Liberalaj artoj: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively

[nekontrolita versio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 08:11, 30 jan. 2008

Ĉi tiu artikolo estas la nuna Kunlaboraĵo!

Dosiero:Septem-artes-liberales Herrad-von-Landsberg Hortus-delicarium 1180.jpg

La sep liberalaj artoj – Bildo de la Hortus deliciarum de Herrad von Landsberg (12-a jarcento)

La koncepto liberaj, liberalaj aŭ liberulaj artoj aludis en la klasika antikveco la aron de studoj kies celo estis la havigo de ĝeneralaj intelektaj konoj, kiel kontrasto al tiuj celantaj profesiajn specialiĝintajn lertaĵojn. La indiko liberaj aŭ liberulaj lertaĵoj (Latine: artes liberales) devenas de la kontrastigo je la lertaĵoj de la neliberaj homoj, la sklavoj (Latine: artes illiberales).

Amplekso kaj subdivido

La liberaj artoj havis sian nomon, por ke ili estu takseblaj plialtrangaj kompare kun la praktikaj artoj (artes mechanicae). Oni distingas inter la liberaj artoj trivium (trivojo) de la lingve kaj logike-argumentade orientitaj fakoj, kiuj starigas la kondiĉon por ĉiu okupiĝo pri la (latinlingva) scienco, kaj la konstrua quadrivium (kvarvojo) de la matematikaj fakoj.

Al la trivium apartenis:

gramatiko: instruo de latina lingvo kaj ĝia aplikado al la verkoj de la klasikaj lernejo-aŭtoroj
retoriko: paroladopartoj kaj stilinstruo, same kun ekzemploj el la lernejo-aŭtoroj
dialektiko resp. logiko: deduktoj kaj pruvoj surbaze de la organon

Al la quadrivium apartenis:

aritmetiko: nombroteorio (nombronocio, nombrospecoj, nombroproporcioj) kaj parte ankaŭ praktika kalkulado
geometrio: eŭklida geometrio, geografio, geodezio
muziko: muzikteorio kaj tonalo i.a. kiel bazo de la eklezia muziko
astronomio: instruo pri la sferoj, la ĉielkorpoj kaj iliaj moviĝadoj inkluzive la astrologion (efikoj sur la subluna sfero kaj la homo)

Ili estis personigitaj laŭ la tradicio de Martianus Capella per inaj alegorioj kaj ofte montrataj kun jenaj atributoj:

gramatiko - vergo
retoriko - tabulo kaj grifelo
dialektiko - serpento aŭ hundokapo
aritmetiko - kalkultabulo aŭ kalkulŝnuro
geometrio - cirkelo aŭ polvotabulo
muziko - muzikilo
astronomio - astrolabo

