Dębno
| Dębno | |||||
| germane: Neudamm | |||||
|
|
| ||||
| Flago | Blazono | ||||
 | |||||
| urbo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| |||||
|
| |||||
 Mapo
| |||||
| Genitivo de la nomo | Dębna | ||||
| Provinco | Okcidenta Pomerio | ||||
| Distrikto | Distrikto Myśliborski | ||||
| Komunumo | Dębno | ||||
| Speco de komunumo | Urbo-kampa | ||||
| Urborajtoj | 1562 | ||||
| Koordinatoj | 52° 44′ N, 14° 42′ O (mapo)52.73333333333314.7Koordinatoj: 52° 44′ N, 14° 42′ O (mapo) | ||||
| Areo | 19,5 km² | ||||
| Loĝantaro | 13863 (en 2004) | ||||
| Loĝdenso | 710,9 loĝ./km² | ||||
| Poŝtkodo | 74-400 | ||||
| Telefona antaŭkodo | 95 | ||||
| Aŭtokodo | ZMY | ||||
| TERYT | 4324310034 | ||||
| Estro | Piotr Ryszard Downar | ||||
| Titolo de estro | Urbestro | ||||
| Adreso de estraro | ul. Piłsudskiego 5 | ||||
| Poŝtkodo de estraro | 74-400 | ||||
| Telefono de estraro | 95 760-30-01 | ||||
| Fakso de estraro | 95 760-20-30 | ||||
| Ĝemelaj urboj | (Pollando) Tczew (Nederlando) Renkum (Meksiko) Rosarito (Ĉeĥio) Terezin (Rusio) Kursk | ||||
Dębno (prononcu: Dembno; en la tempo de la Pola Popola Respubliko nomata Dębno Lubuskie; kaŝube: Nowé Dãbé; germane: Neudamm) (antaŭaj nomoj: Damme 1262; Nytamp 1282; Dame 1337; Obern Damme 1460; Tham 1540; Thamb 1566) estas urbo en la provinco Okcidenta Pomerio de Pollando. Ĝi apartenas al la distrikto Myśliborski.
Ĝis la jaro 1945 la teritorio apartenis al Germanio kaj havis germanlingvan loĝantaron, kiu estis forpelita ĝis la jaro 1947. Ĝin anstataŭis poloj el pli orientaj regionoj. Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la suban mapon).
Historio[redakti | redakti fonton]
Historio de la ĉirkaŭaĵo de Dębno de la antikveco ĝis la Mezepoko[redakti | redakti fonton]
La unuaj spuroj de la homsetlado apud Dębno devenas de la 9000-8200 jaroj a.K.. (la fino de la paleolitiko). Ponadto prawdopodobne jest czasowe osadnictwo grup łowieckich. W okolicach Dębna odkryto kilkanaście stanowisk głównie z młodszego mezolitiko (około 6000-2000 jaroj a.K.). Możliwa jest również penetracja tych terenów przez osadników wczesnego neolitiko, głównie w trakcie wędrówek na północ. Potwierdzone zostało osadnictwo okresu późnego neolitu (Buszów, tio estas la setlejo el la tempo de la Ŝnurceramika kulturo (vidu la apudan mapon) kaj pli precize de la Globamfora kulturo kaj setlejo Oborzany - la setlejo de la funelpokalkulturo / vidu la apudan mapon). W mieście i okolicznych miejscowościach odkryto także artefakty świadczące o zamieszkiwaniu tych terenów w bronza epoko (1800-700 jaroj a.K.), okresie halsztackim t.e. la frua ferepoko (700-400 jaroj a.K.), la Kelta Ferepoko (ĉirkaŭ la 400 jaroj a.K.) (vidu la apudan mapon) kaj dum la periodo de la Romia Imperio (la 1a kaj 2a jc p.K.).
