Granda Depresio: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Kani (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
| Linio 1: | Linio 1: | ||
[[Dosiero:Lange-MigrantMother02.jpg|eta|dekstra|Malsataj patrino kaj infanoj]] |
[[Dosiero:Lange-MigrantMother02.jpg|eta|dekstra|Malsataj patrino kaj infanoj]] |
||
La '''Granda Depresio''' (anglalingve ''Great Depression'') estis mondvasta financa kaj ekonomia krizo. En la |
La '''Granda Depresio''' (anglalingve ''Great Depression'') estis mondvasta [[Financo|financa]] kaj [[Ekonomio|ekonomia]] krizo. En la plej landoj, la depresio daŭris de la jaro [[1929]] ĝis la malfruaj [[1930-aj jaroj]].<ref>John A. Garraty, ''The Great Depression'' (1986)</ref> Dum la krizo falis individua [[enspezo]], [[Imposto|impostada]] enspezo, profitoj, kaj [[prezo]]j. Internacia komerco ŝrumpis pli ol 50%, kaj [[senlaboreco]] atingis 33% en kelkaj landoj.<ref>Frank, Robert H.; Bernanke, Ben S. (2007). ''Principles of Macroeconomics'' (3a eld.). Boston: McGraw-Hill/Irwin. p. 98</ref> |
||
== Evoluo == |
== Evoluo == |
||
Kiam finiĝis la [[Unua Mondmilito]], la industrio de [[Usono]] respondecis pri preskaŭ 50% de la monda produktado. Tiu lando kreis novan |
Kiam finiĝis la [[Unua Mondmilito]], la [[industrio]] de [[Usono]] respondecis pri preskaŭ 50% de la monda produktado. Tiu lando kreis novan vivostilon: ''the American way of life'' (la Usona vivstilo). Tiu vivstilo karakteriziĝis per granda kresko en aĉetado de [[aŭtomobilo]]j kaj ĉiuj specoj de industriaj produktoj. Sed [[Usono]] suferis grandan abalon en [[1929]], kiam okazis terura krizo, kiu atingis la tutan mondon. |
||
Tiu estis la unua pura krizo de kapitalismo, la krizo de superproduktado. La altaj interezaj |
Tiu estis la unua pura krizo de [[kapitalismo]], la krizo de superproduktado. La altaj interezaj indicoj de [[Usono]], kune kun deflaciiga [[politiko]], celanta disvendi la troon de la [[komerco]], kiu aperis post la milito kaj la krizo de [[1921]], kaj eviti la eliron de [[kapitalo]]j, altiris al Usonaj Borsoj investojn de la tuta mondo. Tio rezultis en periodo de financa spekulado, kiu atingis grandegajn proporciojn. La prezo de [[akcio]]j estis multe pli alta ol ilia vera valoro, kaj oni kreis falsajn [[entrepreno]]jn nur por aĉetadi kaj vendadi akciojn. Samtempe, la plibonigo de produtiveco de l' [[Fordismo]] pligrandigis la kvanton de produktoj. Oni oferis senliman krediton por ebligi la vendojn kaj oni stimuligis la konsumismon per reklamado, sed la ofero daŭris tre supera al demando kaj la merkato restis saturata. |
||
La [[Neoklasika ekonomika skolo]], kiu tiam estis la sola ekonomika teorio kiel alternativo al [[marksismo]], diris ke ekonomiko estas scienco de l' manko. Do, ne estas taŭgaj |
La [[Neoklasika ekonomika skolo]], kiu tiam estis la sola [[ekonomiko|ekonomika]] teorio kiel alternativo al [[marksismo]], diris ke ekonomiko estas scienco de l' manko. Do, ne estas taŭgaj teorioj por troo. |
||
Tiel, bankrotis la unua angla entrepreno, kaj oni retiris rapide la anglajn kapitalojn de la Borso de [[Novjorko]] la [[24-a de oktobro|24-an de oktobro]] [[1929]], la Nigran Jaŭdon, la plej basan tagon de la historio de kapitalismo. Tro granda kvanto da akcioj estis oferata, kaj iliaj prezoj falis. La |
