Na (prepozicio)

Ĉi tiu artikolo temas pri la prepozicio. Por aliaj signifoj de la vorto vidu Na.

"na" estas eksperimenta aŭ neologisma prepozicio en Esperanto, kiu estas proponita alternativa maniero esprimi akuzativon en situacioj, kie uzo de la kutima akuzativa finaĵo -n ne taŭgas (precipe antaŭ literoj, partikuloj, titoloj kaj citaĵoj). Ĝi estas uzata antaŭ nominativa aŭ alia baza formo de la koncerta esprimo (vorto aŭ pluraj vortoj) kaj havas la saman efikon kiel kutima uzo de la finaĵo -n antaŭ substantivo. Ĝi estas konsiderata de kelkaj fakuloj kiel kontraŭfundamenta, sed malgraŭ tio ĝi estas parte populara en la junulara medio, kies multaj aktivaj anoj ĝin jam pasive konas, sed aktive uzas ĝin nur kelkaj.

Ekzemploj de uzo

• Antaŭ literoj: "Na J oni aldonas por krei pluralon."
• Antaŭ numeraloj: "Ŝovu na 1 (unu) je tri cifer-pozicioj maldekstren."
• Antaŭ priparolataj vortoj: "Evitu uzi na alies, uzu na aliula."
• Antaŭ titoloj: "Mi legis na Gerda Malaperis."
• Antaŭ citaĵoj: "Cezaro diris na 'Ĵetkubo estas ĵetita' ."

Laŭ ĝenerala opinio oni tamen evitu uzadon de la prepozicio na tie, kie tio ne necesas; ekz. oni ne diru mi volas na lakto, se oni komforte povas diri mi volas lakton. Simile se la subjekto evidentas pro o-finaĵo, na ne necesas.

Sed la subjekto ne ĉiam evidentas pro la libera vortordo de Esperanto kaj pro la eblo havi sen-o-finaĵan subjekton:

• "Ĉiuj knabinoj ŝatas ĉiujn knabojn, sed nur iom da virinoj ŝatas iom da viroj."
• "Ĉiujn knabinojn ŝatas ĉiuj knaboj, sed nur iom da virinoj ŝatas iom da viroj."

Na aŭ simila indikilo povus helpi malambiguigi la frazon "Iom da virinoj ŝatas iom da viroj."

Argumentoj por la prepozicio

Akuzativa finaĵo -n nature aldoneblas nur al substantivoj kaj adjektivoj. En aliaj situacioj, kiam la akuzativigata esprimo ne kapablas nature akcepti tian finaĵon, oni pro klareco devas en skriba lingvaĵo aparte indiki ke temas pri aldonita finaĵo (ekz. Mi vidas Steve-on aŭ Mi legis Gerda Malaperis-n) aŭ entute rezigni pri la indiko de akuzativeco, tiel riskante ekeston de konfuzo. En parola lingvaĵo simila aparta indikado de finaĵo eĉ apenaŭ eblas, tial, kompare kun skribo, en parolo la uzo de na aparte oftas.

Ekzemplaj situacioj en kiuj ne taŭgas uzo de la akuzativa finaĵo -n:

• Ĉe propraj nomoj kaj ĝenerale 'neesperantigeblaj' vortoj (kiuj ne finiĝas per '-o'):
  mi ŝatas na Shakespeare anstataŭ Shakespeareon, Shakespearon, Shakespeare-on aŭ Ŝekspiron, laŭ kiuj nerekoneblas (de parolita, kaj en la unuaj du kazoj ankaŭ de skribita lingvaĵo) la originalo literumado de la nomo
• ĉe substantivaj konstruoj por pli klara esprimado de koncepto, en kiu oni kutime devas uzi ĝenerale la prepozicion de:
  mi forpelas hundon = mi forpelas na hundo -> forpelado na hundo anstataŭ forpelado de hundo, kiu povas signifi ekz. ankaŭ fare de hundo aŭ for de hundo
• ĉe nekompletaj substantivaj frazoj kiel ekz. ambaŭ aŭ unu:
  "Kion vi volas, ĉu lakton aŭ kafon?" -- "Mi volas na ambaŭ." anstataŭ "Mi volas ambaŭ."
• ĉe komplikaj substantivaj konstruoj por esprimi duoblan akuzativon (akuzativon ene de akuzativo):
  "Sufiĉas malsukcesigi na ĉiuj provoj savontaj ĝin." (ĝi = rivero; la parolanto volas, ke la rivero formortu)
  anstataŭ "Sufiĉas malsukcesigi ĉiujn provojn savontajn ĝin.", kio estas nek tro travidebla nek klara kaj laŭ opinioj de kelkaj eĉ entute ne eblas

