Saltu al enhavo

Ĥoĥol

El Vikipedio, la libera enciklopedio

Ĥoĥol (female: ĥoĥluŝka) estas etna kromnomo de la ukrainoj en la ukraina kaj la rusa lingvoj[1], foje moka aŭ ofenda[2][3], sed ĉefe familiara, ironia[4].

En la vortaroj unue ĝi estis registrita en "Trilingva vortaro" (ruse Триязычный лексикон) de Feodor Polikarpov-Orlov en 1704[1]. En la vortaro de Vladimir Dal tiu ĉi vorto estis registrita kun signifo "ukraino"[5]. "La vortaro de la moderna rusa literatura lingvo" (1965) priskribas ĥoĥol kiel "nomo de ukraino, unue malhonoriga, poste ŝerca, familiara"[2]. La klasika vortaro de Dmitrij Uŝakov (1935—1940) markas ĝin kiel ŝovinisman, antaŭrevolucian, parollingvan, ŝercan, insultan[3]. Laŭ la vortaro de Sergej Oĵegov (21 eldonoj ekde 1949) ĥoĥol estas arkaika parolvorto, samsenca al "ukraino".[6]

En la 19-a jarcento en Siberio oni foje nomis tiel ne nur ukrainojn, sed ankaŭ aliajn transmigrintojn de la okcidenta parto de la Rusia imperio, inkluzive de belorusoj kaj rusoj[7]. Iuj grupoj da ukrainaj transmigrintoj uzis tiun ĉi vorton kiel memnomon[8]. En Sloboda Ukrainio, en Kulanska distrikto de Ĥarkova gubernio, etnologoj registris kelkajn legendojn pri kreado de "ĥoĥoloj" kaj "moskaloj" (stile simila vorto por rusoj, etimologie: moskv(i)anoj) fare de la apostoloj Petro kaj Paŭlo[9].

Etimologio

[redakti | redakti fonton]

La vorto havas radikojn en la praslava lingvo, de kiu devenas: rusa хохо́л, belorusa хахо́л, ĉeĥa chochol (tufo), slovaka chochol, pola сhосhół (fino de garbo), suprasoraba khосhоł, malsuprasoraba сhосhоł (kaposupro, monteto, tufo), polaba сhüсhоl. Eble tio estas esprimiva analogo de latva cękulis (tufo, harplektaĵo), slovaka kосhоl (tufo), kосhľаtý (tufhava).

Uzado

[redakti | redakti fonton]

En Kieva Regno respektiva hartufo eble montris apartenon al nobela familio. Ekzemple bizanca historiisto Leo Diakon tiel priskribas rusan princon Svjatoslav la 1-a de Kievo: «La kapo lia estis tute nuda, sed ĉe unu ĝia flanko pendis hartufo — signo de nobeleco de familio»[10].

Poste oni nomis tiel zaporogojn, kiuj razis siajn kapojn kaj lasis nur elstaran hartufon.

Unue oni nomis tiel soldatojn de la pola armeo, invadintajn Rusan carlandon komence de la 17-a jarcento dum la Granda Malordo. Do ĝi estis konsiderata plia signo de fremdeco de la alvenintoj, kiuj plejparte estis katolikoj kaj mirigis rusojn per siaj razitaj mentonoj kaj kapoj, elstaraj harturoj. Djako Ivan Timofejev skribis en sia “Kroniko” ke Miĥail Skopin-Ŝujskij komencis en 1609 sian militiron, dezirante liberigi la ĉefurbon de tiaj homoj: «хотя от бед изъяти матере град, иже хохлом имущими на главах тогда бяше той обстоим»[11]. Do tio estis konsiderata signo de la pola kulturo. En 1631 kozako Nazar Saĥnov, forlasinta Respublikon de Ambaŭ Nacioj, rakontis pri sia servado ĉe tieaj Saltikovoj: «а живит, де, те Салтыковы холосты и ходят по-польски с хохлами»[12]. En la 1620-aj jaroj tiu ĉi vorto unuafoje estas uzata por marki homojn. Ekzemple en 1621 vojevodo de iu ĉelima rusa urbo skribis en insulta letero al iu pola estro: «А православных крестьян называешь некрещеными и хамовыми детьми, и прямые некрещеные вы, проклятые хохлы, сатанины угодники, хамовы внучата присканами (так!) своими хохлы бесовскими».[13].

