Brajlo de IFA

El Vikipedio, la libera enciklopedio

En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo IPA Braille en la angla Vikipedio.

Ekzemplo de Brajlo de IFA

Brajlo de IFA estas moderna normo por kodi Internacian Fonetikan Alfabeton (IFA) per brajlaj literoj.

La plej frua brajla sistemo por IFA aperis en 1934 en Londono fare de Merrick kaj Potthoff. Ĝi konformis al la tiama tipografia IFA. Dum la evoluo de IFA ĝi malmoderniĝis, aperis apartaj neinterkonvenaj sistemoj. En 2008 Robert Englebretson publikigis la perlaboritan version de la sistemo farita de Merrick kaj Potthoff.[1][2] La sistemo estas konforma al IFA de 2005. En 2011 la novan sistemon aprobis Brajla administracio de Nord-Ameriko (angle Braille Authority of North America, BANA).[3]

Brajlo de IFA ne samas kun brajla skribo de iu lingvo, do oni devas apartigi skribitan per IPA tekston disde ordinara teksto per kvadrataj krampoj aŭ per oblikvoj.

Simplaj literoj[redakti | redakti fonton]

26 latinaj literoj estas samaj, kiel en la angla brajlo:

Braille A1.svg Braille B2.svg Braille C3.svg Braille D4.svg Braille E5.svg Braille F6.svg Braille G7.svg Braille H8.svg Braille I9.svg Braille J0.svg Braille K.svg Braille L.svg Braille M.svg
a b c d e f ɡ h i j k l m
Braille N.svg Braille O.svg Braille P.svg Braille Q.svg Braille R.svg Braille S.svg Braille T.svg Braille U.svg Braille V.svg Braille W.svg Braille X.svg Braille Y.svg Braille Z.svg
n o p q r s t u v w x y z

Krome, estas sekvaj literoj:

Braille Å.svg Braille Ä.svg Braille Ê.svg Braille Ü.svg Braille Ö.svg Braille ST.svg Braille À.svg Braille Ò.svg Braille QuestionMark.svg Braille SH.svg
ɑ ɛ ɔ ø œ ɪ ʊ ʌ ə æ
Braille Semicolon.svg Braille É.svg Braille Ë.svg Braille Û.svg Braille È.svg Braille NumberSign.svg Braille Ï.svg Braille Colon.svg Braille ContractionPrefix.svgBraille Comma.svg
⠐ ⠂
ʔ ɲ ŋ ʃ ʒ ɹ ð ː ˑ

Digrafoj[redakti | redakti fonton]

Aliaj literoj de IFA oni skribas per brajlaj digrafoj kaj trigrafoj. En digrafo la komenca signo Braille Period.svg kun kelkaj simplaj literoj kvazaŭ aldonas al ili la voston de la tipografiaj literoj de retrofleksoj, krome, la komenca Braille Period.svg kun simpla litero povas signifi vokalon, kiuj tipografie estas skribita kiel tiu litero renversita (laŭ tiu ĉi modelo estas faritaj digrafoj ankaŭ por la vokaloj ⟨ɤ⟩ el ⟨o⟩ kaj ⟨ɯ⟩ el ⟨u⟩, sed ne el ⟨m⟩).

Braille Period.svgBraille D4.svg Braille Period.svgBraille L.svg Braille Period.svgBraille N.svg Braille Period.svgBraille R.svg Braille Period.svgBraille NumberSign.svg Braille Period.svgBraille S.svg Braille Period.svgBraille T.svg Braille Period.svgBraille Z.svg
⠲ ⠙ ⠲ ⠇ ⠲ ⠝ ⠲ ⠗ ⠲ ⠼ ⠲ ⠎ ⠲ ⠞ ⠲ ⠵
ɖ ɭ ɳ ɽ ɻ ʂ ʈ ʐ
Braille Period.svgBraille A1.svg Braille Period.svgBraille Å.svg Braille Period.svgBraille E5.svg Braille Period.svgBraille Ä.svg Braille Period.svgBraille H8.svg Braille Period.svgBraille O.svg Braille Period.svgBraille U.svg
⠲ ⠁ ⠲ ⠡ ⠲ ⠑ ⠲ ⠜ ⠲ ⠓ ⠲ ⠕ ⠲ ⠥
ɐ ɒ ɘ ɜ ɥ ɤ ɯ

Simile, en digrafo la signo Braille Asterisk.svg servas por fari malgrandan majusklan varianton de sekva post ĝi simpla litero (kaj faras la signojn ⟨ɟ⟩ el ⟨j⟩ kaj ⟨ʢ⟩ el ⟨ʔ⟩).

