Saltu al enhavo

Praĉalita skribsistemo

El Vikipedio, la libera enciklopedio

La praĉalita skribsistemo (ankaŭ konata kiel Nepal lipi) estas abugida skribsistemo uzata en Nepalo. Ĝi idis de la brahma skribsistemo, kiel la aliaj en la proksimaj regionoj. La praĉalita skribsistemo uzatas ĉefe por skribi la nevaran lingvon, parolata en la Kathmandua valo, sed ĝi povas ankaŭ uzata por Sanskrito. Hodiaŭe la devanagaria skribsistemo uzatas pli ofte, ĉar ĝi uzatas ankaŭ por la nepala, la lingvo parolata de plejmulto de homoj en Kathmanduo. La praĉalita skribsistemo skribatas de maldekstre dekstren.

Konsonantoj[redakti | redakti fonton]

Kiel aliaj brahmaj skribsistemoj, la praĉalita havas kvin seriojn de konsonantliterojn por kvin lokoj de artikulacio (velaro, palatalo, retroflekso, alveolaro, kaj labialo), kaj ĝi havas sep konsonantajn seriojn por la kombinaĵoj de la manieroj de artikulacio kaj la fonacioj. Iom maniera-fonacia kombinaĵoj uzas ligaturojn. Entute estas naŭ ebla kombinaĵoj de manieroj kaj fonacioj por skribi la nevaran: neaspirata senvoĉa plozivo, aspirata senvoĉa plozivo, nespira voĉa plozivo, spira voĉa plozivo, nespira nazalo, spira nazalo, nespira nenazala sonoranto, spira nenazala sonoranto, kaj sibilanto.

Plozivo Nazalo Nenazala sonoranto Siblanto
Senvoĉa Voĉa
Neaspirata Aspirata Nespira Spira Nespira Spira Nespira Spira
Velaro 𑐎 𑐏 khə kʰə 𑐐 ɡə 𑐑 ghə ɡʱə 𑐒 ŋə ŋə 𑐓 ङ्ह ŋhə ŋʱə
Palatalo 𑐔 tɕə 𑐕 chə tɕʰə 𑐖 dʑə 𑐗 jhə dʑʱə 𑐘 ñə ɲə 𑐙 ञ्ह ñhə ɲʱə 𑐫 𑐴𑑂𑐫 ह्य yhə jʱə 𑐱
Retroflekso 𑐚 ṭə ʈə 𑐛 ṭhə ʈʰə 𑐜 ḍə ɖə 𑐝 ḍhə ɖʱə 𑐞 ṇə ɳə 𑐴𑑂𑐞 ण्ह ṇhə ɳʱə 𑐬 ɾə 𑐭 ह्र rhə ɾʱə 𑐲
Alveolaro 𑐟 𑐠 thə tʰə 𑐡 𑐢 dhə dʱə 𑐣 𑐤 न्ह nhə nʱə 𑐮 𑐯 ल्ह lhə lʱə 𑐳
Labialo 𑐥 𑐦 phə pʰə 𑐧 𑐨 bhə bʱə 𑐩 𑐪 म्ह mhə mʱə 𑐰 𑐴𑑂𑐰 व्ह whə wʱɔ
Glotalo 𑐴

Vokaloj[redakti | redakti fonton]

Kiel aliaj brahmaj skribsistemoj, la praĉalitaj vokalliteroj diakritiĝas al la konsonantliteroj kiam la vokalo postiras la konsonanton, sed la vokaloj ankaŭ havas siajn sindependajn literojn kiu uzatas kiam la vokalo ne postiras konsonanton.

Neniu vokala diakrito signifas ke la vokala estas ə (aŭ a en Sanskrito). La vokaloj i kaj u (kaj ankaŭ sanskritaj vokalaj ri kaj li) havas longan kaj mallongan versiojn. En Sanskrito, 𑐀 kaj 𑐁 estas la mallonga kaj la longa versiojn de la vokala a, sed en la nevara ili estas du malegalaj vokaloj (ə kaj a) kies longa versio skribiĝas uzante la plian diakriton 𑑅. Diftongoj əi kaj əu (aŭ sanskritaj ai kaj au) havas siajn literojn, kaj la nevara ankaŭ uzas iom vokalojn skribatajn per la plian literon 𑐫𑑂.