Dum la Smolenska milito (1632–1634) inter Rusa carlando kaj Respubliko de Ambaŭ Nacioj, rusoj renkontis la zaporogan armeon de getmano Timofeo Arandarenko. Nome zaporogoj tradicie razis siajn kapojn kaj lasis nur elstaran hartufon. Do la rusoj pli bone konatiĝis kun tiu ĉi etna grupo kaj lernis diferenci ĝin laŭaspekte de la poloj. Post tiu ĉi milito la vorto хохлы kaj ties derivaĵoj (хохлачи) estas uzata jam por marki la ukrainajn loĝantojn de Respubliko de Ambaŭ Nacioj, kiuj jam estas konsiderataj ne alikredantoj, sed tute male ĉefaj defendantoj de la ortodoksa kredo en tiu lando.[14]

La vorton ĥoĥol uzis en siaj verkoj klasikuloj de la rusa literaturo kiel Gavriil Derĵavin kaj Aleksandro Puŝkin. Ekzemple ili nomis tiel kancelieron de la Rusia imperio, princon Aleksandr Bezborodko.

Citaĵo
„ ...И вьётся локоном хохол. ” „ [...] Krispiĝas bukloj ĉe la ĥoĥol. ”
— Gavriil Derĵavin, «Por feliĉo» (1790)
Citaĵo
„ [...] В князья не прыгал из хохлов [...] ” „ [...] Al princoj mi ne saltis de ĥoĥoloj [...] ”
— Aleksandro Puŝkin, «Mia genealogio» (1830)

Tamen jam komence de la 20-a jarcento tiu vorto ofte estis konsiderata ofenda ŝovinismaĵo. Ekzemple la fama rusia cionisto kaj verkisto Vladimir Ĵabotinskij tiel esprimis sian opinion:

Citaĵo
„ Я не считаю ни нормальным, ни вечным явлением тот антагонизм между великороссом и малороссом, который окристаллизован в простонародных кличках «хохол» и особенно «кацап»; уверен, напротив, что при улучшении внешних условий не только украинство, но и вообще все народности России прекрасно уживутся с великороссами на почве равенства и взаимного признания; даже верю, что большую и благотворную роль в этом сыграет именно великорусская демократическая интеллигенция ― и недавно, в одной киевской лекции, подчеркнул эту веру настолько резко, что встретил даже несочувствие со стороны некоторых украинских слушателей. ” „ Mi konsideras nek normala, nek eterna tiun antagonismon inter la rusoj kaj ukrainoj, kiu kristaliĝis en popolaj kromnomoj ĥoĥol kaj aparte kacap; mi certas kontraŭe, ke dum plibonigo de la eksteraj kondiĉoj ne nur la ukrainoj, sed ankaŭ ĉiuj tiuj popoloj de Rusio bonege kunvivos kun la rusoj surbaze de la egaleco kaj reciproka agnosko; mi eĉ kredas, ke la grandan kaj bonefikan rolon en tio ludos nome la rusa demokrata intelektularo — kaj antaŭnelonge, en iu Kieva lekcio, mi substrekis tiun ĉi kredon tiom akre, ke mi eĉ renkontis malkonsenton flanke de iuj ukrainaj aŭskultantoj. ”
— Vladimir Ĵabotinskij, La leciono de la jubileo de Ŝevĉenko (1911)[15]

Geografiaj kaj historiaj lokoj tiel nomataj

[redakti | redakti fonton]

En Moskvo

[redakti | redakti fonton]

En Moskvo en Bulvarda ringo inter Pokrovskij bulvardo kaj placo Pokrovskije vorota troviĝas Ĥoĥlovskaja placo, apude estas Ĥoĥlovskij strateto en kiu situas preĝejo de Triunio Vivodona "en Ĥoĥoloj". La areo estis nomita tiel pro multnombra ukraina loĝantaro, kiu loĝis ĉi tie ekde la 17-a jarcento[16].