Braille Asterisk.svgBraille B2.svg Braille Asterisk.svgBraille G7.svg Braille Asterisk.svgBraille H8.svg Braille Asterisk.svgBraille J0.svg Braille Asterisk.svgBraille L.svg Braille Asterisk.svgBraille N.svg
⠔ ⠃ ⠔ ⠛ ⠔ ⠓ ⠔ ⠚ ⠔ ⠇ ⠔ ⠝
ʙ ɢ ʜ ɟ ʟ ɴ
Braille Asterisk.svgBraille Ö.svg Braille Asterisk.svgBraille R.svg Braille Asterisk.svgBraille NumberSign.svg Braille Asterisk.svgBraille Y.svg Braille Asterisk.svgBraille Semicolon.svg
⠔ ⠪ ⠔ ⠗ ⠔ ⠼ ⠔ ⠽ ⠔ ⠆
ɶ ʀ ʁ ʏ ʢ

La signo Braille QuoteOpen.svg estas uzata por aldoni supran voston aŭ buklon k.s., kaj krome, por fari la signojn ⟨ɞ⟩ el ⟨ɛ⟩ kaj ⟨ʡ⟩ el ⟨ʔ⟩.

Braille QuoteOpen.svgBraille B2.svg Braille QuoteOpen.svgBraille D4.svg Braille QuoteOpen.svgBraille Asterisk.svgBraille J0.svg Braille QuoteOpen.svgBraille G7.svg Braille QuoteOpen.svgBraille Asterisk.svgBraille G7.svg Braille QuoteOpen.svgBraille H8.svg Braille QuoteOpen.svgBraille Ë.svg Braille QuoteOpen.svgBraille J0.svg
⠦ ⠃ ⠦ ⠙ ⠦ ⠔ ⠚ ⠦ ⠛ ⠦ ⠔ ⠛ ⠦ ⠓ ⠦ ⠫ ⠦ ⠚
ɓ ɗ ʄ ɠ ʛ ɦ ɧ ʝ
Braille QuoteOpen.svgBraille L.svg Braille QuoteOpen.svgBraille C3.svg Braille QuoteOpen.svgBraille Z.svg Braille QuoteOpen.svgBraille V.svg Braille QuoteOpen.svgBraille Y.svg Braille QuoteOpen.svgBraille M.svg Braille QuoteOpen.svgBraille NumberSign.svg Braille QuoteOpen.svgBraille Ä.svg Braille QuoteOpen.svgBraille Semicolon.svg
⠦ ⠇ ⠦ ⠉ ⠦ ⠵ ⠦ ⠧ ⠦ ⠽ ⠦ ⠍ ⠦ ⠼ ⠦ ⠜ ⠦ ⠆
ɬ ɕ ʑ ʋ ʎ ɰ ɺ ɞ ʡ

La signo Braille DecimalPoint.svg estas uzata por frikativojn, skribataj per grekaj literoj, (⟨ɸ⟩ estas farita el ⟨f⟩, ⟨β⟩ el ⟨b⟩, ⟨ɣ⟩ el ⟨g⟩, ⟨θ⟩ kaj ⟨χ⟩ el respektive la signoj Braille Ô.svg kaj Braille AND.svg, kiuj memstare ne uzatas).

Braille DecimalPoint.svgBraille F6.svg Braille DecimalPoint.svgBraille B2.svg Braille DecimalPoint.svgBraille Ô.svg Braille DecimalPoint.svgBraille G7.svg Braille DecimalPoint.svgBraille AND.svg
⠨ ⠋ ⠨ ⠃ ⠨ ⠹ ⠨ ⠛ ⠨ ⠯
ɸ β θ ɣ χ

La signo Braille QuoteClose.svg estas uzata por trastrekitaj signoj de vokaloj:

Braille QuoteClose.svgBraille I9.svg Braille QuoteClose.svgBraille O.svg Braille QuoteClose.svgBraille U.svg
⠴ ⠊ ⠴ ⠕ ⠴ ⠥
ɨ ɵ ʉ

La signo Braille ExclamationPoint.svg estas uzata por aliaj hokoj, strekoj kaj turnoj.

