Francisco Ayala

Francisco Ayala
Persona informo
Francisco Ayala García-Duarte
Naskonomo	Francisco Ayala García-Duarte
Naskiĝo	16-an de marto 1906 (1906-03-16) en Granado
Morto	3-an de novembro 2009 (2009-11-03) (103-jaraĝa) en Madrido
Etno	Hispanoj vd
Lingvoj	hispana • germana • angla vd
Ŝtataneco	Hispanio vd
Alma mater	Universitato Centra de Madrido vd
Familio
Infanoj	Nina Ayala Mallory (en) vd
Profesio
Okupo	verkisto advokato literaturkritikisto universitata instruisto sociologo tradukisto romanisto juristo vd
Aktiva dum	1925– vd
Postenoj Postenoj katedroprofesoro vd
Honorigoj Honorigoj (2006)  Granda Kruco de la ordeno de Izabela la Katolikino (1998)  Premioj Princino de Asturio pri Literaturo (1994)  honora doktoreco de la Universitato de Granado (1991)  Premio Cervantes (1989)  honorary doctor of the University of Madrid Complutense (en) (1988)  Spanish Literature National Prize (en) (1983)  National Novel Prize (en)  honorary doctorate of the University of the Balearic Islands (en)  Dearest Son of Andalusia (en) vd
Membrecoj Membrecoj Reĝa Akademio Hispana vd
vd	Fonto: Vikidatumoj

Francisco AYALA García-Duarte (naskiĝis la 16-an de marto 1906 en Granado, Hispanio, mortis la 3-an de novembro 2009) estas hispana verkisto. Li fariĝis kvazaŭ simbolo de la 20-a jarcento en Hispanio, pro sia ĉefrolo dum ties ĉefaj eventoj, superinte la magian ciferon de sia 100-a jaro de vivo en bonaj kondiĉoj fizike kaj intelekte.

Biografio

En 1916 li ekstudis en mezlernejo Padre Suárez de Granado. En 1922 li translokiĝis al Madrido, kie studis Juron kaj Filozofion kaj Beletron. En tiu epoko publikigas liajn du unuajn romanojn, Tragicomedia de un hombre sin espíritu (Tragikomedio de sansprita viro) kaj Historia de un amanecer (Historio de mateniĝo). Li kunlaboras kutime en la revuoj Revista de Occidente kaj Gaceta Literaria. Li loĝis en Berlino inter 1929 kaj 1931 dum la naskiĝo de la naziismo. Tie li geedziĝis kun Etelvina Silva Vargas. Li doktoriĝis pri Juro en la madrida universitato, kie li ekinstruis. Ekde 1931 je alveno de la Respubliko li estis parlamenteja juristo. En 1934 naskiĝis lian ununura filino, Nina. La eksplodo de la intercivitana milito surprizigas lin en Sudameriko, kie li prelegas. Li revenis en Hispanion kaj estis altranga funkciulo.

Je malvenko de la Respubliko en 1939 li ekziliĝis en Buenos Aires, kie loĝis dek jarojn, laboris kaj kunlaboris en revuo Sur kaj en ĵurnalo La Nación; li kunfondis la revuon Realidad (Realo). En 1945 li loĝis unu jaron en Brazilo. En 1950 li translokiĝis kun sia familio al Portoriko kaj tie li instruis en universitato kaj estris la tiean eldonejon, fondinte la revuon "La Torre" (La Turo). Poste li translokiĝis al Usono kie instruis Hispanan Literaturon en universitatoj de Princeton, Rudgers, Novjorko kaj Chicago.

En 1960 revenis unuafoje al Hispanio. Ekde tiam li revenis ĉiusomere kaj poste aĉetis domon. Li reeniris en la hispanan literaturan vivon, ekzemple li ricevis en 1972 la premion de la kritiko pro El jardín de las delicias. En 1976 li instaliĝis definitive en Madrido kiam li emeritiĝis de novjorka universitato. Tamen li daŭre laboras kiel verkisto, prelegisto kaj kunlaboristo en gazetaro. En 1983 li estis akceptita en la Real Academia Española (Lingva Akademio). En 1988 ricevis la nacian premion de Hispanaj Beletroj, en 1991 la premion Miguel de Cervantes, en 1994 la premion de esploroj Ibn Al-Jatib, en 1998 la premion Princo de Asturio kaj dum la lastaj jaroj multajn aliajn premiojn kaj omaĝojn kiam li proksimiĝis kaj atingis sian 100an naskiĝtagon.

