Saltu al enhavo

Giovan Battista Pio

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Giovanni Battista Pio
(1460-1543)
"Omnia poemata cum ratione carminum", verko de Giovan Battista Pio, kune kun sennombraj aŭtoroj, eldonita en 1573.
"Omnia poemata cum ratione carminum", verko de Giovan Battista Pio, kune kun sennombraj aŭtoroj, eldonita en 1573.
Persona informo
Naskiĝo 1458
en Bolonjo, Italio
Morto 1543
en Romo, Italio
Tombo Sant'Eustachio (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata vd
Lingvoj itala • latina vd
Alma mater Universitato de Bolonjo
Universitato de Bergamo
Universitato de Mantovo
Universitato de Romo "La Sapienza"
Profesio
Okupo poeto
filologo Redakti la valoron en Wikidata vd
vd Fonto: Vikidatumoj
v • d • r

Giovan Battista Pio estis itala humanisto, filologo kaj profesoro pri klasikaj studoj.

Biografio

[redakti | redakti fonton]

Li preskaŭ certe naskiĝis en Bolonjo (en siaj verkoj li ĉiam nomis sin «Bononiensis») filo de Giacomo di Fazio (nomita «magister» en la dokumentoj: Ŝtata Arkivo de Bologna, Notarile). kaj Elena, kies familia nomo estas nekonata. La naskiĝdato restas necerta.

La deklaracioj de Pio ke li verkis la komentaĵon pri Plaŭto - publikigitajn en 1500, sed komencitajn ĉirkaŭ 1497 - en la aĝo de dudek kvar (letero al Ludovico Ghisilardi presita ĉe la fino de la komentaĵo pri "De rerum natura" de Lukrecio, 1511) kaj ke li komencis instrui "publicitus"[1] je dek naŭ, kondukas al metado de lia naskiĝdato inter 1473 kaj 1476.

Tiu ĉi konkludo, tamen, konfliktas kun kaj la funebra oratoraĵo por la humanisto komponita de lia kolego ĉe Sapienza por la trijara periodo 1539-42 Leonardo Marso, kiu fiksas lian morton en la aĝo de okdek-tri baldaŭ post Pasko 1543, tiel proponante 1468 kiel naskiĝjaron, kaj kun la tomba surskribo, nun malaperiĝinta, en la roma Preĝejo de Sankta Eŭstakio, laŭ kiu Pio mortis «annos agens LXXXIIII».

Ambaŭ gepatroj estas menciitaj en la komentaĵo pri Lukrecio. Ĉi tie la patro nomiĝas «Iacobus Andalus Pius», sed jam en la Praelectio in Plautum et Apuleium (ĉirkaŭ 1496), Pio estis deklarinta la originon de sia familio el la multe pli malnova familio Andalus. La Genealogioj de nobelaj kaj ĝentilaj familioj de Bolonjo de Baldassarre Carrati (1735-1812), aldone al donado de informoj pri tri fratoj, Nestore, Bianca kaj Fazio, li precizigas ke la branĉo de la Andalò de kiu "la Pioj" descendis, estis de tiu de la Branchetti.

Pri la tri fratoj, pri kiuj, escepte de Nestor (ordigita pastro en 1487), ne ekzistas pliaj informoj, oni devas aldoni Bonifacon, naskitan la 10an de aŭgusto 1461. Notindas ankaŭ, ke la familia nomo Pius estas latinigo ne de Pio, sed de Piò, siavice derivita de Piodi, la vulgara korespondaĵo de Plodius.

Sub tiu ĉi vortumo Pio estas regule registrita en la dokumentoj de la Ŝtata Arkivo de Bologna (20 oktobro 1520): «humanarum litterarum profesoro Iohannes Baptista de Andalais alias de Plodio"), kaj nur ekde akto de 1516 la formo «de Piis» komencis akompani aŭ anstataŭigi la multe pli oftan «Plodiis» aŭ «Plodius».

Nenio estas konata pri liaj tre fruaj studoj. Lia humanisma trejnado kun filologia-gramatika metodo okazis en Bolonjo sub la instruado de Filippo Beroaldo la Maljuna, Bartolomeo Bianchini (1480-1528) kaj Antonio Urceo Kodro, dum liaj unuaj studoj pri dialektiko kaj naturfilozofio - ne subtenata de dokumentoj estas la novaĵo pri la atingo de la doktoriĝo pri filozofio en 1494 - estis kondukitaj sub la gvidado de la averoesisto Aleksandro Achillini.

