Stargard
| Stargard | |||
|
| |||
| Blazono | |||
| Devizo: Stargard – Klejnot Pomorza | |||
 | |||
| |||
 Mapo
| |||
|---|---|---|---|
| Genitivo de la nomo | Stargardu | ||
| Provinco | Okcidenta Pomerio | ||
| Distrikto | Distrikto Stargardzki | ||
| Komunumo | Komunumo Stargard | ||
| Speco de komunumo | Urba | ||
| Urba komunumo | Jes | ||
| Urborajtoj | 21-a de junio 1243 | ||
| Koordinatoj | 53° 20′ N, 15° 2′ O (mapo)53.33333333333315.033333333333Koordinatoj: 53° 20′ N, 15° 2′ O (mapo) | ||
| Alto super la marnivelo | 20 m | ||
| Areo | 48,1 km² | ||
| Loĝantaro | 71017 (en 2005) | ||
| Loĝdenso | 1 476 loĝ./km² | ||
| Poŝtkodo | 73-110 | ||
| Telefona antaŭkodo | 091 | ||
| Aŭtokodo | ZST | ||
| TERYT | 4324314011 | ||
| Estro | Paweł Bakun (provizora prezidanto) | ||
| Titolo de estro | Prezidanto de urbo | ||
| Adreso de estraro | ul. Czarnieckiego 17 | ||
| Poŝtkodo de estraro | 73-110 | ||
| Telefono de estraro | 091 578-48-81 | ||
| Fakso de estraro | 091 578-48-89 | ||
| Poŝto de estraro | urzad@um.stargard.pl | ||
| Ĝemelaj urboj | (Germanio) Elmshorn (Litovio) Saldus (Danio) Slagelse (Germanio) Stralsund (Nederlando) Wijchen | ||
| Komunuma retejo | http://www.stargard.pl | ||
| Vikinovaĵoj | n:pl:Kategoria:Stargard | ||
Stargard (ĝis 2015 Stargard Szczeciński, latine: Stargardia, germane: Stargard an der Ihna, Stargard in Pommern,
kaŝube: Stôrgard, Stargardt, Stargardia, Starogard, Zitarigroda, Starigardt, Ztaregard, Staregarde, Staregord, Stargart, Stargard an der Ihna, Stargard in Pommern, Starogród, Starogród nad Iną, Stargard Szczeciński) estas historia urbo en la nuna Pollando. La urbo apartenas al provinco Okcidenta Pomerio kaj situas 40 km nordoriente de Szczecin (Stettin).
Historio[redakti | redakti fonton]
La urbo ekhavis urbajn rajtojn dum la jaro 1243. Dum la plua mezepoko, la urbo apartenis al la komerca ligo Hanso kaj estis germanlingva dum preskaŭ sep jarcentoj, ĝis la forpelo de la germanoj en 1945 kaj la posta aneksado fare de Pollando.
Historio de Stargard en Mezepoko[redakti | redakti fonton]
La komenco de la homsetlejoj sur la terenoj de la nuna urbo estis en la 6a jc. Stargard jest jednym z najstarszych miast Polski. Jednocześnie najstarszym (obok Szczecina) miastem na Pomorzu, które prawa miejskie uzyskało w 1243 roku. Geneza miasta wiąże się z przełomem VIII i IX wieku, gdy około 1 kilometr na południe od dzisiejszego centrum rozwinęła się osada Osetno. Jej mieszkańcy przyczynili się do budowy grodu w zakolu rzeki Iny, czyli w okolicy obecnie istniejącej Baszty Białogłówki. Gród otoczony został wałami drewniano-ziemnymi, a od wschodu i północy dodatkowo chroniło go koryto rzeki Iny. W następnych stuleciach pomiędzy X a XII wiekiem na południe od umocnionego grodziska powstało otwarte podgrodzie. Rozwojowi osady sprzyjało położenie przy krzyżujących się szlakach handlowych, prowadzących z Santoka do Wolina i ze Szczecina do Kołobrzegu. Przyspieszony rozwój grodu nastąpił po nadaniu magdeburskich praw miejskich w 1243 lub 1253 roku. W okresie od 1240 do 1248 roku Stargard znajdował się w domenie biskupów kamieńskich, a nadane w 1243 roku przez biskupa Konrada prawa miejskie w 1253 roku potwierdził princo de Pomerio Barnim la 1-a "Bona" (1210-1287). Współczesne władze miasta przyjmują za oficjalną wcześniejszą datę. Od 1292 roku Stargard został przeniesiony na prawa lubeckie korzystniejsze dla warstwy kupców i rzemieślników. W mieście zostały osadzone dwa zakony joannitów i augustianów. Wówczas do miasta zaczęli przybywać liczni osadnicy z terenu Niemiec i Flandrii. Pod koniec XIII wieku wyburzono obramowania starego grodziska i przystąpiono do budowy murów kamienno-ceglanych, obejmujących zarówno teren dawnego grodu, jak i rozbudowanego podgrodzia.
La rivero Ina ekestis la grava transport-vojo, per kiu oni transportis grenon kaj aliaj varoj el la Tero de Pyrzyce kaj Stargard al la okcidentaj kaj baltaj landoj.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Stargard de la 16-a jc ĝis 19-a jc[redakti | redakti fonton]
Dum la Tridekjara milito (1618-1648) la urbo grandparte perdis 90 % de la loĝantaro pro la malsato, malsanoj kaj incendioj. W 1635 roku potężny pożar zniszczył niemal całe miasto wraz z kościołem. Na mocy Vestfalia Paco Traktatu Westfalskiego Stargard od 1648 roku dostał się pod panowanie Brandenburgio.