Verkoj

La kritikistoj disigis kutime la verkojn de Francisco Ayala en dos epokoj: la antaŭa kaj la posta al la intercivitana milito.

Dum la unua epoko li verkis Tragicomedia de un hombre sin espíritu (Tragikomedio de sensprita viro, 1925) kaj Historia de un amanecer (Historio de mateniĝo, 1926), kiuj pli malpli sekvas tradician rakontomanieron. Per El boxeador y un ángel (La boksisto kaj la anĝelo, 1929) kaj Cazador en el alba (Ĉasisto dummateniĝo, 1930) li ekis kiel avangardisma verkisto samtempe kun la eksplodo de avangardo en Hispanio. En ambaŭ rakontaroj elstaras la metafora, la esprimiva bunteco, la seninteresa historio kaj raviĝo pri moderna mondo.

Post longa silento, Francisco Ayala ekverkis denove en sia ekzilo El hechizado (La sorĉigito, 1944), rakonto pri la klopodo de hispanamerikanulo por intervjui kun la reĝo Karolo la 2-a kiu poste estos kolektita en 1949 en Los usurpadores (La usurpaciantoj), libro konsistanta el sep rakontoj kies komuna temo estas la povodeziro. La historio tie ĉi utilas por pripensi la pasintecon por klopodi koni la estonton, komuna celo kun aliaj ekzilitaj hispanaj verkistoj. Ankaŭ en 1949 publikiĝis La cabeza del cordero (Ŝafa kapo), rakontaro pri la intercivitana milito kie interesas plie la personaj pasioj kaj kondutoj ol la eksteraj eventoj. Muertes de perro (Hundaj mortoj, 1958) estas denonco kontraŭ la situacio de popolo subpremata de diktaturo kaj samtempe respegulas nehoman mondon. El fondo del vaso (La glasa fundo, 1962) estas sekvo de la antaŭe menciita, ĉar roluloj komentas ĝin. La ironio estas centra rimedo, sed kompato nuancas la akran kritikon kontraŭmonda. Foje, kiel en El hechizado, Ayala alproksimiĝas al la ekzisteca kaj absurda mondo de Franz Kafka, per denonco de senmoralo kaj stulteco de povo.

Post tiuj romanoj Francisco Ayala plu publikigis rakontarojn kiel tiujn de El As de Bastos (Klaba aso -tio aludas al bastonego simbolo de povodeziro, iela kerno de la verko de Ayala, 1963), El rapto (Forkapto, 1965) kaj El jardín de las delicias (Plezura ĝardeno, 1971) , libro kiu baziĝas sur la kontraston inter la objektiva satireco de la unua parto, «Diablo mundo» (Mondo diabla), kaj la subjektiva, lirika parolmaniero de la dua, «Días felices» (Feliĉaj tagoj). En 1982 aperis De triunfos y penas (Pri triumfoj kaj penoj), kaj en 1988 El jardín de las malicias (Malica ĝardeno), kie la aŭtoro kolektis ses rakontojn verkitajn en diversaj epoko de sia vivo.

Elstaran gravon havas ankaŭ lia esea verkado, kiu enhavas politikajn kaj sociajn temojn, meditadon pri la estonto kaj pasinteco hispanaj, la kino kaj la literaturo. Ayala verkis ankaŭ interesajn memorojn: Recuerdos y olvidos (Memoroj kaj forgesoj, 1982, 1983 kaj 1988).