El noto en la komentario pri Plaŭto (1500) ni ekscias ankaŭ, ke en adoleskeco li havis la ŝancon renkonti Francesco Dal Pozzo (Puteolano, 1420-1490), instruiston de Beroaldo. Dokumentado de lia progreso en la studo pri la greka, supozeble komencita kun Kodro, estas letero de Beroaldo adresita al Pio publikigita fare de lia maljuna lernanto, poste amiko kaj kolego, Achille Bocchi en lia "Apologia in Plautum" (sed skribita en proksima kunlaboro kun la majstro). , Bologna, Giovanni Antonio Benedetti (1492-1518). Fine, oni ne povas ekskludi, ke li lernis ankaŭ kelkajn rudimentojn de la hebrea, kiel videblas el la ĉapitro 56 el la "Annotamenta".

Juĝante laŭ la "Praelectio" de 1496, en la jaro de lia debuto ĉe la Studio of Bolonjo (1494-95) li legis du el la plej gravaj verkintoj por la bolonja filologia skolo, nome Plaŭto kaj Apuleo. En 1495 Pio restis por mallonga periodo en Ferrara kiel gasto en la cistercia monaĥo kaj amiko de Ariosto, Severo Varini, kiel videblas el letero datita la 15-an de julio, adresita al li de la lasta frato Giovan Francesco. Eble estis en Ferrara ke li havis la ŝancon amikiĝi kun Ercole Strozzi (1473-1508), en kies akompano li restis, en nekonata dato sed certe antaŭ 1505, en Venecio.

El letero de la humanisto Konrad Muthian, studento en Bolonjo inter 1495 ĝis 1498, ni ekscias, ke jam en ĉi tiuj unuaj jaroj de agado Pio estis fama inter siaj studentoj pro la senskrupula uzo de la obsoleta verbo, per kiu li konstruis sian «affectatus sermo». ", tiel ke li gajnis la kromnomon "Physiculans"[2].

Tamen, la famo pri lia kapablo majstri la aŭtorojn de la arkaika kaj malfrua antikva latino pper la filologia kompetenteco akirita en la lernejo de Beroaldo gajnis al li, laŭ la rekomendo de Strozzi, la rolon de privata mentoro de Isabella d'Este Gonzaga, kiun li ekoficis en septembro 1496 post instrui publike en Mantovo dum ok monatoj. La tasko ne daŭris longe. Jam en 1497 li transloĝiĝis al Milano, kie li instruis ĝis 1500, verŝajne ligante sin al la humanismaj rondoj gravitante ĉirkaŭ tiu Akademio fondita de Ludovico la Maŭro, en kiu Giorgio Merula instruis kaj Demetro Ĥalkokondilo ankoraŭ instruis.

Pro la falo de Ludoviko la Maŭro, en 1500 li revenis al Bolonjo kaj rekomencis legi retorikon vespere ĉe la Studio kontraŭ salajro de 200 liroj jare, poste pliigita al 250 en 1508. La nomo de Pio aperas regule en la Studio-Ruloj ĝis la akademia jaro 1511-12. Ni ankaŭ scias de kelkaj prelegoj devenantaj el la frua deksesa jarcento ke post lia reveno al la bolonja katedro liaj lecionoj koncentriĝis pri la tekstoj de Lukrecio, Suetonio, Kvintiliano kaj Plaŭto.

Dokumento devenas de tiu ĉi periodo enhavanta "Excusatio"-n de Pio, ĉi tie difinitan kiel «clericus rector parochialis ecclesie Santa Marie de Gragnano"[3], prezentita al la vikario de la episkopo de Bolonjo, de kiu ni ekscias ke en nekonata dato li ricevis negravajn ordojn kaj estis baldaŭ ricevonta la subdiakonon.

Esta klare ke la promeso ricevi plej gravajn ordonojn ene de la establitaj tempoj, kiel ni legas en la "Excusatio", restis morta litero, eĉ ke multajn jarojn poste, en noto de la komentaĵo pri Epistolae ad Atticum de Cicerono (1527), li deklaris sin edziĝinta kaj kun infanoj. La identeco de lia edzino restas nekonata.