Historio de Barlinek de la 10a jc ĝis la 17a jc[redakti | redakti fonton]
Od początku powstania aż do 1945 roku Dębno leżało na terenie Branderburgii. Niemieckie nazwy miasta zmieniały się: Thamb, Damm, Dame, Neudamm, aż wreszcie zostało Dębno. Pierwotnie była to wieś o rodowodzie słowiańskim. Od 1232 roku osada znajdowało się w posiadaniu templanoj. Templanoj zbudowali tutaj pierwszy kościół. Po kasacie zakonu, od 1318 roku należała do Malta Ordeno. Wieś prawdopodobnie została zniszczona w 1326 roku podczas najazdu wojsk polsko-litewskich na Margraflando Brandenburgio. W latach 1402-1455 Nowa Marchia znajdowała się pod rządami Teŭtona Ordeno. Dum la invado de pol-ĉeĥa al la tiama Nova Markio en la jaro 1433 la vilaĝo denove estis tute bruligita.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Dębno de la 16a jc ĝis la 19a jc[redakti | redakti fonton]
Oni dubas pri la dato de aljuĝo de la partaj urborajtoj sen la terposedaĵoj. Być może nastąpiło to w 1540 roku, co sugeruje pieczęć z tego okresu. W wielu publikacjach niemieckich i polskich przyjmowany jest rok 1562. Kolejna wersja to 1570 rok, opierająca się na wzmiance w kronice poczty. Właśnie ta ostatnia data została przyjęta jako oficjalna przez Urząd Miasta i Gminy Dębna w 2007 roku. Fundatorem praw z pewnością był margrabia Jan z Kostrzyna. Istniał tutaj już dwór, a Dębno było z pewnością ważnym centrum gospodarczym, być może spichlerzem dla panującego, gdzie również była owczarnia i rozwijało się garbarstwo. W drugiej połowie XVI wieku sprowadzono na te tereny rzemieślników (głównie tkaczy) z Holandii i południowych Niemiec. Od 1615 roku istniało tutaj bractwo tkackie. Władze Dębna czerpały dochody głównie z rzemiosła, a częściowo także z wagi wełny i targów. Miasto nie posiadało murów obronnych, tylko wały (przetrwały do XIX wieku), fosy, palisadę drewnianą, natomiast miało trzy bramy. Dum la Tridekjara milito (1618-1648) spowodował dewastację rolnictwa oraz wielki spadek zaludnienia. W 1716 roku miasto zniszczył pożar. W trakcie odbudowy poza granicami miasta powstała oddzielna kolonia. Dum la Sepjara milito en la jaroj 1760-1762 la rusa armeo okupis la urbon, kaj devigante ĝin pagi la grandan kontribucion. W XIX wieku nastąpił bardzo szybki rozwój miasta. Przekształciło się ono w silnie uprzemysłowiony ośrodek miejski, rozwinął się przemysł tekstylny i metalowy. Rozwój przemysłu sprzyjał inwestycjom miejskim. En la jaro 1820 oni komencis la rekonstruon de la urbodomo, en la jaro 1850 oni ordogis la urban fosaĵon, laŭ kiu oni faris la urban promenejon, en la dua duono de la 19a jc la urbo aĉetis la terenojn de la apudaj vilaĝaj komunumoj kaj oni komencis konstrui la novajn stratojn.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Historio de Dębno dum la 20a jc[redakti | redakti fonton]
Komence de la 20a jc la urbo daŭre disvolviĝis. W latach 1907-1908 postawiono drugi nowoczesny szpital, a w 1910 roku magistrat odkupił gazownię, która od powstania w 1890 roku znajdowała się w rękach prywatnych. Okres I wojny światowej to zastój gospodarczy. W dwudziestoleciu międzywojennym podupadł przemysł sukienniczy Dębna, nastawiony na eksport, z powodu odpadnięcia Rzeszy jednego z głównych importerów, czyli Włoch, oraz wzrostu konkurencyjności przemysłu USA oraz Wielkiej Brytanii na rynku południowoamerykańskim. Niemniej, Dębno nadal odgrywało kluczową rolę posiadając 9 fabryk i plasowało się na 17 miejscu spośród 232 ośrodków produkcji sukna na terenie Rzeszy. Podczas II wojny światowej część przemysłu przestawiono na produkcję wojskową. W mieście działały obozy pracy, stanowiące filie obozu koncentracyjnego Sachsenhausen-Oranienburg.
31 stycznia 1945 roku Armia Czerwona wkroczyła do miasta, w którym nie było już żołnierzy niemieckich. Część mieszkańców uciekła za Odrę. Zniszczenia wojenne dokonane przez Armię Czerwoną sięgnęły 35% zabudowy. Post la fino de Dua Mondmilito la urbo eniris Pollandon laŭ la decido de la Potsdama konferenco kaj ankaŭ laŭ la decidoj de la konferenco komenciĝis la procedo de translokiĝo de la germana popolo kaj anstataŭigo de ili per poloj de la centra Pollando kaj de orienta Pollando de post la Curzon-linio (vidu la apudan mapon). La oficiala transpreno de la urbo fare de pola administracio okazis la 15an de majo 1945.
(la artikolo de esperantisto Mariusz Borysiewicz, doktoriĝ-kandidato el Pomeria Akademio en Slupsko / Słupsk)
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- Tadeusz Białecki, Z Dziejów Ziemi Chojeńskiej, Szczecin: Instytut Zachodniopomorski, 1969.
- Roman Jachimowicz, Neudamm - Dębno przeszłość i teraźniejszość, Dębno: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, 1999.
- Andrzej Jędras, Franciszek Herden, Karty z dziejów Dębna, Dębno: PPH „Zapol” Dmochowski Sobczyk, 2005.
- Jerzy Kosacki, Bogdan Kucharski, Pomorze Zachodnie i Środkowe. Przewodnik, Varsovio: Sport i
Turystyka Muza SA, 2001.
Partneraj urboj[redakti | redakti fonton]
Strausberg – Germanio
Tczew en Pollando- Renkum, Nederlando
- Kursk, Rusio
- Terezín, Ĉeĥio
- Nowy Tomyśl, Pollando
Bibliografio[redakti | redakti fonton]
- Karty z dziejów Dębna (Paĝoj el la historio de Dębno), Dębno: PPH "Zapol" Dmochowski Sobczyk, 2005. ISBN 83-60140-35-9.
- Roman Jachimowicz: Neudamm - Dębno: przeszłość i teraźniejszość (Neudamm - Dębno: pasinteco kaj estanteco), Dębno: Biblioteka Publiczna Miasta i Gminy, 1999. ISBN 83-88135-75-9.