Abraham Sutzkever
| Abraham Sutzkever | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Persona informo | |||||
| אַבֿרהם סוצקעווער | |||||
| Naskonomo | Абрам Герцевич Суцкевер | ||||
| Naskiĝo | 15-an de julio 1913 en Smarhon, Vilna gubernio,  Rusia Imperio
| ||||
| Morto | 20-an de januaro 2010 (96-jaraĝa) en Tel-Avivo,  Israelo
| ||||
| Lingvoj | pola • jido vd | ||||
| Ŝtataneco | Israelo • Pollando vd | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | poeto • verkisto • verkisto vd | ||||
| |||||
| |||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Abraham SUTZKEVER (hebree אברהם סוצקבר; en jida: אַבֿרהם סוצקעווער — Avrom Sutzkever; 15-an de julio, 1913 - 20-an de januaro, 2010) estis aklamita jidlingva poeto. Estis unu el la plej gravaj jidaj poetoj de la dua duono de la 20-a jarcento. La Nov-Jorka Times skribis, ke Sutzkever estis "la plej granda poeto de la Holokaŭsto."
Vivo[redakti | redakti fonton]
Abraham (Avrom) Sutzkever naskiĝis la 15an de julio, 1913, en Smorgon, Vilna Gubernio, Rusia Imperio, nuntempe Smarhon, Belorusio. Dum la Unua Mondmilito, lia familio estis movita al Omsko, Siberio, kie lia patro, Hertz Sutzkever mortis. En 1921, lia patrino, Rayne (denaske Fainberg), movis la familion al Vilno, kie Sutzkever ĉeestis en ĥedero.
Sutzkever ĉeestis la polan judan mezlernejon Herzliah, ricevis universitatajn klasojn pri la pola literaturo kaj estis enkondukita de amiko al rusa poezio. Liaj plej fruaj poemoj estis skribita en la hebrea.[1]
En 1930 Sutzkever aliĝis la Judan skoltan organizon, Bin ("Abelo"), en kies revuo li eldonis sian unuan verkon. Tie li ankaŭ renkontis kun edzino Freydke. En 1933, li fariĝis parto de la verkista grupo de artistoj nomata Jung-Vilne, kune kun kolegaj poetoj Shmerke Kaczerginski, Chaim Grado kaj Leyzer Volf.[2]
Li geedziĝis kun Freydke en 1939, tagon antaŭ la komenco de la Dua Mondmilito. En 1941, sekve de la nazia okupacio de Vilno, Sutzkever kaj lia edzino estis sendita al la Vilna Geto. Lia patrino kaj novnaskita filo estis murditaj de la Nazioj.[2]
De 1942 Sutzkever gvidis la "Paperbrigadon", savante grandan deponejon de eroj de juda kulturo de nazia ekstermado aŭ ŝtelo, kaj lia grupo kontrabandis librojn, pentraĵojn kaj skulptaĵojn de la Vilna Juda Arkivo, inter ili la taglibron de Theodor Herzl, dezegnaĵojn de Marc Chagall kaj Aleksander Bogen kaj aliajn altvalorajn verkojn malantaŭ plastro kaj brikaj muroj en la geto, kaŝante ilin en diversaj lokoj en kaj ĉirkaŭ la geto. Granda parto de tiu trezoro estis konservita post la milito kaj formis la kernon de la originala kulturheredo de instituto YIVO en Novjorko.[2]
Sekvante la kapitulacon de la juda rezisto de la geto al armita ribelo, li fuĝis kun sia edzino kaj aliaj kamaradoj, inter ili la kolega poeto Shmerke Kaczerginski, en septembro 1943, antaŭ la likvido de la geto, al la arbaroj ĉirkaŭ la grandurbo, kie ili aliĝis al partizanoj funkciantaj en la Ruĝa Armeo. Li estis sendita al malproksima partia unuo, en la Naraĉ-arbaroj, nuntempe en Belorusio [3].
Du famaj malhelepopeaj poemoj de Sutzkever de 1943, nome Das Kever Kind (La infano de la tombejo) kaj Kol Nidre, atingis la Judan Kontraŭfaŝisman Komitaton en Moskvo, kies membroj estis Ilja Ehrenburg kaj Solomon Mikhoels, tiel kiel la ekzilita estonta prezidanto de sovetia Litovio, Justas Paleckis. Ili imploris la Kremlon savi lin[2]. Do post kelkaj provoj infiltriĝi malantaŭ la militlinioj, finfine Sutzkever kaj Freydke estis trovitaj en marto 1944 kaj aviadilo flugigis ilin al Moskvo, kie ilia filino, Rina, naskiĝis.[4]
Li skribis sian konatan kanton "אונטער דײַנע ווײַסע שטערן" (Unter dajne vajse ŝtern, sub viaj blankaj steloj), kiu iĝis la himno de la judoj en la Vilna geto kaj poste la kanto plej asociita kun holokaŭsta memoro en Israelo. Kaŝite en la arbaro, Sutzkober uzis kokan plumon kaj la sukon de elpremitaj ĉerizoj, tiel skribante en foresto de inko kaj plumo.