Koncerne la infanojn, unu, Marcus Plautus, estis baptita la 27an de oktobro 1509 kaj havis inter siaj baptopatroj ankaŭ la hungaran lernanton de sia patro Laurentius Bistricius, nevo de la episkopo de Pécs György Szakmary (1457-1524) al kiu li dediĉis Lukrecion; dua, Julio Cezaro, estas la verkinto de la letero de dediĉo al Giovanni Luchino Arnuzzi (m. 1557) de la traduko de Pio de la kvara libro de la Argonautica de Apollonius Rodius metita por kompletigi la eldonon de Valerius Flaccus (1519) kaj de poemo al Gian Matteo Giberti (20.09.1495-30.12.1543) en la kolekto "De Urbe Roma scribentes" redaktita de lia patro (1520).

La ĉeesto de Pio en Bolonjo tamen ne restis konstanta dum tiu ĉi jardeko. Jaron antaŭ la elpelo de la Bentivoglios el la grandurbo li estis vokita fare de la Konsilio de Bergamo por plenigi la pozicion kiel publika lektoro pri gramatiko kaj retoriko. Al la invito, al kiu estis alkroĉita kontrakto kiu zorgis pri du ĉiutagaj publikaj lecionoj kaj la devon establi privatan lernejon por totala salajro (inkluzive de loĝkostoj) de 115 skudi ĉiujare, Pio respondis senprokraste kaj en novembro 1505 li translokiĝis al Bergamo. En Bergamo, kie li eble havis ankaŭ Bernardo Tasso-n (1493-1569) inter siaj lernantoj, li instruis ĝis oktobro 1507, kiam li revenis al la Bolonja Studio, kie li restis ĝis 1512.

La klopodo, neniam antaŭe provita fare de iu humanisto, pri la komentaĵo al la "De rerum natura" gajnis al li la vokon al la prestiĝa katedro de retoriko en la Sapienza Universitato lasita vaka per la morto de Pietro Marso (1441-1511), katedro kiun li okupis inter februaro 1512 ĝis 1514 kun salajro de 250 florenoj. Ĉi tie, krom akademia instruado, li okupiĝis pri sekvi, laŭ peto de sia patro Giovanni Antonio, la progreson de la studoj de Marco Antonio Flaminio (1498-1550) kaj havis inter siaj studentoj, kiel videblas el la menciita komentario pri la Ciceronan Epistoloj, ankaŭ Pier Luigi Farnese (1503-1547).

Malgraŭ la ĝuado je protekto kaj influaj amikecoj (Giulio de' Medici, Pietro Bembo), la roma periodo reprezentis precipe amaran momenton en lia kariero. En la rondoj de la roma humanismo, la pozicio de Pio pruviĝis neripareble prokrastita. Malgraŭ ke ĝi prezentis sin kiel la lastan grandan reprezentanton de la dekkvinjarcentaj filologiaj kaj retorikaj avangardoj de Poliziano kaj Beroaldo, kaj en la alivestiĝo de iu, kiu alportis tiun tradicion de lingva eklektikismo malrezista al la redukto de la latina al la ekskluziva Ciceroniana normo multe for el tio, kion liaj instruistoj estus kuraĝintaj fari.

Kvankam jam ekde la "Annotamenta" el 1505 li parte iniciatis kritikan repripenson pri siaj junecaj arkaismaj kaj apuliaj lingvaj eksperimentismoj, en la jaroj de la lingvaj polemikoj kiuj kondukis al la venko de la ciceronismo, lia neniam tute neata prefero al troabunda rafinita leksikono, forĝita ĉe aŭtoroj de arkaika aŭ malfrua latineco ofte limanta al la mezepoko (krom Sidonius Apollinaris, Fulgentius de Ruspe (462-533) kaj la kutima Apuleius, rimarkinda estas la konvinkita aprezo por la Architrenius de Johano de Altavilla (1060-1092)), iĝis polemika celo de satiro kaj mokaj kritikoj, tiel ke en la okuloj de siaj samtempuloj li iĝis fantoma esploristo de arkaismoj.

Fine de 1514 li rekomencis la katedron, kiun li forlasis pli ol du jarojn pli frue en Bolonjo, sed la konkurado de la nun establita Romolo Amaseo (1489-1552) retenis lian aspiron denove esti «la humanisma princo almenaŭ de la Bolonja Studio». Post dek du jaroj li denove konsentis translokiĝi al provinca sidejo. En novembro 1526, sekvante la propran rifuzon de Amaseo, la konservistoj de Lucca ofertis al li la katedron de klasikaj studoj en la lernejo de Sankta Aleksio.

