Efezo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
e Osteologia movis paĝon Efeso al Efezo anstataŭigante alidirektilon: Laŭ pli ofta uzo kaj laŭ Zamenhofaj transskribprincipoj: vd NPIV http://vortaro.net/#Efezo , Diskuto:Efeso |
Neniu resumo de redakto |
||
| Linio 1: | Linio 1: | ||
{{Informkesto urbo |
|||
* '''loko:''' 37.92 Norde, 27.28 Oriente |
|||
|loĝantaro = 300 mil en [[-150|150 a.K.]] |
|||
}} |
|||
[[Dosiero:Ac artemisephesus.jpg|thumb]] |
[[Dosiero:Ac artemisephesus.jpg|thumb]] |
||
[[Dosiero:Efez, ulica Portowa - 24 wrzesnia 2011 r. SDC11959.jpg|eta|160px]] |
[[Dosiero:Efez, ulica Portowa - 24 wrzesnia 2011 r. SDC11959.jpg|eta|160px]] |
||
[[Dosiero:Efez, Nike - 24 września 2011 r.SDC11918.jpg|eta|160px]] |
[[Dosiero:Efez, Nike - 24 września 2011 r.SDC11918.jpg|eta|160px]] |
||
''' |
'''Efezo''' aŭ '''Efeso'''<ref>[[Nova Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto]]: [http://vortaro.net/#Efezo Efez/o]</ref> ({{lang-grc|Ἔφεσος|t=Éfesos}}, [[Luvia lingvo|luvie]] {{lang|xlu|''Apa-ša''}}, {{lang-la|Ephesus}}, {{lang-tr|Efes}}) estas helena urbo de [[Ionio]] (okcidenta [[Anatolio]]), kiu staris kie la rivero [[Cayster]] fluis en la [[Egea Maro|Egean Maron]]. |
||
==Historio== |
==Historio== |
||
=== Neolitiko === |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
=== Bronza epoko === |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
=== Greka enmigrado === |
|||
| ⚫ | |||
En 334 a.K., [[Aleksandro la Granda]] kaptis la urbon. |
|||
=== Romio === |
|||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
| ⚫ | |||
Kie tiu granda urbo unufoje staris, nun staras [[Ayasuluk]], malgranda [[turkoj|turka]] vilaĝo. Efeso estis mortigita de ŝlimo, malario kaj [[kristanismo]]: pro la jarcentoj da ŝlimo el la Cayster, en la tempo de la [[bizanca imperio]], granda, malaria marĉo kreskis inter Efeso kaj la maro. Kaj kristanismo formortigis la alian industrion de la urbo: la kulton de Artemisa. En [[381]] la imperiestro fermis la Templon, kiu, starinta vake, fariĝis ŝtonminejo. La konkuro de [[Konstantinopolo]] ekde la [[4-a jarcento]] verŝajne ne helpis. |
|||
Efezo estis la plej granda urbo de la [[romia imperio|romia]] provinco de [[Asia]]. Ĝi estis la ĉefurbo de la provinco kaj la centro de la kulto de la [[virga diino]] [[Artemisa]], kie staris la plej granda el ŝiaj temploj, la [[Templo de Artemisa]], unu el la [[sep mirindaĵoj de la antikva mondo]]. Efezo havis la plej grandan teatron de la imperio, kun 50 mil sidlokoj. [[Sankta Paŭlo]] predikis en la urbo tri jarojn ([[65]]-[[68]]) kaj [[Sankta Johano]], laŭ tradicio, tie verkis sian [[evangelio]]n (ĉ. [[90]]). |
|||
Multaj ruinaĵoj el la klasika urbo ankoraŭ staras. |
|||
=== Bizanca imperio kaj turkoj === |
|||
| ⚫ | |||
Efezo restis grava en la [[Bizanca imperio]] — la dua plej grava, post la imperia ĉefurbo [[Konstantinopolo]]. |
|||
En [[381]] la imperiestro fermis la Templon, kiu, starinta vake, fariĝis ŝtonminejo. En [[431]], la urbo estis la loko de la [[Koncilio de Efeso]], kiu deklaris, ke [[Sankta Maria]] estas la [[Dipatrino]]. Dum la kristanigo de Eŭropo, la kulto de la virga Sankta Maria anstataŭis la kulton de la virga Artemisa. Kristanismo formortigis unu el la du ĉefindustrioj de la urbo: la kulton de Artemisa. |
|||
En [[614]], granda [[tertremo]] parte detruis la urbon. Araboj plurfoje forrabis la urbon dum la 7-a jarcento, sub la [[kalifo]] [[Mu'aŭija ibn Abi Sufjan]]. |
|||
La urbo malgraviĝis, pro la [[silto]]pleniĝo de haveno per la rivero. (Hodiaŭ, la ekshaveno kuŝas 5 kilometrojn for de la marbordo.) La perdo de la haveno malaperigis la komercon tra la [[Egea Maro]]. Pro la jarcentoj da ŝlimo el la Cayster, en la tempo de la [[bizanca imperio]], granda, malaria marĉo kreskis inter Efezo kaj la maro. La konkuro de [[Konstantinopolo]] ekde la [[4-a jarcento]] verŝajne ne helpis. Efezo estis mortigita de ŝlimo, malario, kaj [[kristanismo]]. |
|||
La [[selĝukoj]] konkeris Efezon en 1090, kiam ĝi estis nur malgranda vilaĝo. La Bizanca Imperio rekonkeris ĝin en 1097. |
|||
