Justeco

Ne konfuzu kun Justico

Justeco (el la latina iustitia) aŭ justo estas unu el la kvar kardinalaj virtoj, kiu konsistas el la konstanta kaj firma deziro doni al ĉiu tion, kion li aŭ ŝi meritas.

La justeco estas la koncepto, kiun ĉiu epoko kaj civilizo havas pri la komuna bono, inkluzive de la naturaj bonoj. Temas pri valoro determinita de la socio. Ĝi naskiĝis el la neceso pluhavi harmonion inter ties membroj. Estas aro de reguloj kaj normoj kiu preskribas taŭgan markon por la rilatoj inter personoj kaj institucioj, ĉu permesante, ĉu malpermesante specifajn agadojn en la interagado de individuoj kaj institucioj.

En kristanismo la atributo de justeco estis kronita kiel la oka eco post la sep virtoj.

Filozofio

Platono

Platono kontraŭas la tradician aliron, ke justeco estas doni al ĉiu sian propran, aŭ kion li meritas, kaj li aldonas al tio kondiĉojn. En Politia li evoluigas la ideon, ke nur la filozofa reĝo scius doni al ĉiu homo tion, kion estas dezirata al li.

Aristotelo

Laŭ Aristotelo la justulo estas la bona homo, tiu kiu havas la bonan virton. Ĉi tiu persono estas homo, kiu uzas sian juĝpovon por realigi sian esencon kiel persono. Tio estas, la homo, kiu rimarkas sian esencon kiel homo, estas ankaŭ bona homo. La justulo-saĝulo estas tiu, kiu elektas la principon de la "ora vojo" (la "meza vojo") kaj uzas ĝin ĝuste uzante sian diskretecon en la elekto de siaj faroj. Ago, kiu meritas esti farita, estas la ago tute taŭga al la situacio, ĝi estas la go kiu estas bone juĝita kaj pripensita. Laŭ la Aristotelismo, la memrealiĝo de la homo, "justo": la "supera bono" konata kiel feliĉo, dependas de la homo mem kaj nur de li.

Thomas Hobbes

Malsama aliro al la koncepto de "justeco" povas esti trovita en la vortoj de la brita filozofo Thomas Hobbes, kiu argumentas ke justeco dependas de la rilato inter persono kaj lia konulo-aliulo. Laŭ Hobbes ĉiuj homoj naskiĝas kun malbona instinkto. La celo de homa socio estas fiksi limojn kaj regulojn por ke li povu vivi en humana kaj protektita socio. Laŭ Hobbes, la homo, kiu praktikas justecon, estas tiu, kiu pretas engaĝiĝi pri traktato aŭ interkonsento (vidu socia kontrakto) inter homoj, por realigi sian esencon kiel persono.

Jeremy Bentham

Jeremy Bentham, angla filozofo vivinta inter la 18-a kaj 19-a jarcentoj, kredis ke la plej grava principo de justeco, por leĝdonantoj kaj loĝantoj, estis la principo de utilismismo: "La plej granda feliĉo por la plej granda nombro." La ĝusta ago farenda, laŭ la filozofio de utilismo, estas tio, kio kaŭzos la plej grandan kvanton da feliĉo aŭ plezuro, sen apliki juĝon al la plezurojn aŭ dezirojn de homoj.

Bentham proponas la sekvan pravigon por sia doktrino: Ĉio, kion ni, kiel homoj, faras, estas pelita de sentoj de doloro aŭ plezuro. Ili estas niaj "absolutaj regantoj", laŭ Bentham. Tiel, el ili derivas la normo de kio estas ĝusta kaj kio estas malĝusta. Por trovi la plej bonan manieron por maksimumigi la kolektivan feliĉon de la socio, utilismistoj proponas moralan sciencon, en kiu ĉiuj plezuroj kaj doloroj de ĉiuj homoj estas mezuritaj sur unuforma skalo laŭ ilia intenseco kaj daŭro.

Immanuel Kant

Kvin jarojn post kiam ilia filo publikigis sian utilismon en la libro "Enkonduko al la Principoj de Moralo kaj Leĝodonado" [1], Immanuel Kant, prusa filozofo, publikigis sian libron "Supozoj por la Metafiziko de Moraloj", en kiu li kritikas utilismanismon kaj prezentas sian filozofia doktrino. Laŭ Kant, kio donas signifon al ago ne estas ĝiaj konsekvencoj nek sekvoj sed la motivo sur kiu ĝi baziĝas. La motivo devas esti tiu de la morala devo, kontraste al la memintereso kiu estas malĝusta motivo - fari ion ĉar ĝi helpos al mi, ne fari ion ĉar ĝi malbonigos min.

Sed ne sufiĉas, ke la motivo estu de morala devo. La morala homo devas starigi al si leĝojn, laŭ kiuj li ĉiam agos, sendepende de la sekvoj de siaj agoj. Tiuj ĉi leĝoj, laŭ Kant, devenas nur de homa racio, kontraste al emocio. Kiam homo iras por determini, kiuj estos la leĝoj, kiuj gvidos liajn agojn, li devas demandi al si du demandojn. La unua estas ĉu ĉi tiu leĝo povas fariĝi universala leĝo kaj ankoraŭ sukcesi plenumi ĝin. La dua provo de leĝo, kiun oni starigis al si mem, estas ĉu tiu leĝo traktas homojn kiel celon en si mem, kontraste al leĝo, kiu traktas homojn kiel rimedon, kiel manieron atingi celojn kiel personan gajnon aŭ la bonfarton de la ĝenerala socio. La kialo, laŭ Kant, kial estas malĝuste trakti la homojn kiel rimedojn, estas ke ili estas raciaj estaĵoj, kapablaj pensi logike. Tial ili estas indaj je respekto.

Vidu ankaŭ

Bibliografio

Charles Perelman, O sprawiedliwości (Pri justeco), Warszawa 1988.
David Schmidtz, Elements of Justice, Columbia University Press, Nov-Jorko 2006
Harry Brighouse, Justice, Polity Press, Cambridge 2004
John Rawls, A Theory of Justice, Oxford University Press, Oxford 1999
Amartya Sen The Idea of Justice, Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge 2011, ISBN 0-674-06047-4.

Kategorio Justeco en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Justeco en la Vikicitaro (Kolekto de citaĵoj)

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo.

Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton). Bonvolu aldoni parametron por plibone kategoriigi la paĝon.