Specio
Specio estas unueco de la planta, besta kaj aliaj vivaĵaj klasifikoj, nome unu el la bazaj unuoj de la biologia klasado kaj unu taksonomia rango. Specio estas ofte difinita kiel la plej granda grupo de organismoj kapablaj je interreproduktiĝi kaj produkti fekundan idaron. Ĉiuj specianoj povas interkruciĝi kaj heredigi siajn ecojn, naski fekundajn idojn. Ekzemple, muloj aŭ hinoj, kies gepatroj estas ĉevalo kaj azeno, ne formas propran specion, ĉar ili estas nefekundaj hibridaj bestoj.
Ĉar en multaj kazoj tiu difino estas taŭga, la malfacilo difini specion estas konata kiel speciproblemo. Diferencaj mezuroj estas ofte uzataj, kiaj simileco de DNA, morfologio, aŭ ekologia niĉo. Esto de specife surloke adaptitaj trajtoj povas krome plie subdividi speciojkn en "infraspecifaj taksonoj" kiaj subspecioj (kaj en botaniko oni uzas aliajn taksonojn, kiaj varioj, subvarioj, kaj formoj).
Oni nomas specion per binoma nomo ekde la popularigo de la moderna klasigo fare de Linneo. Laŭ hipotezoj la specioj kiuj havis saman praulon estas lokigitaj en unu genro, baze dekomence sur similaĵoj. La simileco de specioj estas juĝata baze sur komparo de fizikaj atributoj, kaj kiam disponeblas, laŭ sekvencoj de DNA. Ĉiu specio ricevas dupartan nomon, nome "dunoma nomo", aŭ pli ĝuste "duobla nomo". La unua parto de dunoma nomo estas genra nomo, nome de la genro al kiu la specio apartenas. La dua parto estas nomata ĉu specia aŭ specifa nomo (en zoologio) aŭ specia aŭ specifa epiteto (en botaniko, kio povas esti uzata ankaŭ en zoologio). Ekzemple, Boa constrictor estas unu el kvar specioj de la serpenta genro Boa. Dum la genro ĉiam estas majuskle, la specio neniam. La dunoma nomo estas verkita en kursiva se presita kaj substrekita aŭ intercitile se manverkita.
Uzebla difino de la vorto "specio" kaj fidindaj metodoj identigi partikularan specion estas esenca por starigo kaj testi biologiajn teoriojn kaj por mezuri biodiversecon, kvankam oni povas konsideri ankaŭ aliajn taksonomiajn nivelojn kiaj familioj en larĝskalaj studoj.[1] Al formortintaj specioj konataj nur el fosilioj estas ĝenerale malfacile atribui precizajn taksonomiajn rangojn, kaj pro tio oni uzas pli altajn taksonomiajn nivelojn kiaj familioj ofte por fosil-bazaj studoj.[1][2]
La totala nombro de ne-bakteriaj kaj de ne-arkeaj specioj en la mondo estis ĉirkaŭkalkulita je 8.7 milionoj,[3][4] kun antaŭaj ĉirkaŭkalkuloj game el du milionoj al 100 milionoj.[5]
Kio estas specio
En biologio, same kiel en ĉiuj areoj de la scienco, la difinoj estas gravaj. Termino devas havi koncizan difinon kaj esti universala, ĝi devas inkludi ĉiujn ekzistantajn kazojn. Tamen la biologio estas scienco de esceptoj, ne pro la disciplino mem sed pro la kampo studata. La vivo estas tiel diversa ke ajna difino prezentas sian escepton. Estas pro tio ke estas tiel malfacile difini specion, difino kiu eble estu valida por ĉiuj regnoj: bakterioj (eŭbakterioj kaj arkeoj), protistoj, fungoj, plantoj kaj bestoj.
La plej komuna difino, la plej uzita, kaj eble la plej malnova (pro tio ke ĝi inkluzive citas ion similan en la Biblio) estas tiu kiu diras ke specio estas formita de individuoj kiuj povas reproduktiĝi inter si kaj okazigi individuojn kiuj estas fekundaj. Ĉi tiu estas malfacila difino por apliki al bakterioj kaj iuj plantoj, sed tio okazigus alian debaton. Malgraŭ la limigoj de ĉi tiu difino estis tre uzita pro tio ke ĝi estas tre oportuna, estas facile aplikebla al la bestoj kiuj onin ĉirkaŭas kaj ĝi permesis la disvolviĝon de la taksonomio el la tempoj de Linneo. De tiam ĝis nun miloj da natursciencistoj dediĉis sin trairi la planedon studante kaj katalogante la tutan biodiversecon ĉeestantan en la biosfero.
