Philosophiae Naturalis Principia Mathematica
| ''Philosophiae Naturalis Principia Mathematica'' | |
|---|---|
| |
| Aŭtoroj | |
| Aŭtoro | Isaac Newton |
| Lingvoj | |
| Lingvo | latina lingvo |
| Eldonado | |
| Eldondato | 1687 |
| Loko | Londono |
Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, ofte nomata ankaŭ Principia Mathematica aŭ simple Principia, estas la plej grava verko de Isaac Newton. La latina titolo signifas Matematikaj Principoj de Naturfilozofio.
Ĝi estis unue publikigita la 5-an de julio 1687 [1] kaj enhavas la formuliĝon de la leĝoj de Neŭtono pri movado kiuj muldis la fundamentan formon de klasika mekaniko, same kiel la universalan gravitleĝon kiun li elpensis, kaj la derivadon de la leĝoj de Kepler pri la moviĝo de planedoj (unue malkovrite empirie).
Krom la fizikaj novigoj, ĉi tiu eseo estis la unua kiu estis uzata sisteme kaj tiel sukcese en matematiko por priskribi kaj klarigi la leĝojn de naturo kaj fenomenoj. "Principa" estas konsiderata unu el la plej gravaj sciencaj verkoj de ĉiuj tempoj. Kiel multaj sciencaj verkoj en tiuj jaroj, la libro estis origine skribita en la latina (Nova latina).
La franca fizikisto kaj matematikisto Alexis Claro skribis en 1747 ke "la publikigo de la libro de la matematikaj principoj de naturfilozofio simbolas la komencon de periodo de revolucio en la scienco de fiziko. La metodo priskribita fare de la verkinto Sir Isaac Newton... disvastigis la lumon de matematiko al scienco kiu estis en la mallumo de nepruvitaj hipotezoj kaj spekulacioj."
Pli posta takso de la influo de la libro deklaris ke kvankam la teorioj de Neŭtono ne estis tuj akceptitaj, tamen cent jarojn post la publikigo de la libro en 1687, "neniu povis nei ke el Principia ekestis nova scienco kiu, almenaŭ en kelkaj rilatoj, tiel superis ĉion kion antaŭis ĝin; kaj ke ĝi staris sola kiel la finfina demonstranto de scienco kiel tutaĵo." Eble estis la potenco de la "Principia" kiu klarigis tiom multe pri la naturo de la mondo en ekzempla, kompleta, kohera kaj harmonia stilo, kiu kaŭzis tiun sciencan metodon esti identigita kun la scienco de fiziko jarcentojn post ĝia komenco. La "Principia" estis konsiderata siatempe verko, kiu estas la gloro de penso, kaj ĝi estas konsiderata, eĉ post kelkaj jarcentoj, monumento al la granda komprenkapablo de la homo.
Formulante siajn fizikajn teoriojn, Neŭtono evoluigis kampon de matematiko nomita kalkulo (infinitezima kalkulo), kiu formas la matematikan bazon por liaj teorioj. Tamen, la lingvo de la kalkulado konata al ni hodiaŭ ne aperas en la teoremoj kaj pruvoj en "Principa". Anstataŭe, Neŭtono uzis geometriajn argumentojn, pro pluraj kialoj: La unua estas ke la markoj de Neŭtono estis diferencaj de la markoj de Leibniz (kaj la markoj de Leibniz estas la markoj kiuj okupis la centran lokon en moderna kalkulo). Krome, la konsideroj de Neŭtono estis geometriaj ĉar en tiu tempo estis kutime rigardi kurbojn uzante geometrion, kaj la sama ligo inter geometrio kaj algebro ankoraŭ ne estis formita. Nur poste, kiam la ligo inter kurboj kaj algebro estis establita laŭ algebra aspekto, oni komencis uzi la lingvon kiun ni konas hodiaŭ.
En la apendico kiun Neŭtono aldonis al "Principa", nomata General Scholium (ĝeneralaj kometarioj), Neŭtono esprimis tion, kio iĝis konata kiel sia fama "Mi ne elpensas hipotezojn" (latine hypotheses non fingo).
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Philosophiae naturalis principia mathematica, auctore Is. Newton, Londini, iussu Societatis Regiae ak typis Josephi Streater, jaro MDCLXXXVII (eldono princeps) https://cudl.lib.cam.ac.uk