Braille ExclamationPoint.svgBraille C3.svg Braille ExclamationPoint.svgBraille R.svg Braille ExclamationPoint.svgBraille V.svg Braille ExclamationPoint.svgBraille M.svg Braille ExclamationPoint.svgBraille H8.svg Braille ExclamationPoint.svgBraille L.svg Braille ExclamationPoint.svgBraille W.svg Braille ExclamationPoint.svgBraille Semicolon.svg
⠖ ⠉ ⠖ ⠗ ⠖ ⠧ ⠖ ⠍ ⠖ ⠓ ⠖ ⠇ ⠖ ⠺ ⠖ ⠆
ç ɾ ɱ ħ ɫ ʍ ʕ

La signo Braille AND.svg estas uzata por klaketoj. Malsame al ordinara IFA, ne ekzistas la diferenco inter la novaj kaj malnovaj signoj por ili.

Braille AND.svgBraille P.svg Braille AND.svgBraille Ô.svg Braille AND.svgBraille T.svg Braille AND.svgBraille Û.svg Braille AND.svgBraille L.svg
⠯ ⠏ ⠯ ⠹ ⠯ ⠞ ⠯ ⠱ ⠯ ⠇
ʘ ǀ ǃ ǂ ǁ

Ligaturoj, ĉu veraj aŭ ĉu skribitaj per la signo ͜ oni faras per la signo Braille ContractionPrefix.svg, do la signoj ⟨t͜ʃ⟩ and ⟨ʧ⟩ ambaŭ estas Braille T.svgBraille ContractionPrefix.svgBraille Û.svg. Tio koncernas ankaŭ la historiajn ligaturojn ⟨ɮ⟩ (Braille L.svgBraille ContractionPrefix.svgBraille È.svg) kaj ⟨ɚ⟩ (Braille QuestionMark.svgBraille ContractionPrefix.svgBraille R.svg). Ejektivoj aspektas kiel ligaturoj de litero kun la apostrofo Braille Apostrophe.svg, do ⟨tʼ⟩ estas Braille T.svgBraille ContractionPrefix.svgBraille Apostrophe.svg.

Diakritaj signoj[redakti | redakti fonton]

Diakritajn signojn oni skribas per du ĉeloj. La unua indikas lokon: supre, meze aŭ malsupre. Ekzemple, tildon ⟨~⟩ oni skribas kiel Braille Ï.svg, do Braille A1.svgBraille Accent.svgBraille Ï.svg estas la naza ⟨ã⟩, Braille A1.svgBraille CapitalSign.svgBraille Ï.svg estas la knara ⟨a̰⟩, kaj Braille S.svgBraille ContractionPrefix.svgBraille Ï.svg estas la faringita ⟨s̴⟩. La signon Braille ContractionPrefix.svg oni uzas por fari ligaturon, do litero kun meza diakrita signo estas kvazaŭ ligaturo. Meza diakrita signo povas esti nur tildo kaj apostrofo. Per la antaŭa signo oni distingas tildon de la litero ⟨ð⟩, kaj same okazas al kelkaj aliaj diakritaj signoj.

Loko de kelkaj diakritaj signoj ne gravas, ekzemple la ringeton same signifas senvoĉecon ĉu supre, ĉu malsupre ⟨l̥ ŋ̊⟩, sed oni ja povas indiki la lokon. Se estas kelkaj diakritaj signoj oni skribas ilin laŭ ordo de la plej malsupra al la plej supra.

Supersignaj literoj oni skribas per la signo Braille Accent.svg kaj necesa litero, do:

Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille H8.svg — ⟨◌ʰ⟩, Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille J0.svg — ⟨◌ʲ⟩, Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille L.svg — ⟨◌ˡ⟩, Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille N.svg — ⟨◌ⁿ⟩, Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille W.svg — ⟨◌ʷ⟩, Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille DecimalPoint.svgBraille G7.svg — ⟨◌ˠ⟩, Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille ExclamationPoint.svgBraille Semicolon.svg — ⠖⠆ ⟨◌ˤ⟩ k.a., kvankam ne por ĉiuj literoj tio eblas.[noto 1] Aliaj diakritaj signoj estas jenaj:

Braille ContractionPrefix.svg Braille ContractionPrefix.svgBraille Apostrophe.svg Braille CapitalSign.svgBraille Ë.svg Braille Accent.svgBraille Ë.svg Braille CapitalSign.svgBraille QuoteOpen.svg Braille Accent.svgBraille QuoteOpen.svg Braille CapitalSign.svgBraille Colon.svg Braille Accent.svgBraille Colon.svg Braille CapitalSign.svgBraille Ï.svg Braille ContractionPrefix.svgBraille Ï.svg Braille Accent.svgBraille Ï.svg
⠐ ⠄ ⠠ ⠫ ⠈ ⠫ ⠠ ⠦ ⠈ ⠦ ⠠ ⠒ ⠈ ⠒ ⠠ ⠻ ⠐ ⠻ ⠈ ⠻
◌͡◌ ◌ʼ ◌̥ ◌̊ ◌̬ ◌̌ ◌̤ ◌̈ ◌̰ ◌̴ ◌̃
Braille CapitalSign.svgBraille AND.svg Braille CapitalSign.svgBraille Ô.svg Braille CapitalSign.svgBraille ExclamationPoint.svgBraille Ô.svg Braille CapitalSign.svgBraille Bracket.svg Braille CapitalSign.svgBraille O.svg Braille CapitalSign.svgBraille Ö.svg Braille CapitalSign.svgBraille Ò.svg Braille CapitalSign.svgBraille Hyphen.svg Braille Accent.svgBraille C3.svg
⠠ ⠯ ⠠ ⠹ ⠠ ⠖ ⠹ ⠠ ⠶ ⠠ ⠕ ⠠ ⠪ ⠠ ⠬ ⠠ ⠤ ⠈ ⠉
◌̼ ◌̪ ◌̺ ◌̻ ◌̹ ◌̜ ◌̟ ◌̠ ◌̄
Braille Accent.svgBraille X.svg Braille CapitalSign.svgBraille S.svg Braille CapitalSign.svgBraille Û.svg Braille CapitalSign.svgBraille Ê.svg Braille CapitalSign.svgBraille Ä.svg Braille ContractionPrefix.svgBraille R.svg Braille Accent.svgBraille D4.svg Braille CapitalSign.svgBraille Semicolon.svg Braille CapitalSign.svgBraille Ù.svg Braille Accent.svgBraille À.svg
⠈ ⠭ ⠠ ⠎ ⠠ ⠱ ⠠ ⠣ ⠠ ⠜ ⠐ ⠗ ⠈ ⠙ ⠠ ⠆ ⠠ ⠾ ⠈ ⠷
◌̽ ◌̙ ◌̘ ◌̞ ◌̝ ◌˞ ◌̚ ◌̩ ◌̯ ◌̆
Braille Accent.svgBraille C3.svg Braille Accent.svgBraille ST.svg Braille Accent.svgBraille Å.svg Braille Accent.svgBraille CapitalSign.svgBraille ST.svg Braille Accent.svgBraille CapitalSign.svgBraille Å.svg
⠈ ⠉ ⠈ ⠌ ⠈ ⠡ ⠈ ⠠ ⠌ ⠈ ⠠ ⠡
◌̄ ◌́ ◌̀ ◌̋ ◌̏
Braille Accent.svgBraille QuoteOpen.svg Braille Accent.svgBraille SH.svg Braille Accent.svgBraille I9.svg Braille Accent.svgBraille Asterisk.svg Braille Accent.svgBraille QuestionMark.svg Braille Accent.svgBraille E5.svg Braille Accent.svgBraille Period.svg
⠈ ⠦ ⠈ ⠩ ⠈ ⠊ ⠈ ⠔ ⠈ ⠢ ⠈ ⠑ ⠈ ⠲
◌̌ ◌̂ ◌᷄ ◌᷅ ◌᷆ ◌᷇ ◌᷈

Tonoj kaj akcentoj[redakti | redakti fonton]

La signo Braille CursiveSign.svg markas tonojn kaj akcentojn.