Tiel, bankrotis la unua angla entrepreno, kaj oni retiris rapide la anglajn kapitalojn de la Borso de [[Novjorko]] la [[24-a de oktobro|24-an de oktobro]] [[1929]], nome la Nigran Jaŭdon, la plej basan tagon de la historio de kapitalismo. Tro granda kvanto da akcioj estis oferata, kaj iliaj prezoj falis. La asocio de bankistoj kaj la usona [[registaro]] intervenis, sed la [[deflacio]] en prezoj de akcioj iĝis neinversigebla. Al tiu financa krizo kunigis alia ekonomia, artikloj kaj tropikaj produktoj (kiaj [[kafo]], [[kaŭĉuko]], [[kotono]]) perdis mendadon, tuj poste tiuj [[ekonomiaj sektoroj]] estis afektataj. Tiu bankrotaro ne nur malgrandigis la rentojn, sed ankaŭ malpligrandigis la povon de aĉeto kaj, sekve, malkreskigis la dungitecon. Ankaŭ ekonomia komerco eniris recesion kaj pligrandigis la internaciajn vendojn de usona produktado. |
||
La [[bankroto]] de multaj entreprenoj kaj la manko de investo igis la krizon daŭri longan tempon. La bankaro estis la sektoro pli atingita de la krizo. La "''crash''" (disrompo) de [[Novjorka Borso]] kaŭzis ankaŭ la retiron de usonaj kapitaloj investitaj en eksterlando, kaj la konfida krizo igis la privatajn investantojn nuligi siajn bankajn deponaĵojn kaj aĉeti |
La [[bankroto]] de multaj entreprenoj kaj la manko de investo igis la krizon daŭri longan tempon. La [[banko|bankaro]] estis la sektoro pli atingita de la krizo. La "''crash''" (disrompo) de [[Novjorka Borso]] kaŭzis ankaŭ la retiron de usonaj kapitaloj investitaj en eksterlando, kaj la konfida krizo igis la privatajn investantojn nuligi siajn bankajn deponaĵojn kaj aĉeti [[oro]]n. Tio kaŭzis krizon en kredito. En majo [[1931]] bankrotis la ĉefa [[Aŭstrio|aŭstra]] banko, regata de la [[Rothschildidoj|Rothschild-familio]]: malaperis la kredito al entreprenoj de centra Eŭropo, kiuj ankaŭ bankrotis. La fakto, ke la familio Rothschild esti juda, pligrandigis la senton kontraŭ la [[judoj]] en Eŭropo. |
||
De [[1929]] ĝis [[1932]] [[Usono]] perdis 55 % de sia laborkapablo. La registaro provis krei novajn publikajn dungojn kaj pligrandigi la socialan protektadon. [[Germanio]] haltigis pagon de militreparaj ŝuldoj al [[Francio]] kaj [[Britio]], kiuj ĉesis pagi [[debeto]]jn al [[Usono]]. |
De [[1929]] ĝis [[1932]] [[Usono]] perdis 55 % de sia laborkapablo. La registaro provis krei novajn publikajn dungojn kaj pligrandigi la socialan protektadon. [[Germanio]] haltigis pagon de militreparaj ŝuldoj al [[Francio]] kaj [[Britio]], kiuj ĉesis pagi [[debeto]]jn al [[Usono]]. |
||
La usona registaro provis protekti la enlandan industrion de l' fremda konkurenco per la plej altaj impostoj al importado de usona historio. Kiel kontraŭago, aliaj landoj pligrandigis la |
La usona registaro provis protekti la enlandan industrion de l' fremda konkurenco per la plej altaj impostoj al importado de usona historio. Kiel kontraŭago, aliaj landoj pligrandigis la [[tarifo]]jn al usonaj importaĵoj. Tio kaŭzis la malkreskon de monda industria produktado en 36 % inter [[1929]] kaj [[1932]], kaj la monda komerco suferis falon de 62 %. |
||
En [[1932]] Usono elektis [[Franklin D. Roosevelt]] kiel prezidenton. Li proponis la "''New Deal''" (nova ludkomenco), platformon de registaraj programoj por stimuli kaj |