La neesto de vokaloj post la konsonanto skribatas per la diakrito 𑑂 aŭ per konsonantligaturo. Nazaligataj vokaloj uzas la pliajn diakritojn 𑑄 aŭ 𑑃.

Iom vokaldiakritoj havas malsimilajn formojn depende de la formo de la antaŭa konsonantlitero aŭ -ligaturo.

Mallonga Longa
Sindependa 𑐎‎+ k+ 𑐐+ g+ Sindependa 𑐎‎+ k+ 𑐐+ g+
𑐀 ə ə 𑐎 𑐐 ɡə 𑐀𑑅 अः əə əː 𑐎𑑅 कः kəə kəː 𑐐𑑅 गः gəə ɡəː
𑐁 a a 𑐎𑐵 का ka ka 𑐐𑐵 गा ga ɡa 𑐁𑑅 आः aa 𑐎𑐵𑑅 काः kaa kaː 𑐐𑐵𑑅 गाः gaa ɡaː
𑐂 i i 𑐎𑐶 कि ki ki 𑐐𑐶 गि gi ɡi 𑐃 ii 𑐎𑐷 की kii kiː 𑐐𑐷 गी gii ɡiː
𑐄 u u 𑐎𑐸 कु ku ku 𑐐𑐸 गु gu ɡu 𑐅 uu 𑐎𑐹 कू kuu kuː 𑐐𑐹 गू guu ɡuː
𑐆 ri ɾi 𑐎𑐺 कृ kri kɾi 𑐐𑐺 गृ gri ɡɾi 𑐇 ? ? 𑐎𑐻 कॄ ? ? 𑐐𑐻 गॄ ? ?
𑐈 ? ? 𑐎𑐼 कॢ ? ? 𑐐𑐼 गॢ ? ? 𑐉 ? ? 𑐎𑐽 कॣ ? ? 𑐐𑐽 गॣ ? ?
𑐊 e e 𑐎𑐾 के ke ke 𑐐𑐾 गे ge ɡe ? ? ee ? ? kee keː ? ? gee ɡeː
𑐌 o o 𑐎𑐾 को ko ko 𑐐𑑀 गो go ɡo ? ? oo ? ? koo koː ? ? goo ɡoː
Aliaj vokaloj Aliaj diakritoj
Sindependa 𑐎+ k+ 𑐐+ g+ 𑐀+ ə+ 𑐎+ kə+ 𑐐+ gə+
𑐋 əi əi 𑐎𑐿 कै kəi kəi 𑐐𑐿 गै gəi ɡəi 𑐀𑑄 अं ə̃ ə̃ 𑐎𑑄 कं kə̃ kə̃ 𑐐𑑄 गं gə̃ ɡə̃
𑐍 əu əu 𑐎𑑁 कौ kəu kəu 𑐐𑑁 गौ gəu ɡəu 𑐀𑑃 अँ ə̃ ə̃ 𑐎𑑃 कँ kə̃ kə̃ 𑐐𑑃 गँ gə̃ ɡə̃
𑐀𑐫𑑂 अय्‌ əe ɛː 𑐎𑐫𑑂 कय्‌ kəe kɛː 𑐐𑐫𑑂 गय्‌ gəe ɡɛː
𑐁𑐫𑑂 आय्‌ ae æː 𑐎𑐵𑐫𑑂 काय्‌ kae kæː 𑐐𑐵𑐫𑑂 गाय्‌ gae ɡæː
𑐊𑐫𑑂 एय्‌ ? ? 𑐎𑐾𑐫𑑂 केय्‌ ? ? 𑐐𑐾𑐫𑑂 गेय्‌ ? ?
𑑂 - Ø 𑐎𑑂 क् k k 𑐐𑑂 ग् g ɡ


Ciferoj[redakti | redakti fonton]

𑑐 𑑑 𑑒 𑑓 𑑔 𑑕 𑑖 𑑗 𑑘 𑑙
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9