Braille CursiveSign.svgBraille B2.svg Braille CursiveSign.svgBraille Semicolon.svg Braille CursiveSign.svgBraille Ü.svg Braille CursiveSign.svgBraille É.svg Braille CursiveSign.svgBraille L.svg
⠸ ⠃ ⠸ ⠆ ⠸ ⠳ ⠸ ⠿ ⠸ ⠇
ˈ◌ ˌ◌ | ◌‿◌
Braille CursiveSign.svgBraille È.svg Braille CursiveSign.svgBraille Ë.svg Braille CursiveSign.svgBraille D4.svg Braille CursiveSign.svgBraille QuoteClose.svg
⠸ ⠮ ⠸ ⠫ ⠸ ⠙ ⠸ ⠴
Braille CursiveSign.svgBraille Accent.svgBraille C3.svg Braille CursiveSign.svgBraille C3.svg Braille CursiveSign.svgBraille Colon.svg Braille CursiveSign.svgBraille Hyphen.svg Braille CursiveSign.svgBraille CapitalSign.svgBraille Hyphen.svg
⠸ ⠈ ⠉ ⠸ ⠉ ⠸ ⠒ ⠸ ⠤ ⠸ ⠠ ⠤
˥ ˦ ˧ ˨ ˩
Braille CursiveSign.svgBraille ST.svg Braille CursiveSign.svgBraille Å.svg Braille CursiveSign.svgBraille I9.svg Braille CursiveSign.svgBraille Asterisk.svg Braille CursiveSign.svgBraille E5.svg Braille CursiveSign.svgBraille QuestionMark.svg Braille CursiveSign.svgBraille Period.svg
⠸ ⠌ ⠸ ⠡ ⠸ ⠊ ⠸ ⠔ ⠸ ⠑ ⠸ ⠢ ⠸ ⠲
˩˥ ˥˩ ˧˥ ˩˧ ˥˧ ˧˩ ˨˦˨

Interpunkcioj kaj ŝanĝo de brajlo[redakti | redakti fonton]

Interpukcioj en brajlo de IFA estas nur jenaj:

Braille Apostrophe.svg Braille Comma.svg Braille Hyphen.svg Braille CursiveSign.svgBraille O.svg
⠸ ⠕
. , -

Por indiki tekston de IFA oni uzas kvadratajn krampojn aŭ oblikvojn, markitajn per la signo Braille Currency.svg:

Braille Currency.svgBraille ST.svg Braille Currency.svgBraille À.svg Braille Currency.svgBraille Ù.svg
⠘ ⠌ ⠘ ⠷ ⠘ ⠾
/ [ ]

La signo Braille Correction.svg (inter la krampoj de IFA) signifas, ke la sekvan ĉelon oni legu ne laŭ la brajlo de IFA, sed laŭ brajlo de la tuta teksto, ekzemple, laŭ la esperanta brajlo. La sama signo dufoje Braille Correction.svgBraille Correction.svg markas komenco de la peco ne laŭ la brajlo de IFA skribita, la finon de tiu peco oni markas per la signoj Braille Correction.svgBraille Semicolon.svg. Ekzemple, tiel oni povas skribi rondajn krampojn por indiki nedevigitan fonemon en prononco de vorto (rondaj krampoj mankas en la brajlo de IFA).

Braille Correction.svg Braille Correction.svgBraille Correction.svg Braille Correction.svgBraille Semicolon.svg
⠰ ⠰ ⠰ ⠆
(ne-IFA) (komenco de ne-IFA) (fino de ne-IFA)

Notoj[redakti | redakti fonton]

  1. Tial ne eblas skribi en la brajlo de IFA la supersignoj ⟨ ᶞ ⟩ kaj ⟨ ᵑ ⟩, ĉar la signokombinaĵoj Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille Ï.svg kaj Braille NULL.svgBraille Accent.svgBraille Ë.svg jam signifas respektive la diakritajn signojn ⟨ ◌̃ ⟩ kaj ⟨ ◌̊ ⟩. Eblas elturniĝoj kaj pliaj interkonsentoj, sed la problemo restas. La signojn por la sekvaj literoj ⟨ɑ æ c d ð e ə i ɪ ŋ ʊ x ː⟩ oni uzas kiel diakritajn signojn, do el ili ne eblas fari supersignojn.

Referencoj[redakti | redakti fonton]

  1. Englebretson, Robert (2009). “An overview of IPA Braille: an updated tactile representation of the International Phonetic Alphabet”, Journal of the International Phonetic Association (en) (PDF) 39 (1), p. 67–86. doi:10.1017/s0025100308003691. 
  2. Englebretson, 2008, IPA Braille: An Updated Tactile Representation of the International Phonetic Alphabet Arkivigite je 2020-08-01 per la retarkivo Wayback Machine, CNIB
  3. IPA Braille (BANA). Arkivita el la originalo je 2020-02-02. Alirita 2020-01-03.