En [[1932]] Usono elektis [[Franklin D. Roosevelt]] kiel prezidenton. Li proponis la "''New Deal''" (nova ludkomenco), platformon de registaraj programoj por stimuli kaj revigligi la [[ekonomio]]n. ''New Deal'' (Nova Vojo) estis aro da agoj celantaj venki la krizon. La ''New Deal'' estis inspirata de ideoj de la angla ekonomikisto [[John Maynard Keynes]]. |
||
[[Britio]] kaj [[Francio]] |
Ankaŭ [[Britio]] kaj [[Francio]] intervenis en siaj ekonomioj kaj eskapis de la plej malbona depresio. Samtempe [[Sovetunio]] kreis la kvinjarajn planojn. |
||
En [[Germanio]] la depresio kaŭzis tre altan [[inflacio]]n kaj ekonomian krizon. Kiam la [[naziismo|nazioj]] prenis la povon, [[Adolf Hitler]] aplikis rimedojn por neŭtraligi ĝin. Li pligrandigis la [[armeo]]n por absorbi la senlaborajn homojn kaj aĉetis |
En [[Germanio]] la depresio kaŭzis tre altan [[inflacio]]n kaj ekonomian krizon. Kiam la [[naziismo|nazioj]] prenis la povon, [[Adolf Hitler]] aplikis rimedojn por neŭtraligi ĝin. Li pligrandigis la [[armeo]]n por absorbi la senlaborajn homojn kaj aĉetis [[armilo]]jn de la enlanda industrio, kiu reprenis kreskon. |
||
La depresio finiĝis nur en [[1939]], kiam komenciĝis la [[Dua mondmilito]], kiu detruis la troon de produktado en la monda ekonomio. |
La depresio finiĝis nur en [[1939]], kiam komenciĝis la [[Dua mondmilito]], kiu detruis la troon de produktado en la monda ekonomio. |
||
| Linio 34: | Linio 34: | ||
== Referencoj == |
== Referencoj == |
||
{{Referencoj}} |
{{Referencoj}} |
||
==Bibliografio== |
|||
{{havenda artikolo|Granda depresio}} |
{{havenda artikolo|Granda depresio}} |
||
| Linio 39: | Linio 41: | ||
[[Kategorio:Ekonomiaj krizoj]] |
[[Kategorio:Ekonomiaj krizoj]] |
||
[[Kategorio:Historio de Usono]] |
[[Kategorio:Historio de Usono]] |
||
[[Kategorio:Kapitalismo]] |
|||
[[Kategorio:Ekonomiko]] |
|||
Kiel registrite je 02:05, 6 feb. 2016
La Granda Depresio (anglalingve Great Depression) estis mondvasta financa kaj ekonomia krizo. En la plej landoj, la depresio daŭris de la jaro 1929 ĝis la malfruaj 1930-aj jaroj.[1] Dum la krizo falis individua enspezo, impostada enspezo, profitoj, kaj prezoj. Internacia komerco ŝrumpis pli ol 50%, kaj senlaboreco atingis 33% en kelkaj landoj.[2]
Evoluo
Kiam finiĝis la Unua Mondmilito, la industrio de Usono respondecis pri preskaŭ 50% de la monda produktado. Tiu lando kreis novan vivostilon: the American way of life (la Usona vivstilo). Tiu vivstilo karakteriziĝis per granda kresko en aĉetado de aŭtomobiloj kaj ĉiuj specoj de industriaj produktoj. Sed Usono suferis grandan abalon en 1929, kiam okazis terura krizo, kiu atingis la tutan mondon.
Tiu estis la unua pura krizo de kapitalismo, la krizo de superproduktado. La altaj interezaj indicoj de Usono, kune kun deflaciiga politiko, celanta disvendi la troon de la komerco, kiu aperis post la milito kaj la krizo de 1921, kaj eviti la eliron de kapitaloj, altiris al Usonaj Borsoj investojn de la tuta mondo. Tio rezultis en periodo de financa spekulado, kiu atingis grandegajn proporciojn. La prezo de akcioj estis multe pli alta ol ilia vera valoro, kaj oni kreis falsajn entreprenojn nur por aĉetadi kaj vendadi akciojn. Samtempe, la plibonigo de produtiveco de l' Fordismo pligrandigis la kvanton de produktoj. Oni oferis senliman krediton por ebligi la vendojn kaj oni stimuligis la konsumismon per reklamado, sed la ofero daŭris tre supera al demando kaj la merkato restis saturata.
