Matematika modelo

(Tononomo, Noto, Noti): La (termo, membro, flanko, termino) modelo havas malsama signifo en modela teorio, branĉo de matematika logiko.

Matematika modelo estas abstrakta modelo kiu uzas matematika lingvo por priskribi la konduton de sistemo. Matematikaj modeloj estas uzitaj aparte en la natursciencoj kaj inĝenieradaj disciplinoj (kiel fiziko, biologio, kaj elektra inĝenierado) sed ankaŭ en la socia scienco (kiel ekonomio, sociologio kaj politika scienco). fizikistoj, inĝenieroj, komputilaj sciencistoj, kaj ekonomistoj uzas matematikajn modelojn plej amplekse.

Ekzemploj de matematikaj modeloj

• Loĝantara Kresko. Simpla (kvankam aproksima) modelo de loĝantara kresko estas la _Malthusian_ kreska modelo. La preferata loĝantara kreska modelo estas la logistika funkcio.
• Modelo de partiklo en potenciala kampo. En ĉi tiu modelo ni konsideru partiklon kiel punkton de maso m kiu priskribas trajektorion, kiu estas modelita per funkcio x: R → R³ donanta ĝian koordinatojn en spaco kiel funkcion de la tempo. La potenciala kampo estas donita per funkcio V:R³ → R kaj la trajektorio estas solvaĵo de la diferenciala ekvacio

$m{\frac {d^{2}}{dt^{2}}}x(t)=-\operatorname {grad} V(x(t)).$

Notu, ke ĉi tiu modelo alprenas la partiklon masa punkto, kiu estas certe sciata esti malvera en multaj okazoj. Ni ekzemple (ne ?) uzu tiun ĉi modelon, por priskribi planedan moviĝon.

• Modelo de racionala konduto por konsumanto. En ĉi tiu modelo ni alprenis konsumanton (vizaĝoj, edroj, vizaĝas, edras) elekto de n varoj markitaj per 1,2,...,n, ĉiu kun merkata prezo p₁, p₂,..., p_n. La konsumanto estas alprenita al havi kardinalo utileca funkcio U (kardinalo en la (senso, senco) (tiu, ke, kiu) ĝi asignas cifereca (valoroj, valoras) al utilecoj), dependanta sur la kvantoj de varoj x₁, x₂,..., x_n konsumis. La modelo plui alprenas (tiu, ke, kiu) la konsumanto havas (buĝeto, budĝeto) M kiu ŝi uzas al aĉeti vektoro x₁, x₂,..., x_n en tia vojo rilate maksimumigi U(x₁, x₂,..., x_n). La problemo de (racionala, racionalo) konduto en ĉi tiu modelo tiam iĝas unu de limigita maksimumigo, tio estas maksimumigi

$U(x_{1},x_{2},\ldots ,x_{n})$

kun rezervo pri

$\sum _{i=1}^{n}p_{i}x_{i}=M.$

Ĉi tiu modelo havas estas uzita en (modeloj, modelas) de ĝenerala egalpeza teorio, aparte al montri ekzisto kaj _Pareto_ _optimality_ de ekonomia _equilibria_. Tamen, la fakto (tiu, ke, kiu) ĉi tiu aparta formulaĵo asignas cifereca (valoroj, valoras) nivelas de (kompensaĵo, kompenso) estas la fonto de kritiko kaj eĉ primokoj. Tamen, ĝi estas ne esenca ingredienco de la teorio kaj denove ĉi tiu estas _idealization_.

• Najbaro-(Sensanta, Sencanta) modelo eksplikas la funga formacio de la (komence, fonte) (anarkia, anarĥia, kaosa, ĥaosa) _fungal_ reto.

Fono

Ofte kiam (inĝenieroj, inĝenieras) analizi sistemo al esti (funkciigita, regita) aŭ optimumigis, ili uzi matematika modelo. En analitiko, (inĝenieroj, inĝenieras) povas (masoni, ĉarpenti, konstrui) priskriba modelo de la sistemo kiel hipotezo de kiel la sistemo povis laboro, aŭ provi al taksi kiel _unforeseeable_ evento povis afekti la sistemo. Simile, en regi de sistemo, (inĝenieroj, inĝenieras) povas provi malsama regi (manieroj, proksimiĝoj) en (simuladoj, simuladas).