Ĉi tiuj natursciencistoj estis rapide konsciaj de la enorma vario, de la granda kvanto de aspektoj, formoj, koloroj, grandecoj kiujn prezentas la vivantaj estaĵoj. Malgraŭ tio, multaj estaĵoj havas similajn morfologiajn karakterojn. Estas tiam kiam ŝprucis la unua demando: ĉu du tre estaĵoj similaj inter si apartenas al la sama specio? La dua demando ankaŭ estis ofte preterlasata: kiel aperis ĉiu ĉi tiu diverseco? La biologio dum pluraj jarcentoj provas koni la respondon al ambaŭ demandoj. Oni jam scias ke la biodiverseco generiĝis el procezo nomita biologia evoluado aŭ simple evoluo, kies mekanismoj ankoraŭ estas sub plena studo. Estas dekoj de sciencaj revuoj dediĉitaj al la temo kaj centoj de internaciaj kongresoj kie oni pridiskutas ĉi tiujn aspektojn. La evoluado estas tia kaj hodiaŭ oni ne povas kompreni la biologion sen ĝi.
Kaj same kiel ekzistas la evoluado ekzistas la specioj. Kaj la individuoj de ĉiu el ili aŭ bone ne povas reproduktiĝi kun estaĵoj de aliaj specioj, aŭ, se ili faras ĝin, ilia idaro ne estas fekunda. Ekzistas multaj kaŭzoj kiuj povas malpermesi kruciĝon de individuoj de malsamaj specioj. Oni povas citi kelkajn, sed estas multaj pliaj:
- Variadoj en la kariotipo. Reordigoj kromosomaj (fuzioj aŭ translokiĝoj) kiuj neebligas ke la procezoj reproduktaj povu efektiviĝi al ĉela nivelo. La fuzio de gametoj portus al neebla individuo.
- Diferencoj tempaj en la epoko de pariĝo. Ĉi tio faras ke la individuoj ne estas reprodukte sinkronigitaj por pariĝo.
- Variadoj en la flora formulo, kiu ilin faras ne atingeblaj al la poleno de la floroj de aliaj specioj.
- Plumaro ĉe birdoj. La plumaro ĉe birdoj eble estu la plej okulfrapa kazo de la graveco de la koloro en la rekono de estaĵoj de la sama specio kaj de la epoko de reproduktado. Variadoj en la plumaro kaŭzas ke individuoj de sama specio jam ne rekonas kiel tiaj tiujn kiuj generis variadon kaj kiuj iris al speciigo.
- Kanto de la birdoj. La kanto ludas gravan rolon en la reproduktado de multaj birdoj, ties variado povas porti same al ne esti rekonita de la individuoj de ties specio.
Historio kaj evoluo de la speciokoncepto
En la plej fruaj verkoj de scienco, specio estis simple individua organismo kiu reprezentis grupon da similaj aŭ preskaŭ identaj organismoj. Neniuj aliaj rilatoj preter tiu grupo estis implicitaj. Aristotelo uzis la vortojn genro kaj specio por signifi senmarkajn kaj specifajn kategoriojn. Aristotelo kaj aliaj antaŭ-darvinismaj sciencistoj komprenis la speciojn kiel klaraj kaj senŝanĝaj, kun "esenco", kiel la kemiaj elementoj. Kiam fruaj observantoj komencis evoluigi sistemojn de organizo por vivantaj aĵoj, ili komencis meti antaŭen izolitajn speciojn en kuntekston. Multaj el tiuj fruaj spekulacoj nun estus konsideritaj arbitraj kaj tiuj inkludis parencecon bazitan sur koloro (ĉiuj plantoj kun flavaj floroj) aŭ konduto (serpentoj, skorpioj kaj iaj acerbaj formikoj).
John Ray (1686), angla natursciencisto, estis la unua se temas pri doni biologian difinon de la esprimo specioj.[6]
En la 18-a jarcento sveda sciencisto Carolus Linnaeus klasifikis organismojn laŭ facile observitaj diferencoj, sed ĉefe laŭ kunhavo de similaj trajtoj.[7] Kvankam lia sistemo da klasifiko ordigas organismojn laŭ gradoj da simileco, li ekfaris asertojn pri la rilato inter similaj specioj.[8][9] En tiu tempo, estis daŭre ĝenerale kredite ke ekzistas neniu organika ligo inter specioj, ne grave kiom similaj ili prezentiĝis. Tiu vido estis influita per eŭropa scienca kaj religia edukado tiutempe, kiu diris ke la kategorioj da vivo estas diktitaj fare de dio, en hierarkia skemo. Kvankam ekzistas ĉiam diferencoj (kvankam foje malgrandaj) inter individuaj organismoj, Linné klopodis identigi individuajn organismojn kiel modelaj de la specio, kaj konsideris aliajn ne-modelajn organismojn kiel deviaj kaj neperfektaj.
