Ellen Key
| Ellen Key | |
|---|---|
_-_Nordiska_Museet_-_NMA.0055617.jpg)
| |
| Persona informo | |
| Naskiĝo | 11-an de decembro 1849 en bieno Sundsholm, komunumo Västervik, Smolando |
| Morto | 25-an de aprilo 1926 (76-jaraĝa) en komunumo Ödeshög apud la vilaĝo Alvastra, Ostrogotio |
| Mortokialo | cerba sangado |
| Tombo | Old cemetery, Västervik |
| Lingvoj | sveda |
| Ŝtataneco | Svedio |
Subskribo 
| |
| Familio | |
| Patro | Emil Key |
| Patrino | Sofia Ottiliana Posse |
| Frat(in)o | Hedvig Key |
| Edz(in)o | – |
| Okupo | |
| Okupo | tradukisto • verkisto • kritikisto • pedagogo • sufrageto • aktivisto pri virinaj rajtoj |
Ellen Key, je plena nomo Ellen Karolina Sophie Key, estis sveda reforma pedagogino kaj verkistino. Ŝi naskiĝis la 11-an de decembro 1849 en bieno Sundsholm, komunumo Västervik, Smolando, kaj mortis en aĝo de 76 jaroj la 25-an de aprilo 1926 apud la vilaĝo Alvastra, komunumo Ödeshög, Ostrogotio.
Biografio[redakti | redakti fonton]
Ellen Key naskiĝis la 11-an de decembro 1849 en la bieno Sundsholm en suda Svedio, kiel unua el ses infanoj. Ŝia patro, Emil Key (1822-1892), administris grandbienon. Ŝia patrino, Sophie Ottiliana Posse (1824-1884), venis de nobela familio. La gepatroj dediĉis sin al la edukado de siaj infanoj samtempe ame kaj strikte, sen lukso. Ellen fidinde prizorgis siajn pli junajn gefratojn. Ŝi ne iris al lernejo, sed ricevis privatan instruadon hejme, parte de germana instruistino. Ellen estis fervore interesita pri historio, filozofio kaj literaturo.
Emil Key, kiu kunfondis la Svedan Kamparanan Partion en 1867, iĝis membro de la parlamento de Svedio en 1868. La familio translokiĝis al Stokholmo. La intereso de Ellen Key en politikaj kaj socialaferoj kreskis. Ŝi evoluigis fortan senton de libereco kaj justeco. En 1869, ŝiaj unuaj artikoloj aperis en tiutempe tre konata virina revuo, kvankam Ellen Key estis nur 20-jara.
Ellen Key instruis historion kaj poezion al infanoj ĉe la vilaĝa dimanĉa lernejo. Ekde 1875 ŝi instruis junulinojn pri historio kaj literaturo en speco de plenkreskula centro. Krome, ŝi kun sia patro entreprenis plurajn vojaĝojn, ankaŭ en la sekvaj jaroj, ekzemple al Berlino, Dresdeno, Kaselo, Vieno, Parizo, Florenco kaj Venecio.
En 1878, pro financaj kialoj, ŝi devis preni regulan dungadon kiel instruisto ĉe privata lernejo en Stokholmo. Ŝi instruis knabinojn de ĉiuj aĝoj ĝis 1898. En la aŭtuno de 1879 en Londono ŝi renkontis la germanan biologon Ernst Haeckel. Lia engaĝiĝo favore al la evolucia teorio de Charles Darwin ankaŭ influis pli postajn verkojn de Key pri la temo de pedagogio kaj virinoj. De 1883 Ellen Key ankaŭ laboris ĝis 1903 kiel preleganto pri literaturo kaj kulturhistorio ĉe la Stokholma Laborista Instituto.
En 1884 ŝia patrino mortis; la patro suferis apopleksion. Ellen Key travivis jarojn da krizo. Ŝia engaĝiĝo favore al la rajtoj de virinoj kaj infanoj pliiĝis. Ŝi ofte parolis antaŭ laboristaj kaj virinaj asocioj. En 1885 ŝi iĝis vicprezidanto de fondaĵo por intelektaj kaj artaj virinoj. En 1892 ŝia patro mortis.
En 1896 estis publikigita ŝia skribo "Misuzata virina forto". En tiu ĉi traktaĵo, ankaŭ tradukita en la germanan en 1898, ŝi esprimis la opinion, ke la natura loko de virino estu en la hejmo kaj ŝia sola alvokiĝo estu tiu de patrino. Tial ŝi ĉefe renkontis malakcepton de celkonsciaj aktivuloj por la rajtoj de virinoj. En 1899 ŝiaj Eseoj estis publikigitaj. Ŝia verko Barnets århundrade (La Jarcento de la Infano), publikigita en 1900, baldaŭ estis tradukita en plurajn lingvojn, plej sukcesis la germana traduko de 1902. La libro "La Malmultaj kaj la Multaj" estis publikigita en 1901.
Ellen Key retiriĝis al la kamparo proksime de sia naskiĝloko en 1903. Tamen, ŝi daŭre konservis viglajn kulturajn, politikajn kaj literaturajn kontaktojn - interalie kun Rainer Maria Rilke kaj Martin Buber - kaj entreprenis plurajn vojaĝojn al aliaj eŭropaj landoj, inkluzive de en la reformkolonio Monte Verità (Monto vereco), parto de la urbo Askono en Svislando.
La 7-an de decembro 1905 en Stokholmo, ŝi nomis Unuiĝintajn Ŝtatojn de Eŭropo longdaŭra celo de la antaŭe rompita skandinava unio de Svedio-Norvegio kadre de la movado pri Nordiismo - la konstanta vetkuro inter la skandinavaj nacioj devus halti kaj ili devus proksime kunlabori.[1]
En 1904 estis eldonita ŝia libro Pri Amo kaj Geedzeco, en 1906 La Kredo en la Vivo. Reflektadoj pri Dio, la mondo kaj la animo, en 1907 Rahel. Biografia skizo. En 1909 ŝi publikigis la traktaĵon La Virina Movado, en 1911 la verkaĵon Animoj kaj Verkoj kaj en 1913 la verkaĵon La Juna Generacio.
La 25-an de aprilo 1926, Ellen Key mortis ĉe la lago Vättern en sia domo, kiun ŝi mem projektis kaj konstruigis en 1910-1912.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Ruth Hemstad: Fra Indian Summer til nordisk vinter. Skandinava Samarbeid, Skandinava kaj Union Oppløsningen. Oslo 2008, p. 311 kaj piednoto 1563