La Neoklasika ekonomika skolo, kiu tiam estis la sola ekonomika teorio kiel alternativo al marksismo, diris ke ekonomiko estas scienco de l' manko. Do, ne estas taŭgaj teorioj por troo.
Tiel, bankrotis la unua angla entrepreno, kaj oni retiris rapide la anglajn kapitalojn de la Borso de Novjorko la 24-an de oktobro 1929, nome la Nigran Jaŭdon, la plej basan tagon de la historio de kapitalismo. Tro granda kvanto da akcioj estis oferata, kaj iliaj prezoj falis. La asocio de bankistoj kaj la usona registaro intervenis, sed la deflacio en prezoj de akcioj iĝis neinversigebla. Al tiu financa krizo kunigis alia ekonomia, artikloj kaj tropikaj produktoj (kiaj kafo, kaŭĉuko, kotono) perdis mendadon, tuj poste tiuj ekonomiaj sektoroj estis afektataj. Tiu bankrotaro ne nur malgrandigis la rentojn, sed ankaŭ malpligrandigis la povon de aĉeto kaj, sekve, malkreskigis la dungitecon. Ankaŭ ekonomia komerco eniris recesion kaj pligrandigis la internaciajn vendojn de usona produktado.
La bankroto de multaj entreprenoj kaj la manko de investo igis la krizon daŭri longan tempon. La bankaro estis la sektoro pli atingita de la krizo. La "crash" (disrompo) de Novjorka Borso kaŭzis ankaŭ la retiron de usonaj kapitaloj investitaj en eksterlando, kaj la konfida krizo igis la privatajn investantojn nuligi siajn bankajn deponaĵojn kaj aĉeti oron. Tio kaŭzis krizon en kredito. En majo 1931 bankrotis la ĉefa aŭstra banko, regata de la Rothschild-familio: malaperis la kredito al entreprenoj de centra Eŭropo, kiuj ankaŭ bankrotis. La fakto, ke la familio Rothschild esti juda, pligrandigis la senton kontraŭ la judoj en Eŭropo.
De 1929 ĝis 1932 Usono perdis 55 % de sia laborkapablo. La registaro provis krei novajn publikajn dungojn kaj pligrandigi la socialan protektadon. Germanio haltigis pagon de militreparaj ŝuldoj al Francio kaj Britio, kiuj ĉesis pagi debetojn al Usono.
La usona registaro provis protekti la enlandan industrion de l' fremda konkurenco per la plej altaj impostoj al importado de usona historio. Kiel kontraŭago, aliaj landoj pligrandigis la tarifojn al usonaj importaĵoj. Tio kaŭzis la malkreskon de monda industria produktado en 36 % inter 1929 kaj 1932, kaj la monda komerco suferis falon de 62 %.
En 1932 Usono elektis Franklin D. Roosevelt kiel prezidenton. Li proponis la "New Deal" (nova ludkomenco), platformon de registaraj programoj por stimuli kaj revigligi la ekonomion. New Deal (Nova Vojo) estis aro da agoj celantaj venki la krizon. La New Deal estis inspirata de ideoj de la angla ekonomikisto John Maynard Keynes.
Ankaŭ Britio kaj Francio intervenis en siaj ekonomioj kaj eskapis de la plej malbona depresio. Samtempe Sovetunio kreis la kvinjarajn planojn.
En Germanio la depresio kaŭzis tre altan inflacion kaj ekonomian krizon. Kiam la nazioj prenis la povon, Adolf Hitler aplikis rimedojn por neŭtraligi ĝin. Li pligrandigis la armeon por absorbi la senlaborajn homojn kaj aĉetis armilojn de la enlanda industrio, kiu reprenis kreskon.
La depresio finiĝis nur en 1939, kiam komenciĝis la Dua mondmilito, kiu detruis la troon de produktado en la monda ekonomio.
Vidu ankaŭ
Referencoj
Bibliografio