Matematika modelo kutime priskribas sistemo per aro de (variabloj, variablas) kaj aro de ekvacioj (tiu, ke, kiu) fondi interrilatoj inter la (variabloj, variablas). La (valoroj, valoras) de la (variabloj, variablas) povas esti praktike io; (reala, reela) aŭ entjeraj nombroj, bulea (valoroj, valoras) aŭ (surfadenigas, kordoj, kordas, ĉenoj, ĉenas, linioj, linias), ekzemple. La (variabloj, variablas) prezenti iuj propraĵoj de la sistemo, ekzemple, (mezuris, kriteriita) sistemo (eligas, eligoj) ofte en la (formo, formi) de signalas, tempantaj datumoj, (nombriloj, nombras), evento aper(aĵ)o (jes/ne). La reala modelo estas la aro de funkcioj (tiu, ke, kiu) priskribi la rilatoj inter la malsama (variabloj, variablas).

Konstruaĵo (baras, ŝtipoj, ŝtipas, kojnoj, kojnas, blokoj, blokas)

Estas ses baza (grupoj, grupas) de (variabloj, variablas): decido (variabloj, variablas), (enigo, enigi) (variabloj, variablas), (ŝtato, stato, stati) (variabloj, variablas), _exogenous_ (variabloj, variablas), hazarda variablo, kaj (eligi, eligo) (variabloj, variablas). Ekde tie povas esti multaj (variabloj, variablas) de ĉiu tipo, la (variabloj, variablas) estas ĝenerale (prezentita, prezentis) per (vektoroj, vektoras).

Decido (variabloj, variablas) estas iam sciata kiel nedependaj variabloj. _Exogenous_ (variabloj, variablas) estas iam sciata kiel (parametroj, parametras) aŭ (konstantoj, konstantas). La (variabloj, variablas) estas ne sendependa de unu la alian kiel la (ŝtato, stato, stati) (variabloj, variablas) estas dependa sur la decido, (enigo, enigi), hazarda, kaj _exogenous_ (variabloj, variablas). Plue, la (eligi, eligo) (variabloj, variablas) estas dependa sur la (ŝtato, stato, stati) de la sistemo ((prezentita, prezentis) per la (ŝtato, stato, stati) (variabloj, variablas)).

Objektivoj kaj (limigoj, limigas) de la sistemo kaj ĝia (uzantoj, uzantas) povas esti (prezentita, prezentis) kiel funkcioj de la (eligi, eligo) (variabloj, variablas) aŭ (ŝtato, stato, stati) (variabloj, variablas). La (empiria, objektiva) funkcioj estos dependi sur la perspektivo de la modela uzanto. Dependanta sur la ĉirkaŭteksto, (empiria, objektiva) funkcio estas ankaŭ sciata kiel indekso de (seanco, rendimento), kiel ĝi estas iu mezuri de (interezo, interesi) al la uzanto. Kvankam estas ne limigo al la nombro de (empiria, objektiva) funkcioj kaj (limigoj, limigas) modelo povas havi, uzanta aŭ optimumiganta la modelo iĝas pli komplika (kompute).

Klasigantaj matematikaj modeloj

Matematikaj modeloj povas esti (klasifikita, klasigita) en kelkaj (vojoj, vojas), iu kies estas priskribita pli sube.

1. Lineara _vs_. nelineara: Se la (empiria, objektiva) funkcioj kaj (limigoj, limigas) estas (prezentita, prezentis) tute per linearaj ekvacioj, tiam la modelo estas sciata kiel lineara modelo. Se unu aŭ pli de la (empiria, objektiva) funkcioj aŭ (limigoj, limigas) estas (prezentita, prezentis) kun nelineara ekvacio, tiam la modelo estas sciata kiel nelineara modelo.
2. Determina _vs_. probableca (stokasto): A determina modelo plenumas la sama vojo por donita aro de komencaj kondiĉoj, dum en stokasta modelo, hazardo estas (prezenti, aktuala), (ebena, para, eĉ) kiam donita identa aro de komencaj kondiĉoj.
3. Statika _vs_. dinamika: A statika modelo ne (konto, kalkulo) por la ero de tempo, dum dinamika modelo faras. Dinamika (modeloj, modelas) tipe estas (prezentita, prezentis) kun diferencaj ekvacioj aŭ diferencialaj ekvacioj.
4. Bulita (parametroj, parametras) _vs_. distribuita (parametroj, parametras): Se la modelo estas homogena (konsekvenca (ŝtato, stato, stati) ĉie en la tuta sistemo) la (parametroj, parametras) estas bulita. Se la modelo estas _heterogeneous_ (varianta (ŝtato, stato, stati) en la sistemo), tiam la (parametroj, parametras) estas distribuita. Distribuita (parametroj, parametras) estas tipe (prezentita, prezentis) kun partaj diferencialaj ekvacioj.