En Niĵegoroda distrikto de Moskvo estas areo Ĥoĥlovka, kie situas Ĥoĥlovskij rojo, Novoĥoĥlovskaja strato, stratoj Supra Ĥoĥlovka kaj Malsupra Ĥoĥlovka.

En Voroneĵa provinco

[redakti | redakti fonton]

En Voroneĵa provinco estas vilaĝo Ĥoĥol, kiu estas ĉefurbo de Ĥoĥola distrikto.

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ 1,0 1,1 Наконечний, Є. П.. (2001) Украдене ім’я: Чому русини стали українцями (ukraine), p. 400. ISBN 966–02–1895–8.
  2. ↑ 2,0 2,1 (1965) Словарь современного русского литературного языка 17. М.; Л.: Наука, p. 427. Citita laŭ: Наконечний, 2001.
  3. ↑ 3,0 3,1 Толковый словарь русского языка Ушакова
  4. ↑ Словник української мови.— К., 1980.— Т. I.
  5. ↑ Статья «Хохол» в Толковом словаре живого великорусского языка Владимира Даля (ruse). Яндекс.Словари (Материалы предоставлены проектом «Рубрикон»). Arkivita el la originalo je 2009-06-13.
  6. ↑ Толковый словарь русского языка под ред. Ожегова. Arkivita el la originalo je 2012-05-26. Alirita 2014-07-06 .
  7. ↑ . Украинцы в среднем Прииртышье: идентификация и самоидентификация в конце XIX - XX вв. (ruse). Кафедра этнографии и музееведения Омского государственного университета (2004). Arkivita el la originalo je 2014-10-18. Alirita 2014-07-06 .
  8. ↑ . Украинцы в Сибири: пути этничности (конец XIX — начало XX в.) (ruse). Томский государственный педагогический университет. Arkivita el la originalo je 2012-02-29. Alirita 2014-07-06 .
  9. ↑ Булашев, Георгій. (1992) Український народ у своїх легендах, релігійних поглядах та віруваннях (ukraine). Київ: Фирма "Довіра".
  10. ↑ Diakon, Leo. «История» в переводе М. М. Копыленко. Книга 9-я (ruse).
  11. ↑ Флоря, Б. Н.. (1992) О значении термина «хохол» и производных от него в русских источниках первой половины XVII в. (эпизод из истории русско-польско-украинских контактов) // Studia Polonica: К 60-летию Виктора Александровича Хорева (ruse). Москва: Институт славяноведения и балканистики РАН, p. 16. ISBN 5-201-00-725-2. “хотя от бед изъяти матере град, иже хохлом имущими на главах тогда бяше той обстоим”.
  12. ↑ Флоря, Б. Н.. (1992) О значении термина «хохол» и производных от него в русских источниках первой половины XVII в. (эпизод из истории русско-польско-украинских контактов) // Studia Polonica: К 60-летию Виктора Александровича Хорева (ruse). Москва: Институт славяноведения и балканистики РАН, p. 17. ISBN 5-201-00-725-2.
  13. ↑ Флоря, Б. Н.. (1992) О значении термина «хохол» и производных от него в русских источниках первой половины XVII в. (эпизод из истории русско-польско-украинских контактов) // Studia Polonica: К 60-летию Виктора Александровича Хорева (ruse). Москва: Институт славяноведения и балканистики РАН, p. 17. ISBN 5-201-00-725-2.
  14. ↑ Флоря, Б. Н.. (1992) О значении термина «хохол» и производных от него в русских источниках первой половины XVII в. (эпизод из истории русско-польско-украинских контактов) // Studia Polonica: К 60-летию Виктора Александровича Хорева (ruse). Москва: Институт славяноведения и балканистики РАН, p. 19–20. ISBN 5-201-00-725-2.
  15. ↑ В. Жаботинский, «Урок юбилея Шевченко // Одесские новости, 1911».
  16. ↑ ХОХОЛ — Толковый словарь Даля — Яндекс. Словари. Arkivita el la originalo je 2009-06-13. Alirita 2014-07-06 .
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Ĥoĥol&oldid=8893066"