Od 1701 roku miasto zostało włączone do Królestwa Pruskiego. W okresie od 1668 do 1720 roku Stargard był stolicą Pomorza Tylnego. Druga połowa XVII i XVIII wieku to okres powolnej odbudowy zniszczonego grodu. Przełom XVIII i XIX wieku obfitował w konflikty zbrojne, w wyniku których Stargard często był poszkodowany.
Dum la Sepjara milito (1756-1763) został zniszczony przez Rosjan, a w latach 1806-1812 przez miasto kilkakrotnie przetaczały się wojska francuskie. Po kongresie wiedeńskim (1814-1815) nastąpiła ponad stuletnia stabilizacja, która przyczyniła się do ponownego przyspieszonego rozwoju miasta. Dnia 1 maja 1846 na stargardzki dworzec wjechał pierwszy pociąg. W 1848 roku linię przedłużono do Poznania. Od 1859 roku Stargard był węzłem kolejowym, wtedy zaczęło funkcjonować połączenie do Koszalina. W 1892 roku wybudowano jeszcze linię kolejową do Kostrzyna przez Pyrzyce. La disvolvo de la fervojo influis la industriigon la urbon kaj ĝian daŭran disvolvon.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Stargard dum la 20-a jc[redakti | redakti fonton]
De la komenco de la 20a jc ĝis la komenco de la Unua Mondmilito estis bona periodo por pligrandigo kaj prospero de la urbo, aperis multe da novaj lernejoj, hospitaloj, diversaj instituciejoj kaj loĝdomoj. W czasie I wojny światowej w 1915 roku powstał w mieście międzynarodowy obóz jeniecki. Dziś pamiątką po nim jest cmentarz wojenny, na którym spoczywają zmarli jeńcy wielu narodowości i wyznań. Po wojnie miasto dość szybko podniosło się gospodarczo.
W 1925 roku przeprowadzono regulację Iny, a w 1938 roku wybudowano krytą pływalnię. W 1939 roku Stargard liczył 39 tys. mieszkańców. W 1943 roku odbyły się obchody siedemsetlecia miasta, jednak ze względu na wojnę były one bardzo skromne. W dniach 2 - 28 lutego 1945 roku nastąpiła ewakuacja mieszkańców Stargardu zarządzona przez Heinricha Himmlera na teren powiatu Greifswald ze względu na prowadzoną u bram Stargardu operację Sonnenwende.
5 marca 1945 roku Stargard został zajęty przez żołnierzy Armii Czerwonej. Miasto doznało bardzo ciężkich zniszczeń (72%), a jego zabytkowa część (Stare Miasto) spłonęła całkowicie. Już 23 marca 1945 roku powołano w mieście polskie władze. Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon). Iom post iom oni de la fundamentoj kreis ĉiujn institucioj danke al la amasa veno de poloj el la diversaj partoj de Pollando.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- Jolanta Aniszewska, Obrazy stargardzkich ulic, Stargard: Muzeum Stargard, 2002.
- Czesław Czubryt-Borkowski, Zygmunt Czarnocki, Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa. Lata wojny 1939-1945, Varsovio: Sport i Turystyka, 1988.
- Bogdana Dopierała, Z Dziejów Ziemi Stargardzkiej, Poznano: Wydawnictwo Poznańskie, 1969.
- Władysław Filipowiak, Początki Stargardu, „Szczecin”, nr 7-8, 1961.
- Marcin Majewski, Dawny Stargard. Miasto i jego mieszkańcy. Materiały z sesji naukowej 18-19 X 2000, Stargard Szczeciński: Muzeum w Stargardzie, 2000.
- Marek Ober, Stargard Szczeciński, Varsovio: Wydawnictwo Arkady, 1988.
- Edward Olszewski, Stargardzkie ABC, Stargard: Towarzystwo Przyjaciół Stargardu, 2001.
- Edward Rymar, Rodowód książąt pomorskich, Szczecin: Książnica Pomorska im. Stanisława Staszica, 2005.
- Sebastian Szwajlik, Dzieje Kolei Stargardzkiej, Stargard: Towarzystwo Przyjaciół Stargardu, 2002.
Famuloj ligitaj kun la urbo[redakti | redakti fonton]
- Otto Nicolai, germana komponisto
Partneraj urboj[redakti | redakti fonton]
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- Obrazy stargardzkich ulic (Bildoj de stargardaj stratoj), Jolanta Aniszewska, Muzeum Stargard, Stargard 2002, ISBN 83-911439-6-1.
- Z dziejów ziemi stargardzkiej (El historio de stargarda regiono), redakto Bogdan Dopierała, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1969.
- Stargard Szczeciński, Marek Ober, Wydawnictwo Arkady, Warszawa 1988, ISBN 83-213-3303-6.
- Stargardzkie abc (ABC de Stargard), Edward Olszewski, Eldonisto: Towarzystwo Przyjaciół Stargardu, Stargard 2001, ISBN 83-916325-0-4.
- Stargard Szczeciński, Kazimiera Kalita-Skwirzyńska, Ossolineum, Gdańsk 1983, ISBN 83-04-01559-5.
- Stargardia volumoj I-V, Rocznik Muzeum w Stargardzie, Stargard 2001-2010, ISSN 1641-7747
- Dzieje Kolei Stargardzkiej (Historio de Stargarda Fervojo), Sebastian Szwajlik, Towarzystwo Przyjaciół Stargardu, Stargard 2002, ISBN 83-916325-3-9.
- Stargard. Klejnot na pomorskim szlaku (Stargard. Juvelo sur pomeria itinero), Jan Zenkner, Towarzystwo Przyjaciół Stargardu, Stargard 2006, ISBN 83-916325-6-3.