En februaro 1946, li estis vokita supre kiel atestanto, la nura juda atestanto nome de Sovetrusio, ĉe la Nurembergaj procesoj, atestante kontraŭ Franz Murer, la murdinto de lia patrino kaj filo. Post nelonga vojaĝo en Pollando kaj Parizo, li elmigris al Mandata Palestino, kaj alvenis en Tel Aviv en 1947.[4]
En Israelo, li estis traktita ĉefe kiel holokaŭsta pluvivanta poeto, kaj liaj priskriboj de tio kio li travivis dum la holokaŭsto-jaroj lasis profundan impreson sur la koroj de verkistoj, ĵurnalistoj kaj la ĝenerala publiko. Malmultaj jidaj poetoj postvivis la militon kaj decidis veni al Israelo. Ene de du jaroj Sutzkever fondis gazeton nomata Di Goldene Keyt (La Ora Ĉeno) [4]
Inter 1948 kaj 1996, ĉirkaŭ tridek libroj de la poezio kaj poezia prozo de Sutzkever estis publikigitaj en Israelo. Por liaj datrevenoj - 50 jaroj en 1963, 70 en 1983 - estis publikigitaj specialaj volumoj kun kritikaj eseoj pri li.
Sutzkever estis fervora turisto kaj aventuristo, travojaĝanta sud-amerikajn ĝangalojn kaj afrikajn savanojn, kie la sovaĝaj bestoj kaj la lokaj kanttradicioj inspiris lin al novaj temoj por siaj jidaj versoj. En 1985 Sutzkever fariĝis la unua jida verkisto kiu gajnis la prestiĝan Israelan Premion pro sia literatura verkado. Angla kompendiumo estis aperita en 1991.[4]
Literatura kariero[redakti | redakti fonton]
Sutzkever estis inter la Modernismaj verkistoj kaj artistoj de la Yung Vilne ("Juna Vilna") artista grupo en la frua 1930aj jaroj. En 1937, lia unua volumo de jida poezio, Lider (Kantoj), estis eldonita de la jida PEN-Klubo Internacia; dua, Valdiks (De la Arbaro; 1940), aperis post kiam li movis el Varsovio, dum la intertempo de litova memstareco.[1][2]
En Moskvo, li skribis kronikon de siaj spertoj en la Vilna geto (Fun vilner geto, 1946), poezia kolekto Lider fun geto (1946, “Kantoj de la Geto”) kaj komencis Geheymshtot ("Sekreta Urbo", 1948), eksterordinara poemo pri Judoj kaŝantaj en la kloakoj de Vilna.[2]
Literaturo[redakti | redakti fonton]
Libroj[redakti | redakti fonton]
- Poemoj (Varsovio, Biblioteko de la Juda Pen Klubo, 1937)
- Valdiks (Vilno, jida Literatura Asocio kaj Pen Club, 1940)
- La Fortikaĵo (New York, IQF, 1945)
- Kantoj de la geto (New York, IQF, 1946)
- Vilna Geto 1944-1941 (Parizo, Asocio de la Vilna Geto en Francio, 1946)
- El Vilna Geto (Moskvo)
- Vilna Geto 1944-1941 (Bonaero, IQF, 1947)
- Jida Strato (New York, Gift Publishers, 1948)
- Hejmurbo (Tel-Avivo, amiko de la verkinto, 1948)
- En Fajroĉaro (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1952)
- Siberio (desegnaĵoj de Marc Chagall , Jerusalemo, 1953)
- El Tri Mondoj (Bonaero, Unuiĝo de Literaturaj kaj Ĵurnalistoj, 1953)
- Odo al la Surduloj (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1953)
- En la Sinajo-Dezerto ((Tel-Avivo, Biblioteko Peretz, 1957)
- Oazo ((Tel-Avivo, IL Peretz Eldonejo, 1960)
- Spirita Tero (Xilografiaĵoj de Arthur Kolnik , New York, Spring Publishers, 1961)
- Poetika Verkoj Volumnoj 1 kaj 2 (Tel-Avivo, Jubilee Committee, 1963)
- Kantoj de la Morta Maro (Tel-Avivo-New York, Bergen-Belsen Publishing House, 1968)
- Kvadrataj leteroj kaj muftioj (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1968)
- Temporaj Vizaĝoj (Tel-Avivo, IL Peretz Publishing House, 1970)
- La Fiolo-Rozo (Desegnaĵoj de Marc Chagall, (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1974)
- Green Aquarium (Enkondukita fare de Ruth Weiss, Hebrea Universitato de Jerusalemo, 1975)
- Poemoj de Taglibro (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1977)
- La Steloj dum la Nokto (Tel-Avivo, Israel Publishing House, 1979)
