Oranĝa jasmeno
 | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Foliaro kaj floroj
| ||||||||
| Biologia klasado | ||||||||
| ||||||||
| Murraya paniculata (L.) Jack[1] | ||||||||
Sinonimoj[2]
| ||||||||
| ||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||
Oranĝa jasmeno, Murraya paniculata, estas specio de arbedo aŭ malgranda arbo en la familio de Rutacoj kaj apartenas al Sudazio, Sudorienta Azio kaj Aŭstralio. Ĝi havas glatan ŝelon, pinatajn foliojn kun ĝis sep ovformaj ĝis elipsaj folieroj, bonodorajn blankajn aŭ kremkolorajn florojn kaj ovalajn, oranĝruĝajn berojn enhavantajn vilajn semojn.
Priskribo[redakti | redakti fonton]
Oranĝa jasmeno estas arbo kiu tipe kreskas ĝis alteco de 7m (23 futoj) sed ofte floras kaj formas frukton kiel arbedo, kaj havas glatan palan ĝis blankecan ŝelon. Ĝi havas pinatajn foliojn ĝis 170mm (6.7 coloj) longaj kun ĝis sep ovformaj ĝis elipsaj aŭ romboformaj. La flugfolioj estas brile verdaj kaj glataj, 25–100mm (0.98–3.94) longaj kaj 12–50 mm (0.47-1.97) larĝaj sur petiolulo 2–6mm (0.079–0.236) longa. La floroj estas bonodoraj kaj estas aranĝitaj en malstriktaj grupoj, ĉiu floro sur tigo 1-1,5 mm (0,039-0,059) longa. Estas kvin (kelkfoje kvar) sepaloj ĉirkaŭ 1mm (0,039) longaj kaj kvin (kelkfoje kvar) blankaj aŭ kremkoloraj petaloj 13–18mm (0,51-0,71) longaj. Florado okazas de junio ĝis marto (en Aŭstralio) kaj la frukto estas ovala, glata, oranĝruĝa bero 12-14mm (0,47-0,55) longa enhavanta dense harplenajn semojn.[3][4][5][6]
Taksonomio[redakti | redakti fonton]
Oranĝa jasmena arbo unue estis formale priskribita en 1767 fare de Linnaeus, kiu donis al ĝi la nomon Chalcas paniculata en Mantissa Plantarum.[7][8] En 1820, William Jack ŝanĝis la nomon al Murraya paniculata en sia libro Descriptions of Malayan Plants [Malayan Miscellanies].[9]
Distribuado kaj habitato[redakti | redakti fonton]
Oranĝa jasmenarbo kreskas en pluvarbaro, ofte kiel subetaĝa arbedo en rebaj arbustoj, inkluzive malantaŭ strandoj. Ĝi apartenas al Suda kaj Sudorienta Azio, Ĉinio kaj Aŭstralazio, la distribuareo etendiĝas de Pakistano tra Barato, Srilanko kaj suda Ĉinio ĝis Tajvano, Filipinoj, Rjukjua Insularo kaj Marianoj, sude tra Malajzio kaj Indonezio ĝis Nova Gvineo kaj partoj de Aŭstralio.[4][10] En Aŭstralio ĝi apartenas al la regiono de Kimberley en Okcidenta Aŭstralio kaj la nordaj partoj de la Norda Teritorio kaj partoj de Kvinslando.[11][12] La specio estis naturigita en aliaj lokoj, foje iĝante entruda fiherbo, inkluzive en multaj pacifikaj insuloj.[13] En Kvinslando ĝi estas rigardata kiel diferenca de la kultivita formo Murraya paniculata 'Exotica', kiu estas rigardata kiel unu el la plej invadaj plantospecioj en sudorienta Kvinslando.[6]
Uzoj[redakti | redakti fonton]
M. paniculata estas kultivata kiel ornama arbo aŭ heĝo pro sia forteco, vasta gamo de grunda toleremo (M. paniculata povas kreski en alkalaj, argilaj, sablaj, acidaj kaj argilaj grundoj), kaj taŭgas por pli grandaj heĝoj. La planto floras tutjare kaj produktas malgrandajn, bonodorajn florajn aretojn, kiuj allogas abelojn, dum la fruktoj allogas malgrandajn fruktovorajn birdojn.[5]
Disvastigo[redakti | redakti fonton]
La oranĝa jasmena arbo estas sekse disvastigita per siaj semoj. La fruktoj estas manĝataj de birdoj, kiuj poste liberas la semojn el siaj fekaĵoj. Ĝi ankaŭ povas esti sensekse disvastigita per stikaĵoj.[5] Ankaŭ per burĝonaj branĉaj partoj greftitaj en greftobazoj oni obtenas plantidojn.
Malsanoj[redakti | redakti fonton]
Oranĝa jasmenarbo estas vundebla fare de grundaj nematodoj, koĉoj, nigra fulga ŝimo (Capnodium sp) kaj blankmuŝoj.(Aleirodidae)[5]
Ĝi estas la preferata gastiganto de la insekta plago Diaphorina citri, la Azia citruspsilido. Ĉi tiu psilido estas la vektoro de la malsano Hŭanlongbingo.[13] Tiu malsano Hŭanlongbingo (HLB) estas nuntempe la plej grava bakteria malsano en la monda citruskulturo kaŭzata de Candidatus liberibacter spp.
Bildaro[redakti | redakti fonton]
-
Floroj kaj folioj -
Linia desegno montranta florojn kaj fruktojn -
Fruktoj -
Arbusta formacio en kultivado -
Foliaro
Referencoj kaj noto[redakti | redakti fonton]
- ↑ Murraya paniculata. Australian Plant Census. Alirita 28 July 2020.
- ↑ The Plant List: A Working List of All Plant Species. Arkivita el la originalo je 2019-05-09. Alirita 8 April 2015.
- ↑ Murraya paniculata. Australian Tropical Rainforest Plants - Australian National Botanic Gardens. Arkivita el la originalo je 2021-08-30. Alirita 29a de Julio 2020. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2021-08-30. Alirita 2022-01-14.
- ↑ 4,0 4,1 Mabberley, David J.. (2013) Flora of Australia (Volume 26). Canberra: Australian Biological Resources Study, p. 502–503.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Murraya paniculata. University of Florida. Alirita 29a de Julio 2020.
- ↑ 6,0 6,1 Murraya paniculata. Queensland Government - Weeds of Australia. Alirita 29a de Julio 2020.
- ↑ Chalcas paniculata. APNI. Alirita 29a de Julio 2020.
- ↑ von Linné, Carl. (October 1767) Mantissa Plantarum. Holmiæ: Impensis Direct. Laurentii Salvii.
- ↑ Murraya paniculata. APNI. Alirita 29a de Julio 2020.
- ↑ Murraya paniculata. Plants of the World Online. Alirita 29a de Julio 2020.
- ↑ "Murraya paniculata". FloraBase. Western Australian Government Department of Parks and Wildlife.
- ↑ Murraya paniculata. Northern Territory Government. Alirita 29a de Julio 2020.
- ↑ 13,0 13,1 Murraya paniculata. Institute of Pacific Islands Forestry. Arkivita el la originalo je 2023-06-01. Alirita 29a de Julio 2020.
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Murraya paniculata en la angla Vikipedio.