Argumentoj kontraŭ la prepozicio

• La plej grava argumento kontraŭ na estas, ĉar ĝi estas konsiderata kontraŭfundamenta. Tiu konsidero baziĝas sur la klarigo, ke ĝi estas formo nova al la fundamenta n-finaĵo por marki la akuzativon kaj kiel tia antaŭ ĝia ekuzo devas esti iel aprobita de la Akademio de Esperanto.
• Laŭ kelkaj, oni povas uzi tiucele eĉ prepozicion je.
• Ĉe propraj nomoj kaj ĝenerale 'neesperantigeblaj' vortoj (kiuj ne finiĝas per '-o'): oni aldonas la finaĵon -n post vokalo, aŭ -on post konsonanto. Tiel la devena formo restas rekonebla. Ĉi-kaze oni uzas la formon Shakespeare-on por nekutimaj vortoj (aŭ eĉ Ŝekspiron).
• Kiu pelas kiun, tio estas komprenebla el la teksto. Ankaŭ en naciaj lingvoj ekzistas neprecizaj esprimoj.
• Antaŭ literoj: anstataŭ "Na J oni aldonas por krei pluralon.", oni preferu "La literon J oni aldonas por krei pluralon.".
• Antaŭ numeraloj: anstataŭ "Ŝovu na 1 (unu) je tri cifer-pozicioj maldekstren.", oni preferu "Ŝovu la numeralon 1 (unu) je tri cifer-pozicioj maldekstren.".
• Antaŭ priparolataj vortoj: anstataŭ "Evitu uzi na alies, uzu na aliula.", oni preferu "Evitu uzi la vorton alies, uzu la vorton aliula.".
• Antaŭ titoloj: anstataŭ "Mi legis na Gerda Malaperis.", oni preferu "Mi legis la verkon Gerda Malaperis.",
• Antaŭ citaĵoj: anstataŭ "Cezaro diris na 'Ĵetkubo estas ĵetita' .", oni preferu "Cezaro diris, ke ĵetkubo estas ĵetita".
• La problemo pri ambaŭ ŝajnas esti sensignifa : anstataŭ "Mi volas ambaŭ.", oni preferu "Mi volas ĉiujn du." Zamenhof mem malkonsilis diri "Mi volas la ambaŭon" en la kolekto "Lingvaj Respondoj".
• Rilate al la frazo Ĉiuj knabinoj ŝatas ĉiujn knabojn, sed nur iom da virinoj ŝatas iom da viroj., oni povas anstataŭe diri ke, "Ĉiuj knabinoj ŝatas ĉiujn knabojn, sed nur iomaj virinoj ŝatas iomajn virojn."
• Eĉ la skizita frazo (en la lasta punkto de la supra listo) estas nebula. Iuj (mi!) devas legi la akuzativan formon por kompreni la na-an.
• La prepozicio na tro similas al la Esperanta vorteto ne, do oni povas erare konsideri ĝin mistajpo kaj kompreni la malan sencon de la intencita.
• Oni multobligas la manierojn esprimi la akuzativon, kio malsimpligas la lingvon: Ĉar eĉ la naistoj mem ne uzas "na" ĉiam anstataŭ n-finaĵon, devas esti reguloj, kiuj fiksas kiam oni uzu "na" kaj kiam oni uzu n-finaĵon. Tio estigas komplikan regularon pri la esprimo de akuzativo, neinda kaj kontraŭnatura je Esperanto. (Tamen ne necese temus pri striktaj reguloj, sed nur pri stilo kaj personaj kutimoj, simile al la elekto inter aktiva kaj pasiva voĉoj).

Historio kaj menciindaj aperoj

La prepozicio "na" estis origine proponita de G. F. Makkink en lia verko Nia fundamento sub lupeo en 1990. En tiu libro li donis kvar ekzemplojn de situacioj en kiuj tia prepozicio utilus kaj proponis ke oni povus uzi por tiu celo aŭ la vorton "na" aŭ la vorton "no". Kiam dum la 90-aj jaroj la unuaj homoj elprovis tiun proponon, ambaŭ variantoj ("na" kaj "no") estis uzataj. Sed kiam la uzo de "na" multiĝis komence de la unua jardeko de la 21-a jarcento, klariĝis, ke la formo "na" venkis kontraŭ la formo "no".

Al la disvastiĝo de "na" verŝajne signife kontribuis la Manifesto de naismo, kiun Marteno Miniĥ publikigis interrete fine de 2001.

Manuel Halvelik en sia lingvoprojekto Arcaicam Esperantom (1969) jam pli frue enkondukis similan prepozicion "no" kiu staru antaŭ malfacile deklinaciebla vorto kaj transprenu ĝiajn deklinaciajn finaĵojn anstataŭ ĝi. Ankaŭ fine de la originala manlibro pri Popido, Halvelik klarigas, ke "no" estas "prepozicia stumpigo de [la vorto] nomo, metota antaŭ iu substantivo ne fleksienda – precipe propra nomo – por ricevi ties fleksiformon anstataŭe".

Probal Dasgupta, prezidanto de UEA, en sia novjara mesaĝo por 2012 en la revuo Esperanto menciis la prepozicion "na":

	„ "Mi proponas, ke ni... nederlandane forgesu niaj akuzativoj (la roterdamaneco de nia asocio dotis niajn nederlandajn gekolegojn per fortika imuneco al tiaj ŝercoj) kaj bonvenigu la novan modon en Esperantujo anstataŭigi la n-finaĵon per la partikulo na." ” — Probal Dasgupta

Eksteraj ligiloj

• Manifesto de naismo de Martin Minich – iom pli profunda priparolo de la temo kaj klarigo de la neceso kaj uzkampoj de la prepozicio
• Artikolo en Libera Folio pri naismo
• Kontribuoj al la norma esperantologio de Helmut Welger – kritiko de la verko de Makkink
• Pri la na-ismo de Bertilo Wennergren