- La Unua Nokto en la Geto (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1979)
- De Malnovaj kaj Junaj Manuskriptoj (Tel-Avivo, Israel Publishing House, 1982)
- Ĝemelaj fratoj (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1986)
- La Profetaĵo de Nigraj Pomoj (Enkonduko de Ruth Weiss, Hebrea Universitato de Jerusalemo, 1989)
- La Heredonto de Pluvo (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1992)
- Lagantaj Vizaĝoj (Hebrea Universitato de Jerusalemo, 1993)
- Frakasitaj Muroj (Tel-Avivo, La Ora Ĉeno, 1996)
Poezio[redakti | redakti fonton]
- Di festung (1945; “La Fortikaĵo”)
- Pri Heringo (1946)
- Yidishe gaso (1948; “Juda Strato”)
- Sibir (1953; "Siberia")
- En midber Sinai (1957; "En la Sinai Dezerto")
- Di fidlroyz (1974; "La Violono Rose: Poemoj 1970–1972")
- Griner akvaryum (1975; “Verda Akvario”)
- Amuza alte un yunge ksav-yadn (1982; "Rido Sub la Arbaro: Poemoj de Malnovaj kaj Novaj Manuskriptoj")
En 1949, Sutzkever fondis la jidan literaturan kvaronjaran gazeton Di goldene keyt (La Ora Ĉeno), nome israela nura jida literatura-beletra gazeto, kiun li redaktis ĝis ties fermiĝo en 1995. Krome, Sutzkever helpis en la revivigo de la karieroj de jidaj verkistoj en Eŭropo, Amerikoj, Sovetio kaj Israelo. Oficiale cionisto, tamen li malakceptis, ke la jida estas malsukcesa, venkita, diaspora ĵargono. "Ili ne elradikigos mian lingvon," li rebatis. "Mi vekos ĉiujn generaciojn per mia muĝado."[5]
La poezio de Sutzkever estis tradukita en hebrean fare de Natan Alterman, Abraham Ŝlonski kaj Leah Goldberg. Lia verko estis tradukita en la rusan fare de Boris Pasternak[6].
Verkoj en la angla traduko[redakti | redakti fonton]
- Siberia: Poemo, tradukita de Jakobo Sonntag en 1961, parto de la UNESCO Kolekto de Reprezentaj Laboroj [7].
- Brulgustaj Perloj : Ghetto Poemoj de Abraham Sutzkever, tradukita de la jida de Seymour Mayne; enkonduko de Ruth R. Wisse. Oakville, Ont.: Mozaika Gazetaro, 1981.
- La Violono Rose: Poemoj, 1970-1972, Abraham Sutzkever; elektita kaj tradukita de Ruth Whitman; tiradoj de Marc Chagall; enkonduko de Ruth R. Wisse. Detroit: Wayne Ŝtata Universitata Gazetaro, 1990. ISBN 0-8143-2001-5
- . Sutzkever: Elektita Poezion kaj Prozon, tradukita de la jida de Barbara kaj Benjamin Harshav; kun enkonduko de Benjamin Harshav. Berkeley: Universitato de Kalifornia Gazetaro, 1991. ISBN 0-520-06539-5
- Rido Sub la Arbaro : Poemoj de Malnovaj kaj Lastatempaj Manuskriptoj de Abraham Sutzkever; tradukita de la jida de Barnett Zumoff; kun enkonduka eseo de Emanuel S. Goldsmith. Hoboken, NJ: KTAVa Eldonado, 1996. ISBN 0-88125-555-6
- Sutzkever Havenda Prozo; tradukita de la jida de Zackary Sholem Berger (jida Libera Centro de Traduko); kun enkonduko de Heather Valencia. Amherst, MA: Blanka Kapra Gazetaro, 2020. ISBN 978-1-7343872-6-1
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ 1,0 1,1 YIVO | Sutzkever, Avrom (angle). Alirita 2018-02-08.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Avrom Sutzkever. Daily Telegraph. telegraph.co.uk (16a de Februaro, 2010). Alirita 2013-01-04.
- ↑ Abraham Sutzkever. Alirita 2018-02-09.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 "Abraham Sutzkever Last great Yiddish poet and a defender of his language". The Guardian.
- ↑ Abraham Sutzkever Last great Yiddish poet and a defender of his language.
- ↑ Mer, Benny (January 22, 2010). "Abraham Sutzkever, 1913-2017". Haaretz. haaretz.com.
- ↑ "Siberia: A Poem". Unesco.org
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Abraham Sutzkever en la angla Vikipedio.