Teorio de la nigra cigno
La teorio de la nigra cigno aŭ teorio de la okazaĵoj de la nigra cigno estas metaforo kiu priskribas surprizan okazaĵon (por la observanto), de granda impreso kaj kiu, pasinta la fakto, oni raciigas per retrospektivo (igante ke ŝajnas prognoza aŭ klarigebla, kaj donante impreson ke oni atendis ke ĝi okazis). Estis disvolvita de la filozofo kaj libana esploristo Nassim Taleb.
Ekzemploj de "nigraj cignoj" estas la komenco de la Unua Mondmilito, la hispana gripo de 1918, la atencoj de la 11-an de septembro 2001 aŭ la pandemio de kronviruso de 2020.
La problemo de la nigra cigno[redakti | redakti fonton]
La problemo de la nigra cigno rezultas el jeno:
- La misproporcia rolo de forta impreso, malfacile antaŭdirebla, kaj la strangaj okazaĵoj kiuj estas ekster la medio de la normalaj atendoj de la historio, la scienco, la financoj kaj la teknologio.
- Oni ne povas komputi de la probablo de la konsekvencaj strangaj okazaĵoj uzante sciencajn metodojn (kaŭzita de la sama naturo de la malgrandaj probabloj).
- La psikologiaj oblikvecoj kiuj faras al la individuaj personoj kaj kolektive blindaj al la necerteco kaj senkonsciaj al la amasa rolo de la stranga okazaĵo en la historiaj aferoj.
Kontraste kun la antaŭa filozofia problemo de la Nigra Cigno, la teorio de Nigra Cigno rilatas nur al la neatenditaj okazaĵoj de granda grando, konsekvenco kaj sia reganta rolo en la historio. Ĉi tiuj faktoj, konsideras netipajn ekstremojn, ili kolektive ludas rolojn multe pli grandaj ol la regulaj okazaĵoj.[1]
Precedencoj[redakti | redakti fonton]
La okazaĵoj de tipo de Nigra Cigno estis priskribitaj de Nassim Nicholas Taleb en sia libro de 2007 (reviziita kaj kompletigita en 2010), La Nigra Cigno. Taleb rilatas al preskaŭ ĉiuj grandaj sciencaj malkovroj, historiaj faktoj kaj artaj atingoj kiel nigraj cignoj, tute neatenditaj. Markas kiel ekzemploj de okazaĵoj de Nigra Cigno: Interreto, la persona komputilo, la Unua Mondmilito, kaj la atencoj de la 11an de septembro 2001.[1]
La termino Nigra Cigno estis latina esprimo, kies konata referenco pli malnova devenas de la priskribo de io kiu faris la poeton Juvenalo, kiu estas: rara avis in terris nigroque simillima cygno (6.165), kies traduko en Esperanto signifas "stranga birdo en la tero, kaj tre simila al Nigra Cigno". Kiam la frazo estis stampita, oni kredis ke la Nigra Cigno neniam ekzistis. La graveco de la simileco radikas en ĝsia analogeco kun la fragilo de iu ajn sistemo de penso.
La frazo de Juvenal estis komuna esprimo en Londono de la 16-a jarcento kiel deklaro de neeblo. La esprimo de Londono derivas de la supozo de la Malnova Mondo ke ĉiuj cignoj devas esti blankaj, ĉar ĉiuj historiaj registroj de la cignoj informis ke ili havis blankajn plumojn. En tiu kunteksto, nigra cigno estis neeble aŭ almenaŭ neekzistanta. Post kiam nederlanda ekspedicio, direktita de la esploristo Willem de Vlamingh en la rivero Swan, en 1697, malkovris nigrajn cignojn en Okcidenta Aŭstralio, la termino transformiĝis por indiki ke neeblo perceptita povus esti refutata poste.[2] Taleb markas ke en la 19-a jarcento John Stuart Mill uzis la logikan trompon de la nigra cigno kiel nova termino por identigi la falsadon.
Konkrete, asertas Taleb en la New York Times:[3]
 |
|
La identigo de okazaĵo de nigra cigno[redakti | redakti fonton]
Bazita en la kriterioj de la aŭtoro:
- La okazaĵo estas surprizo (por la observanto).
- La okazaĵo havas grandan trafon.
- Post ĝia unua registro, la okazaĵo raciiĝas en retrospekta, kvazaŭ povis esti atendita (ekzemple, la adekvataj datumoj estis disponeblaj, sed ili ne konto-registris).
Fari fronte al la okazaĵoj de nigra cigno[redakti | redakti fonton]
La ĉefa ideo en la libro de Taleb ne estas klopodi pri antaŭdiri okazaĵojn de Nigra Cigno, sed konstrui fortikecon fronte al la negativaj sintenoj kiuj okazas kaj povi profiti la pozitivajn. Taleb subtenas ke la bankoj kaj komercaj entreprenoj estas tre vundeblaj al okazaĵoj danĝeraj de Nigra Cigno kaj estas elmontritaj al superaj perdoj al la prognozitaj de la statistikaj kaj matematikaj modeloj, kiun li konsideras difektaj.
Epistemologia enfokusigo[redakti | redakti fonton]
La Nigra Cigno de Taleb diferencas de la unuaj filozofiaj versioj de la problemo, specife en la epistemologia, ĉar ĝi estas fenomeno kun ecoj specifaj, empiriaj kaj statistikaj kiujn li nomas la "kvara kvadranto".[4]
Taleb markas ke aliajn distribuojn oni ne povas uzi kun precizeco, sed ofte ĝi estas pli priskribaj, kiel la fraktaloj, la leĝoj de potencoj aŭ la skala distribuo kaj kiu la kono de ĉi tiuj povus helpi moderigi la ekspektojn.[5]
Krom ĉi tio, oni substrekas ke multaj okazaĵoj simple ne havas precedencojn, subfosante la bazon de ĉi tiu tipo de kompleta rezonado.
Taleb ankaŭ pledas por la uzo de la rezonado kontraŭfakta prijuĝinte la riskon.[6][7]
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
- Indukta rezonado
- Hispane "Razonamiento inductivo"
- Hispane "Cambio de paradigma"
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ 1,0 1,1 N.N. Taleb, The Black Swan, Second Edition, Penguin, 2010, Prologue p xxi
- ↑ «Black Swan Unique to Western Australia».
- ↑ "‘The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable’ - The New York Times". (angle)
- ↑ THE FOURTH QUADRANT: A MAP OF THE LIMITS OF STATISTICS (angle).
- ↑ Andrew Gelman, Columbia University, "Statistical Modeling, Causal Inference, and Social Science"
- ↑ Nassim Nicholas Taleb, New York Times, "The Black Swan: The Impact of the Highly Improbable" (First Chapter)
- ↑ ANALYSIS: Mispriced risk tests market faith in a prized formula[rompita ligilo] by Anuj Gangahar (New York), Financial Times. 16a de aprilo 2008
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- Angle: The Fourth Quadrant and The Limits of Statistics -Taleb's concept of the limits of statistics
- Angle: Ten Principles for a Black Swan Robust World
- Hispane: Analizamos El Cisne Negro: El impacto de lo altamente improbable de Nassim Taleb