Verkaro

Rakontaj verkoj

• Tragicomedia de un hombre sin espíritu (1925).
• Historia de un amanecer (1926).
• El boxeador y un ángel (1929).
• Cazador en el alba (1930).
• El hechizado (1944).
• Los usurpadores (1949).
• La cabeza del cordero (1949).
• Historia de macacos (1955).
• Muertes de perro (1958).
• El fondo del vaso (1962).
• El as de Bastos (1963).
• Mis mejores páginas (1965).
• El rapto (1965).
• Cuentos (1966).
• Obras narrativas completas. Glorioso triunfo del príncipe Arjuna (1969).
• Lloraste en el Generalife.
• El jardín de las delicias (1971).
• El hechizado y otros cuentos (1972).
• De triunfos y penas (1982).
• El jardín de las malicias (1988).
• Relatos granadinos (1990).
• Recuerdos y olvidos 1 (1982) (Memoroj).
• Recuerdos y olvidos 2 (1983) (Memoroj).
• El regreso (1992).
• De mis pasos en la tierra (1996).
• Dulces recuerdos (1998).
• Un caballero granadino y otros relatos (1999).
• Cuentos imaginarios (1999).

Eseo

• El derecho social en la Constitución de la República española (1932).
• El pensamiento vivo de Saavedra Fajardo (1941).
• El problema del liberalismo (1941).
• El problema del liberalismo (1942). Pliampleksigita eldono.
• Historia de la libertad (1943).
• Los políticos (1944).
• Histrionismo y representación (1944).
• Una doble experiencia política: España e Italia (1944).
• Ensayo sobre la libertad (1945).
• Jovellanos (1945).
• Ensayo sobre el catolicismo, el liberalismo y el socialismo (1949). De Donoso Cortés, eldonado kaj enkonduko de Francisco Ayala.
• La invención del Quijote (1950).
• Tratado de sociología (1947).
• Ensayos de sociología política (1951).
• Introducción a las ciencias sociales (1952).
• Derechos de la persona individual para una sociedad de masas (1953).
• Breve teoría de la traducción (1956).
• El escritor en la sociedad de masas (1956).
• La crisis actual de la enseñanza (1958).
• La integración social en América (1958).
• Tecnología y libertad (1959).
• Experiencia e invención (1960).
• Razón del mundo (1962).
• De este mundo y el otro (1963).
• Realidad y ensueño (1963).
• La evasión de los intelectuales (1963).
• Problemas de la traducción (1965).
• España a la fecha (1965).
• El curioso impertinente, de Miguel de Cervantes (1967). Eldonado kaj enkonduko.
• El cine, arte y espectáculo (1969).
• Reflexiones sobre la estructura narrativa (1970).
• El Lazarillo: reexaminado. Nuevo examen de algunos aspectos (1971).
• Los ensayos. Teoría y crítica literaria (1972).
• Confrontaciones (1972).
• Hoy ya es ayer (1972).
• Cervantes y Quevedo (1974).
• La novela: Galdós y Unamuno (1974).
• El escritor y su imagen (1975).
• El escritor y el cine (1975).
• Galdós en su tiempo (1978).
• El tiempo y yo. El jardín de las delicias (1978).
• Palabras y letras (1983).
• La estructura narrativa y otras experiencias literarias (1984).
• La retórica del periodismo y otras retóricas (1985).
• La imagen de España (1986).
• Mi cuarto a espaldas (1988).
• Las plumas del Fénix. Estudios de literatura española (1989).
• El escritor en su siglo (1990).
• Contra el poder y otros ensayos (1992).
• El tiempo y yo, o el mundo a la espalda (1992).
• En qué mundo vivimos (1996).

Artikoloj

• El mundo y yo (1985).

Tradukoj

• A. Sweig, Lorenzo y Ana (1930).
• Carl Smith, Teoría de la constitución (1934). Traduko kaj enkonduko.
• Ernst Manheim, La opinión pública (1936).
• Karl Manheim, El hombre y la sociedad en la época de crisis (1936).
• Thomas Mann, Lotte in Weimar (1941).
• Sieyès, ¿Qué es el tercer estado? (1942).
• Benjamin Constant, Mélanges de la Littérature et de Politique (1943).
• Rainer Maria Rilke, Die Aufzeignungen von Malte Laurids Brigge (1944).
• Almeida, Memorias de un sargento de milicias (1946).
• Maximilian Beck, Psicología: Esencia y realidad del alma (1947). Traduko kun Otto Langfelder.
• A. Confort, The novel and our time (1949).
• Alberto Moravia, La romana (1950).