@@ Linio 1: / Linio 1: @@
 {{kunlaboraĵo}}
 [[Dosiero:Septem-artes-liberales Herrad-von-Landsberg Hortus-delicarium 1180.jpg|thumb|250px|La sep liberalaj artoj – Bildo de la [[Hortus deliciarum]] de [[Herrad von Landsberg]] (12-a jarcento)]]
-La koncepto '''liberaj''' aŭ '''liberalaj artoj''' aludis en la antikvecon la aron de studoj kies celo estis la havigo de ĝeneralaj intelektaj konoj, kiel kontrasto al tiuj celantaj profesiajn specialiĝintajn lertaĵojn.
+La koncepto '''liberaj''', '''liberalaj''' aŭ '''liberulaj artoj''' aludis en la klasika antikveco la aron de studoj kies celo estis la havigo de ĝeneralaj intelektaj konoj, kiel kontrasto al tiuj celantaj profesiajn specialiĝintajn lertaĵojn. La indiko ''liberaj'' aŭ ''liberulaj'' lertaĵoj (Latine: ''artes liberales'') devenas de la kontrastigo je la lertaĵoj de la neliberaj homoj, la sklavoj (Latine: ''artes illiberales'').
 == Amplekso kaj subdivido ==
-La '''liberaj artoj''' havis sian nomon, por ke ili estu takseblaj plialtranga kompare kun la praktikaj artoj ([[artes mechanicae]]).  Oni distingas inter la liberaj artoj [[trivium]] (''trivojo'') de la lingve kaj logike-argumene orientitaj fakoj, kiuj starigas la kondiĉon por ĉiu okupiĝo pri la (latinlingva) scienco, kaj la konstrua [[quadrivium]] (''kvarvojo'') de la matematikaj fakoj.
+La '''liberaj artoj''' havis sian nomon, por ke ili estu takseblaj plialtrangaj kompare kun la praktikaj artoj ([[artes mechanicae]]).  Oni distingas inter la liberaj artoj [[trivium]] (''trivojo'') de la lingve kaj logike-argumentade orientitaj fakoj, kiuj starigas la kondiĉon por ĉiu okupiĝo pri la (latinlingva) scienco, kaj la konstrua [[quadrivium]] (''kvarvojo'') de la matematikaj fakoj.
 Al la ''[[trivium]]'' apartenis:
-# [[gramatiko]]: instruo de [[latina lingvo]] kaj ĝia  aplikado sur la verkoj de la klasikaj lernejoaŭtoroj u
+# [[gramatiko]]: instruo de [[latina lingvo]] kaj ĝia aplikado al la verkoj de la klasikaj lernejo-aŭtoroj
-# [[retoriko]]: paroladopartoj kaj stilinstruo, same kun ekzemploj el la lernejoaŭtoroj
+# [[retoriko]]: paroladopartoj kaj stilinstruo, same kun ekzemploj el la lernejo-aŭtoroj
 # [[dialektiko]] resp. [[logiko]]: deduktoj kaj pruvoj surbaze de la [[Organon (Aristoteles)|organon]]
 Al la ''[[quadrivium]]'' apartenis:
 # [[aritmetiko]]: nombroteorio (nombronocio, nombrospecoj, nombroproporcioj) kaj parte ankaŭ praktika kalkulado
-# [[geometrio]]: [[Eŭklido|eŭklida]] geometrio, geograpfio, [[geodezio]]
+# [[geometrio]]: [[Eŭklido|eŭklida]] geometrio, geografio, [[geodezio]]
 # [[muziko]]: [[muzikteorio]] kaj [[tonalo]] i.a. kiel bazo de la [[eklezia muziko]]
-# [[astronomio]]: instruo pri la sferoj, la ĉielkorpoj kaj siaj movadoj inkluzive la [[astrologio]]n (efikoj sur la subluna sfero kaj la homo)
+# [[astronomio]]: instruo pri la sferoj, la ĉielkorpoj kaj iliaj moviĝadoj inkluzive la [[astrologio]]n (efikoj sur la subluna sfero kaj la homo)
 [[Dosiero:Tuebinger Hausbuch Freie Kuenste.jpg|thumb|La sep liberaj artoj kun siaj atributoj]]
-Ili estis personigitaj laŭ la tradicio de [[Martianus Capella]] per inaj [[alegorio]]j kaj ofte montrata kun jenaj atributoj:
+Ili estis personigitaj laŭ la tradicio de [[Martianus Capella]] per inaj [[alegorio]]j kaj ofte montrataj kun jenaj atributoj:
 * gramatiko - [[vergo]]
 * retoriko - [[tabulo]] kaj [[grifelo]]
 * dialektiko - [[serpento]] aŭ [[hundo]]kapo
-* arithmetiko - [[kalkultabulo]] aŭ [[kalkulŝnuro]]
+* aritmetiko - [[kalkultabulo]] aŭ [[kalkulŝnuro]]
 * geometrio - [[cirkelo]] aŭ polvotabulo
-* muziko- [[muzikilo]]
+* muziko - [[muzikilo]]
 * astronomio - [[astrolabo]]