Insulo

Insulo estas tero ĉirkaŭata de akvo. Tre ofte insuloj estas grupigitaj en insularoj.

Difino

Insulo estas areo de tero, ĉirkaŭita de ĉiuj flankoj per akvo de oceanoj, maroj, lagoj kaj riveroj. Insuloj diferencas de kontinentoj laŭ siaj modestaj ampleksoj. Ekzistas solaj insuloj aŭ grupoj de insuloj, t.n. arkipelagoj. Oni distingas insulojn kontinentajn (kiuj apartiĝis de kontinentoj) disde vulkanaj, koralaj k.a.. Estas ankaŭ artefaritaj insuloj.

Geografiaĵoj

Plej grandaj insuloj

(surfaco, mil kv.km)

Nomo	Surfaco	Nomo	Surfaco
Gronlando	2.176	Britio	216
Nov-Gvineo	785	Ellesmere-insulo	213
Borneo	734	Viktoria Insulo	212
Madagaskaro	590	Sulaveso (Celebeso)	170
Bafina Insulo	476	Suda Insulo (Nov-Zelando)	150
Sumatro	434	Javo	127
Honŝuo	227	Norda Insulo (Nov-Zelando)	115

Plej grandaj insularoj

(surfaco mil kv.km)

Nomo	Areo	Situo
Grand-Sunda Insularo	1500,0	Hinda Oceano, Javo, Sulavesa, Banda Maroj Brita
Kanada Arkta Insularo	1335,5	Arkta Oceano
Japana insularo	370,0	Pacifiko, Japana k Orient-Ĉina Maroj
Brita insularo	325,0	Atlantiko k Norda Maro
Filipina insularo	300,0	Pacifiko, Filipina maro
Nov-Zelanda Insularo	268,7	Pacifiko, Tasmana maro
Grandaj Antiloj	209,0	Kariba maro
Malgrand-Sunda insularo	128,0	Hinda Oceano, Timora k Banda maroj

Plej multnombraj insularoj

Akvelanda Insularo - Stokholma Insularo

Ceteraj gravaj insuloj kaj -aroj

Irlando – Islando – Svalbardo – Korsiko – Sicilio – Kreto – Hokajdo – Luzono – Mindanao – Timoro – Srilanko – Tajvano – Kipro – Kanaria Insularo – Havaja Insularo – Kubo – Haitio – Jamajko – Porto-Riko - Balearoj - Diaoyu-Insularo – Bioko – Bismarkoj

St. Martins en la Scili-insularo
La insulo Tenerifo
La insulo Kanton en Kiribato, satelita vido

Ekologio

Ju pli aparta estas insulo disde aliaj aŭ disde ĉeftero, des pli grava estas la abundo de endemioj kaj de biodiverseco. Enkonduko de invadaj specioj, plej ofte fare de homoj ĉu vole ĉu nevole, tro ofte damaĝegas la ekologian bonfarton de insuloj. Dena R. Spatz kaj Nick D. Holmes analizas en artikolo de Unesko Kuriero la ciferojn pri abundo de endemioj kaj pri multe pli alta proporcio de formortoj de specioj en apartaj insuloj ol en ĉefteroj, ĉefe fare de invadaj specioj. Foje estas entreprenataj iniciatoj fare de registaraj agentejoj aŭ ekologiismaj asocioj. Statistikaj esploroj povas helpi pritaksi tiujn iniciatojn.^[1]

En Esperanto aperis

Frank van Hertrooij, Paradizoj en la Oceano ĉe la blogo Scivolemo, 14-a de decembro 2020

Vidu ankaŭ

Insulo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Insulo en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Insulo en la Vikicitaro (Kolekto de citaĵoj)
Insulo en Vikinovaĵoj (Liberaj novaĵoj)
Insulo en ReVo

Notoj

↑ Dena R. Spatz kaj Nick D. Holmes, "Insuloj: Fragilaj montrofenestroj de biodiverseco", en Unesko Kuriero, numero 3 de Julio-Septembro 2021, eldonita de El Popola Ĉinio, "Restarigo de viv-diverseco, revivigi vivon", 58 pp. pp. 23-25.

Eksteraj ligiloj

Difino de insulo
WYSPA UNDERGROUND
[1] Arkivigite je 2016-03-05 per la retarkivo Wayback Machine Rehber Ansiklopedisi
Listo de insuloj Arkivigite je 2008-02-14 per la retarkivo Wayback Machine

[1] Dena R. Spatz kaj Nick D. Holmes, "Insuloj: Fragilaj montrofenestroj de biodiverseco", en Unesko Kuriero, numero 3 de Julio-Septembro 2021, eldonita de El Popola Ĉinio, "Restarigo de viv-diverseco, revivigi vivon", 58 pp. pp. 23-25.

[1]