Bibliografio

• K. Ellis, El arte narrativo de Francisco Ayala (Madrid, 1964)
• F. Ayala, Obras narrativas completas, prólogo de A. Amorós (México, 1969)
• E. Irizarry, Teoría y creación literaria en Francisco Ayala (Madrid, 1970)
• R. Hiriart, Los recursos técnicos en la novelística de Francisco Ayala (Madrid, 1972)
• A. Amorós, Bibliografía de Francisco Ayala (Nueva York, 1973)
• Mermall, Th. Las alegorías del poder en Francisco Ayala (Madrid, 1983)
• AA. VV., Francisco Ayala (Barcelona, 1989).
• Ribes Leiva, A. J., Paisajes del siglo XX: sociología y literatura en Francisco Ayala, Ed. Biblioteca Nueva (Madrid, 2007).
• Ribes Leiva, A. J., "La mirada sociológica y el compromiso con el presente de Francisco Ayala", en F. Ayala, Miradas sobre el presente, Colección Obra Fundamental, Fundación Santander (Madrid, 2006).
• AMORÓS, A., (1980): «La narrativa de Francisco Ayala", en Francisco Rico, (Coord.), Historia y Crítica de la Literatura española, Época Contemporánea,1939-1980, Yndurain, F., Barcelona, Crítica.
• Amorós, Andrés: Bibliografía de Francisco Ayala Nueva York, Centro de Estudios Hispánicos, 1973
• Amorós, A., y otros Francisco Ayala: Premio Nacional de las Letras Españolas 1988 Madrid, Ministerio de Cultura, 1990
• IGLESIAS DE USSEL, J., (2002): «Tiempo y espacio en Ayala», en VVAA, La sociedad: teoría e investigación empírica. Librohomenaje a José Jiménez Blanco, Madrid, CIS.
• JULIÁ, S., (1997): «Francisco Ayala», Claves de la razón práctica, Julio/Agosto, n.° 74.
• PULIDO TIRADO, (1992): «La etapa crítico literaria de francisco Ayala en la Revista de Occidente (1927-1930)», en Sánchez Triguero y Chicharro Chamorro (eds.), Francisco Ayala. Teórico y crítico literario, Granada, Diputación Provincial de Granada.
• RICHMOND, C., (1978): «Prólogo» en Ayala, F., El jardín de las delicias. El tiempo y yo, Madrid, Espasa-Calpe.
• Richmond, C.,(1992): «Introducción» en Ayala, F., Los Usurpadores, Madrid, Cátedra, Pp: 9-96.
• SÁNCHEZ TRIGUEROS, A., y CHICHARRO CHAMORRO, A., (eds.), (1992): Francisco Ayala. Teórico y crítico literario, Granada, Diputación Provincial de Granada.
• SOLDEVILA DURANTE, I., (ed.), (2001): Max Aub,Francisco Ayala: epistolario, 1952-1972, Valencia, Fundación Max Aub.
• VVAA, (1992): Anthropos, N.° 139, diciembre. Número monográfico dedicado a F. Ayala.
• VVAA, (2008): La Torre. Homenaje a Francisco Ayala. Puerto Rico, Universidad de Puerto Rico, 2008
• Antolín, Enriqueta Ayala sin olvidos Madrid, Espasa Calpe, 1993
• Bieder, Maryellen: Narrative Perspective in the Post-Civil War Novels of Francisco Ayala: Muertes de perro and El fondo del vaso. North Carolina, University of North Carolina, 1979
• Campo, Salustiano del (ed.)Francisco Ayala, sociólogo. Madrid, Instituto de España, 2007
• García Montero, Luis Francisco Ayala y el cine. Madrid, Visor, 2006
• García Montero, Luis Francisco Ayala. El escritor en su siglo. Granada, Diputación, 2009
• García Montero, Luis, y otros Francisco Ayala. El escritor en su siglo. Madrid, Sociedad Estatal de Conmemoraciones Culturales, 2006
• Juárez, Rafael, y Juan Vida (eds.)Retratos y autorretratos de Francisco Ayala. Sevilla, Fundación José Manuel Lara, 2006
• Navarro Durán, Rosa, y Á. García Galiano: Retrato de Francisco Ayala. Barcelona, Galaxia Gutenberg, 1996

Eksteraj ligiloj

• Fundación Francisco Ayala Arkivigite je 2006-05-16 per la retarkivo Wayback Machine (en la hispana)