Turkoj konkeris Efezon en la 24-a de Oktobro, 1304, kaj ree apartenis al la [[selĝuko]]j. En 1390, ĝi fariĝis parto de la [[Otomana imperio]]. |
|||
La eksurbo estis plene malsetliĝinta ekde la [[15-a jarcento]]. |
|||
| ⚫ | |||
Kie tiu granda urbo unufoje staris, nun staras [[Ayasuluk]], malgranda [[turkoj|turka]] vilaĝo. Multaj ruinaĵoj el la klasika urbo ankoraŭ staras. |
|||
| ⚫ | |||
==Gravuloj== |
==Gravuloj== |
||
Kiel registrite je 18:02, 3 mar. 2020
| Efezo | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| arkeologia setlejo • Ancient Greek archaeological site • vidindaĵo • poliso | |||
| Administrado | |||
| En TTT | Oficiala retejo [+] | ||
| Demografio | |||
| Loĝantaro | 300 mil en 150 a.K. | ||
| Geografio | |||
| Geografia situo | 37° 56′ N, 27° 21′ O (mapo)37.93972227.348611Koordinatoj: 37° 56′ N, 27° 21′ O (mapo) [+] | ||
| Areo | 6,1476 km² ( 614 .76 ha) [+] | ||
| |||
|
| |||
| Alia projekto | |||
 Vikimedia Komunejo Ephesus [+]
| |||
Efezo aŭ Efeso[1] (antikve-greke Ἔφεσος, Éfesos, luvie Apa-ša, latine Ephesus, turke Efes) estas helena urbo de Ionio (okcidenta Anatolio), kiu staris kie la rivero Cayster fluis en la Egean Maron.
Historio
Neolitiko
Efezo estis fondita en la 10-a jarcento a.K.—de amazonoj laŭ legendo—kaj fariĝis unu el al ĉefaj urboj de Ionio. La loĝantaro venis plejparte el Ateno.
Bronza epoko
En la 2-a jarcento a.K., Efezo estis unu el la ĉefaj kaj plej riĉaj havenoj de la Mediteraneo kaj havis 300 mil loĝantojn. La originala nomo de la urbo estis Apasas, "urbo de la patrina diino".
Greka enmigrado
En 334 a.K., Aleksandro la Granda kaptis la urbon.
Romio
En 133 a.K., Efezo falis sub la regon de la romia imperio.
Dum la 1-a jarcento a.K. kaj la 1-a jarcento p.K., Efezo estis la centro de komerco por sklavoj en Mediteraneo.
Efezo estis la plej granda urbo de la romia provinco de Asia. Ĝi estis la ĉefurbo de la provinco kaj la centro de la kulto de la virga diino Artemisa, kie staris la plej granda el ŝiaj temploj, la Templo de Artemisa, unu el la sep mirindaĵoj de la antikva mondo. Efezo havis la plej grandan teatron de la imperio, kun 50 mil sidlokoj. Sankta Paŭlo predikis en la urbo tri jarojn (65-68) kaj Sankta Johano, laŭ tradicio, tie verkis sian evangelion (ĉ. 90).
Bizanca imperio kaj turkoj
Efezo restis grava en la Bizanca imperio — la dua plej grava, post la imperia ĉefurbo Konstantinopolo.
En 381 la imperiestro fermis la Templon, kiu, starinta vake, fariĝis ŝtonminejo. En 431, la urbo estis la loko de la Koncilio de Efeso, kiu deklaris, ke Sankta Maria estas la Dipatrino. Dum la kristanigo de Eŭropo, la kulto de la virga Sankta Maria anstataŭis la kulton de la virga Artemisa. Kristanismo formortigis unu el la du ĉefindustrioj de la urbo: la kulton de Artemisa.
En 614, granda tertremo parte detruis la urbon. Araboj plurfoje forrabis la urbon dum la 7-a jarcento, sub la kalifo Mu'aŭija ibn Abi Sufjan.
La urbo malgraviĝis, pro la siltopleniĝo de haveno per la rivero. (Hodiaŭ, la ekshaveno kuŝas 5 kilometrojn for de la marbordo.) La perdo de la haveno malaperigis la komercon tra la Egea Maro. Pro la jarcentoj da ŝlimo el la Cayster, en la tempo de la bizanca imperio, granda, malaria marĉo kreskis inter Efezo kaj la maro. La konkuro de Konstantinopolo ekde la 4-a jarcento verŝajne ne helpis. Efezo estis mortigita de ŝlimo, malario, kaj kristanismo.
La selĝukoj konkeris Efezon en 1090, kiam ĝi estis nur malgranda vilaĝo. La Bizanca Imperio rekonkeris ĝin en 1097.
Turkoj konkeris Efezon en la 24-a de Oktobro, 1304, kaj ree apartenis al la selĝukoj. En 1390, ĝi fariĝis parto de la Otomana imperio.
La eksurbo estis plene malsetliĝinta ekde la 15-a jarcento.
Priskribo
Kie tiu granda urbo unufoje staris, nun staras Ayasuluk, malgranda turka vilaĝo. Multaj ruinaĵoj el la klasika urbo ankoraŭ staras.
Ankaŭ staranta sur monto apud Efezo estas la domo de Sankta Maria, loko de pilgrimado por kristanoj kaj muzulmanoj kaj de solenaĵoj je la 15-a de aŭgusto. Laŭ tradicio, post la krucumado de Jesuo Kristo, Sankta Johano portis Marian kun si al Efezo.