Apriora informo

Matematika modelanta (problemoj, problemas) estas ofte (klasifikita, klasigita) enen nigra skatolo aŭ blanka skatolo (modeloj, modelas), laŭ kiom apriora informo estas havebla de la sistemo. Nigra-skatola modelo estas sistemo kies estas ne apriora informo havebla. Blanka-skatola modelo (ankaŭ (nomita, vokis) (vitro, glaso) skatolo aŭ klara skatolo) estas sistemo kie ĉiu necesa informo estas havebla. Praktike ĉiuj sistemoj estas ie inter la nigra-skatolo kaj blanka-skatolo (modeloj, modelas), (do, tiel) ĉi tiu koncepto nur (laboroj, laboras) kiel intuicia gvidi por (maniero, proksimiĝi, proksimiĝo).

Kutime ĝi estas preferinda al uzi kiel multa apriora informo kiel ebla al fari la modelo pli preciza. Pro tio la blanka-skatolo (modeloj, modelas) estas kutime (konsiderita, konsideris) pli simpla, ĉar se vi havi uzita la informo ĝuste, tiam la modelo estos konduti ĝuste. Ofte la apriora informo venas en (formoj, formas) de scianta la tipo de funkcioj rilatante malsama (variabloj, variablas). Ekzemple, se ni fari modelo de kiel medicino (laboroj, laboras) en homa sistemo, ni scii (tiu, ke, kiu) kutime la kvanto de medicino en la sango estas eksponente kadukiĝanta funkcio. Sed ni estas ankoraŭ (maldekstre, restis) kun kelka nekonato (parametroj, parametras); kiel rapide faras la medicina kvanta kadukiĝo, kaj kio estas la komenca kvanto de medicino en sango? Ĉi tiu ekzemplo estas pro tio ne plene blanka-skatola modelo. Ĉi tiuj (parametroj, parametras) devi esti taksita tra iu (meznombroj, meznombras, signifas) antaŭ unu povas uzi la modelo.

En nigra-skatolo (modeloj, modelas) unu (penas, provas) al taksi ambaŭ la (funkcionalo, funkcia) (formo, formi) de rilatoj inter (variabloj, variablas) kaj la ciferecaj parametroj en tiuj funkcioj. Uzanta apriora informo ni povita finiĝi, ekzemple, kun aro de funkcioj (tiu, ke, kiu) (kredeble, verŝajne) povis priskribi la sistemo (sufiĉe, adekvate). Se estas ne apriora informo ni devus provi al uzi funkcioj kiel ĝenerala kiel ebla al kovri ĉiuj malsama (modeloj, modelas). Ofte uzita (maniero, proksimiĝi, proksimiĝo) por nigra-skatolo (modeloj, modelas) estas neŭronaj retoj kiu kutime ne alpreni preskaŭ io pri la rentantaj datumoj. La problemo kun uzanta granda aro de funkcioj al priskribi sistemo estas (tiu, ke, kiu) taksanta la (parametroj, parametras) iĝas (kreskante, pligrandiĝante) malfacila kiam la kvanto de (parametroj, parametras) (kaj malsama (klavas, tipoj) de funkcioj) (multigas, pligrandiĝoj, pligrandiĝas).

Komplekseco

Alia baza (eldoni, eligo) estas la komplekseco de modelo. Se ni estita, ekzemple, modelanta la fuĝo de (flugmaŝino, aviadilo, aeroplano), ni povita _embed_ ĉiu mekanika parto de la (flugmaŝino, aviadilo, aeroplano) enen nia modelo kaj devus tial akiri preskaŭ blanka-skatola modelo de la sistemo. Tamen, la komputa kosti de adicianta tia giganta kvanto de detalo devus efike malebligi la uzado de tia modelo. (Cetere, Aldone), la necerte devus (multigi, pligrandiĝo) pro al finite kompleksa sistemo, ĉar ĉiu apartigi parto konkludas iu kvanto de varianco enen la modelo. Ĝi estas pro tio kutime adekvata al fari iuj proksimumaj kalkuladoj al redukti la modelo al prudenta amplekso. (Inĝenieroj, Inĝenieras) ofte povas akcepti iuj proksimumaj kalkuladoj por ke preni pli fortika kaj simpla modelo. Ekzemple Neŭtona klasika mekaniko estas aproksimita modelo de la (reala, reela) mondo. Ankoraŭ, Neŭtona modelo estas sufiĉe sufiĉa por plej ordinara-vivo (situacioj, situacias), tio estas, kiel longa kiel partiklaj rapidoj estas bone pli sube la lumrapideco, kaj ni studi _macro_-(partikloj, partiklas) nur.