Ekde la 19-a jarcento la plej multaj natursciencistoj komprenis ke specioj povas ŝanĝi formon dum tempo, kaj ke la historio de la planedo disponigis sufiĉe da tempo por gravaj ŝanĝoj. Jean-Baptiste Lamarck, en sia verko de 1809 nome Philosophie zoologique, proponis unu el la unuaj logikaj argumentoj kontraŭ kreismo. La nova emfazo estis dum determinado kiel specio povis ŝanĝiĝi dum tempo. Lamarck sugestis ke organismo povis pludoni lernitan trajton al siaj idoj, t.e., la longa kolo de la ĝirafo estis ricevita el generacioj de ĝirafoj etendantaj al atingo la foliojn de pli altaj arbopintoj (tiu bonkonata kaj simplisma ekzemplo, aliflanke, ne trompas justecon al la larĝo kaj subtileco de la ideoj de Lamarck). Kun la akcepto de la naturselektada ideo de Charles Darwin en la 1860-aj jaroj, aliflanke, la opinio de Lamarck de cel-orientita evoluo, ankaŭ konata kiel teleologia proceso, estis superbrilita. Lastatempa intereso en heredo de lernitaj karakterizaĵaj centroj ĉirkaŭ epigenezaj procezoj, ekz. metiligo, kiuj ne influas DNA-sekvencojn, sed anstataŭe ŝanĝas esprimon en hereda maniero. Tiel, Nov-Lamarkismo, ĉar ĝi tiele foje estas nomita, estas ne defio al la evoluteorio per natura selektado.
Charles Darwin kaj Alfred Wallace disponigis kion sciencistojn nun pripensas kiel la plej potenca kaj konvinka evoluci-teorio. Darwin argumentis ke estis populacioj tiuj kiuj evoluigis, kaj ne individuoj. Lia argumento dependis per radikala perspektivo de tiu de Linné: prefere ol difinado de specioj en idealaj esprimoj (kaj serĉado idealan reprezentanton kaj malaprobado de devioj), Darwin konsideris varion inter individuoj kiel natura. Li plue argumentis ke vario, longe for de esti problema, fakte disponigas la klarigon por la ekzisto de apartaj specioj.
La verko de Darwin uzis la komprenon de Thomas Malthus ke la indico da kresko de biologia populacio ĉiam devancos la indicon de kresko de la resursoj en la medio, kiel ekzemple la manĝaĵprovizado. Kiel rezulto, Darwin polemikis, ne ĉiuj membroj de populacio povos pluvivi kaj reproduktiĝi. Tiuj kiuj averaĝe faris tion, estis tiuj kiuj posedis variojn - tamen burĝonantajn - kiuj faras ilin iomete pli bone adaptitaj al la medio. Se tiuj variaj trajtoj estas heredaj, tiam ankaŭ la idoj de la pluvivantoj posedos ilin. Tiel, super multaj generacioj, adaptaj varioj akumuliĝos en la populacio, dum kontraŭ-adaptaj trajtoj tendencos esti eliminitaj.
Vidu ankaŭ
Notoj
- ↑ 1,0 1,1 (2010) “Links Between Global Taxonomic Diversity, Ecological Diversity and the Expansion of Vertebrates on Land”, Biology Letters 6 (4), p. 544–547. doi:10.1098/rsbl.2009.1024.
- ↑ Sahney, S. kaj Benton, M.J. (2008). “Recovery from the most profound mass extinction of all time”, Proceedings of the Royal Society: Biological (PDF) 275 (1636), p. 759–65. doi:10.1098/rspb.2007.1370.
- ↑ Mora, C. et al. (23asn de Aŭgusto, 2011). “How Many Species Are There on Earth and in the Ocean?”, PLoS Biology 9 (8), p. e1001127. doi:10.1371/journal.pbio.1001127.
- ↑ Goldenberg, Suzanne, "Planet Earth is home to 8.7 million species, scientists estimate", The Guardian, 2011-08-23. Kontrolita 2014-02-24.
- ↑ Just How Many Species Are There, Anyway?. Science Daily (2003-05-26). Arkivita el la originalo je 2003-05-28. Alirita 2014-02-24.
- ↑ Historia plantarum generalis, in the volume published in 1686, Tome I, Libr. I, Chap. XX, page 40 (Quoted in Mayr, Ernst. 1982. The growth of biological thought: diversity, evolution, and inheritance. Cambridge, Mass.: Belknap Press: 256)
- ↑ Davis, P. H.. (1973) Principles of Angiosperm Taxonomy. Huntington, New York: Robert E. Krieger Publishing Company.
- ↑ Reveal, James L.. (1993) “7. Taxonomic Botany and Floristics”, Flora of North America. New York and Oxford: Oxford University Press, p. 160–161. ISBN 0-19-505713-9.
- ↑ Simpson, George Gaylord. (1961) Principles of Animal Taxonomy. New York and London: Columbia University Press, p. 56–57.
Eksteraj ligiloj
- (fr)Arbre de la vie
- (fr)Treebase
- (fr)Projet Tree of Life
- (fr)Méthodes de Classification Phylogénétique
- TermExtractor (en) A FREE tool for Terminology Extraction - a very useful starting point for Taxonomy/Ontology_(computer_science)|Ontology construnction.