Pio restis tie kiel instruisto ekde la komenco de 1527 por 180 dukatoj jare, poste pliiĝis al 200 en 1529, ĝis la 25-a de septembro 1537. Koncerne la revenon al Bolonjo, Giovanni Fantuzzi (1718-1799) raportis la tekston de la Senata dokumento datita la 5-an oktobron 1537, en kiu al Pio estis ofertita la katedro pri homaj beletroj.

Kia ajn estu la dokumento citita de Fantuzzi, estas certe ke Pio plenumis la oficon, ĉar, kvankam forestanta en la Rotuli[4], lia nomo aperas en la Listo de la salajroj pagataj de la Studio dum la jaro 1538. La bonegaj rilatoj kun kardinalo Alesandro Farnese (1468-1549), kiu intertempe fariĝis papo, finfine permesis al li fini sian karieron en pli prestiĝa sidejo. Kiel atestas la "Rotuli" della Sapienza, inter 1539 ĝis 1542 li revenis por instrui retorikon en Romo.

En Romo li mortis baldaŭ post Pasko 1543, eble pro subita malsano kaj estis entombigita en la Preĝejo de Sankta Eŭstakio. La memmortiga hipotezo, senkritike asertita de Alessandro Luzio, estu forĵetita kiel senbaza.[5]

Verkaro

[redakti | redakti fonton]

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]
  • Titus Lucretius Carus (99 a. K. - 55 a. K.)
  • Quintus Horatius Flaccus (65 a. K. - 8 p. K.)
  • Pomponius Porphyrio (150-220) itala gramatikisto
  • Helenius Acron (180-250) roma gramatikisto
  • Cristoforo Landino (1424-1498)
  • Benedictus Brugnolius|Benedetto Brugnolo (1427-1502)
  • Niccolò Perotti (1430-1480) itala humanisto kaj filologo
  • Marco Antonio Sabellico (1436-1506)
  • Matteo Bonfini (1441-1517)[6]
  • Aldo Manuzio (1449-1515)
  • Antonio Mancinelli (1452-1505) itala humanisto kaj gramatikisto
  • Filippo Beroaldo (1453-1505)
  • Angelo Poliziano (1454-1494)
  • Josse Bade (1462-1535)
  • Ludovico Ricchieri (1469-1525) itala humanisto
  • Aulo Giano Parrasio (1470-1521) itala humanisto, filozofo kaj verkisto
  • Johannes Baptista Egnatius (1473-1533)
  • Petrus Lavinius (1474-1524) franca dominikana monaĥo kaj humanisto
  • Pietro Baldi del Riccio|Pietro Crinito (1475-1507) itala poeto kaj humanisto
  • Antonio Telesio (1482-1534) itala humanisto
  • Henricus Glareanus (1488-1563)
  • Romolo Amaseo (1489-1552) itala humanisto
  • Giacomo Dalla Croce|Jacobus a Cruce Bononiensis (1511-1586)[7][8]
  • Giovanni Andrea dalla Croce (1515-1575)[9]
  • Francesco Robortello (1516-1567) itala humanisto
  • Denys Lambin (1520-1572) franca klasika erudiciulo
  • Obertus Giphanius (1534-1604)
  • Tannegui Lefebvre (1615-1672) franca filolo kaj tradukisto
  • Isaac Vossius (1618-1689) nederlanda filologo
  • Thomas Creech (1659-1700) angla tradukisto kaj filologo
  • Siwart Haverkamp (1684-1742) nederlanda klasikulo
  • Giovanni Fantuzzi (1718-1799) itala historiisto, biografo kaj bibliografo

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ "Publike"
  2. ↑ Tiu kiu kuracas malsanojn.
  3. ↑ Klerika paroka rektoro el la Preĝejo Sankta Maria Granjano.
  4. ↑ Rotulus: estas longa kaj mallarĝa strio de skribmaterialo, historie papiruso aŭ pergameno, kiu estas bobenita ĉirkaŭ ligna akso aŭ bastono.
  5. ↑ Dizionario Biografico degli Italiani
  6. ↑ Google Books
  7. ↑ Printing Virgil
  8. ↑ Google Books
  9. ↑ Dizionario Biografico degli Italiani
Bibliotekoj
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Giovan_Battista_Pio&oldid=8911227"