkciis ĉi tie. Kial ĝi ne funkcius en aliaj lokoj?" The Los Angeles Times priskribis en 2016 kiel Mundipharma International uzis la samajn agresemajn taktikojn kiel en Usono por surmerkatigi OxyContin tutmonde.
Historiaj ekzemploj[redakti | redakti fonton]
- La Ĝino-Furo en Londono de 1720 ĝis 1757
- Opiaj militoj de 1839 ĝis 1860 inter Britio kaj Ĉinio
- Absinto, malfrua 19-a jarcento en Eŭropo
- Jeneverpest en Nederlando fine de la 19-a jarcento
- Laudanum estis vaste uzata opiaĵo kaj dependiga drogo de la 18-a jarcento ĝis la frua 20-a jarcento.
- Morfino, heroino kaj kokaino povus esti komercitaj libere en la 19-a jarcento ĝis la Internacia Opia konferenco kaj la Unua Mondmilito.
Por plia legado[redakti | redakti fonton]
- Pryma, Jane. 2022. "Technologies of Expertise: Opioids and Pain Management's Credibility Crisis." American Sociological Review.
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Fentanyl. Image 4 of 17. US DEA (Drug Enforcement Administration). See archive with caption: "photo illustration of 2 milligrams of fentanyl, a lethal dose in most people".
- ↑ [1] Centroj por Kontrolo kaj Preventado de Malsanoj 2016
- ↑ Opioids (angle). National Institute on Drug Abuse. Arkivita el la originalo je July 26, 2019. Alirita July 29, 2019.
- ↑ Opioid overdose (4 August 2021). Arkivita el la originalo je December 1, 2014.
- ↑ (2012) “Rethinking Opioid Prescribing to Protect Patient Safety and Public Health”, JAMA 308 (18), p. 1865–1866. doi:10.1001/jama.2012.14282.
- ↑ 6,0 6,1 (29 September 2014) “Opioids for chronic noncancer pain: A position paper of the American Academy of Neurology”, Neurology 83 (14), p. 1277–1284. doi:10.1212/WNL.0000000000000839.
- ↑ "Americans consume the vast majority of the world's opioids", Dina Gusovsky, CNBC, April 27, 2016
- ↑ CBC. Opioid overdose deaths reach record level in Canada, 27 maart 2018.
- ↑ CBC. Data showing no rise in life expectancy due to opioids need to be Canadian election issue, B.C. doctor says, 30 mei 2019.
- ↑ Opioid- and Stimulant-related Harms in Canada, June 2023, Goverment of Canada