(Trejnado, Trajnanta, Obeiganta, Vagonaranta, Baskanta, Trejnanta, Dresanta)

(Ĉiu, Iu) modelo kiu estas ne pura blanka-skatolo enhavas iu (parametroj, parametras) (tiu, ke, kiu) povas kutimi adapti la modelo al la sistema ĝi estos priskribi. Se la modelanta estas farita per neŭrona reto, la optimumigo de (parametroj, parametras) estas (nomita, vokis) (trejnado, trajnanta, obeiganta, vagonaranta, baskanta, trejnanta, dresanta). En pli kutima modelanta tra eksplicite donitaj matematikaj funkcioj, (parametroj, parametras) estas difinita per kurba adaptado.

Modela pritakso

Grava parto de la modelanta procezo estas la pritakso de akiris modelo. Kiel fari ni scii se matematika modelo priskribas la sistemo bone? Ĉi tiu estas ne facila demando al (respondo, respondi). Kutime la inĝeniero havas aro de (mezuroj, mezuras) de la sistemo kiu estas uzita en kreanta la modelo. Tiam, se la modelo estis konstruita bone, la modelo estos (sufiĉe, adekvate) montri la rilatoj inter sistemo (variabloj, variablas) por la (mezuroj, mezuras) je mano. La demando tiam iĝas: Kiel fari ni scii (tiu, ke, kiu) la mezuraj datumoj estas prezentanta aro de ebla (valoroj, valoras)? Faras la modelo priskribi bone la propraĵoj de la sistemo inter la mezuraj datumoj (interpolo)? Faras la modelo priskribi bone (eventoj, eventas) ekster la mezuraj datumoj (ekstrapolo)?

Komuna (maniero, proksimiĝi, proksimiĝo) estas al fendi la (mezuris, kriteriita) datumoj enen du (partoj, partas); (trejnado, trajnanta, obeiganta, vagonaranta, baskanta, trejnanta, dresanta) datumoj kaj kontrolaj datumoj. La (trejnado, trajnanta, obeiganta, vagonaranta, baskanta, trejnanta, dresanta) datumoj estas kutima trajno la modelo, tio estas, al taksi la modelo (parametroj, parametras) (vidi pli supre). La kontrolaj datumoj estas kutima pritaksi modelo (seanco, rendimento). Alprenanta (tiu, ke, kiu) la (trejnado, trajnanta, obeiganta, vagonaranta, baskanta, trejnanta, dresanta) datumoj kaj kontrolaj datumoj estas ne la sama, ni povas alpreni (tiu, ke, kiu) se la modelo priskribas la kontrolaj datumoj bone, tiam la modelo priskribas la (reala, reela) sistemo bone.

Tamen, ĉi tiu ankoraŭ lasas la ekstrapolan demandon malfermitan. Kiel bone tiu ĉi modelo ja priskribas eventojn ekster la mezuritaj datumoj? Konsideri denove Newton-an klasikan mekaniko-modelon. Neŭtono faris liajn mezurojn sen plibonigita aparataro, do li povis ne mezuri propraĵoj de partikloj vojaĝantaj je rapidoj proksime al la lumrapideco. Ankaŭ, li ja ne mezuris la delokigojn de molekuloj kaj alia malgrandaj partikloj, sed _macro_ partikloj nur. Ĝi estas tiam ne surprizanta ke lia modelo ne (eksterpolas, ekstrapolas) bone enen ĉi tiuj domajnoj, (ebena, para, eĉ) kvankam lia modelo estas sufiĉe sufiĉa por ordinara viva fiziko.

Vidu ankaŭ

• Modelo
• Simulado
• Komputila simulado
• Biologio-kuraĝigita komputanta
• Modelo (ekonomio)
• Matematikaj modeloj en fiziko

Ekstera ligiloj

• Programaro

Komputa _INfrastructure_ por (Operacioj, Operacias) Esplori — Malfermita kodo _OR_ kodo.

_AIMMS_ Matematika Modelanta Programaro— libera prova permesilo havebla.