Sueza Kanalo

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Sueza kanalo en la mapo
Mapo de la Ruĝa Maro

La Sueza Kanalo (en araba: قناة السويس‎ Qanāt al-Sūwais) estas marnivela kanalo aŭ akvovojo en Egiptio, kiu ligas la Mediteraneon (ĉe Port Said) kaj Ruĝan Maron (ĉe Suezo). En longo de 163 km ĝi transas 113 km larĝan Suezan Terkolon. Ĝi estis malfermita en Novembro 1869 post 10 jaroj de konstruado. La kanalo permesas ŝipiradon inter Eŭropo kaj Suda Azio sen ĉirkaŭnavigado de Afriko, tiele malpliigante la marveturadan distancon inter Eŭropo kaj Hindio je ĉirkaŭ 7,000 kilometroj (4,300 mi). La norda finejo estas Port Said; la suda finejo estas Port Tewfik ĉe la urbo Suez. Ismailia estas ĉe ties okcidenta bordo, 3 km (1.9 mi) el duonvoja punkto.[1] En 2012, 17,225 ŝipoj traveturis la kanalon (47 por tago).[2]

Kiam ĝi estis konstruita, la kanalo estis 164 km longa kaj 8 m profunda. Post kelkaj plilarĝigoj, ĝi iĝis 193.30 km longa, 24 m profunda kaj 205 m larĝa.[3] Ĝi konsistas el la norda enira kanalo de 22 km, la kanalo mem de 162.25 km kaj la suda alira kanalo de 9 km.[4]

La kanalo estas ununura akvovojo kun alpasejoj ĉe la "Ballah Alpasejo" kaj la Amara Lago.[5] Ĝi ne enhavas kluzojn; maraakvo fluas libere tra ĝi. Ĝenerale, la kanalo norde de la Amaraj Lagoj fluas norden vintre kaj suden somere. La akvofluo sude de la lagoj ŝanĝas pro la tajdo ĉe Suez.[6]

La kanalo estas posedata kaj administrata de la Suezkanala Aŭtoritato[7] (SCA) de Egipto. Laŭ internacia traktato, ĝi povas esti uzata "en temoo de milito same kiel en tempo de paco, de ajn komerca aŭ milita ŝipo, sen distingo de flago."[8]

En Aŭgusto 2014, oni entreprenis konstruadon de dua kanalo ĉe duono de la kanalvojo, koste de 8.4 mil milionoj da usonaj dolaroj, por pliigi la kanalan enhavkapablon. Oni aranĝis monkolekton per eldono de interes-portantaj investatestiloj nur por egiptaj entoj kaj individuoj kaj la celita kvanto estis atingita dum nur ses labortagoj. Oni supozas, ke la etendigo duobligos la enhavkapablon de la Sueza Kanalo el 49 al 97 ŝipoj tage. Oni esperas, ke la konstruado de la projekto daŭros unu jaron.[9]

Historio

Nil–Ruĝmara(j) Kanalo(j)

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Kanalo de Faraonoj.
Dario la 1-a (greka vazpentraĵo); la nura tute funkcianta kanalo estis inĝenierigita kaj kompletigita de Dario la 1-a

Antikvaj okcident–orientenaj kanaloj estis konstruitaj por faciligi veturadon el la rivero Nilo al la Ruĝa Maro.[10][11][12] Unu pli malgranda kanalo ŝajne estis konstruita sub apogo de Senusret la 2-a[13] aŭ Ramseso la 2-a.[10][11][12] Alia kanalo, probable enprenanta parton de la unua,[10][11] estis konstruita dum la regado de Nekao la 2-a, sed la nura tute funkcianta kanalo estis inĝenierigita kaj kompletigita de Dario la 1-a.[10][11][12]

2a jarmilo a.K.

Oni sugestis, ke la legenda Sesostris (kiel faraonoj Senusret la 2-a aŭ Senusret la 3-a de la 12a dinastio de Egipto[13][14]) eble ekigis la laboron por komenca kanalo liganta la riveron Nilon kun la Ruĝa Maro (1897 a.K.–1839 a.K.). (Oni diras ke en antikvaj epokoj la Ruĝa Maro atingis norde ĝis la Amaraj Lagoj[10][11] kaj la Lago Timsah.[15][16])

En sia verko Meteologio, Aristotelo verkis:

Unu el iliaj reĝoj klopodis fari kanalon al ĝi (ĉar ĝi estintus de neniu malgranda avantaĝo al ili por la tuta regiono por fari ĝin navigebla; Sesostris laŭdire estis la unua el la antikvaj reĝoj se temas pri tiaj klopodoj), sed li trovis ke la maro estis pli alta ol la tero. Tiel li unue, kaj Dario poste, ĉesis fari la kanalon, timante ke la maro povus miksi kun la riverakvo kaj ruinigi ĝin.[17]

Strabono verkis ke Sesostris ekkonstruigis kanalon, kaj Plinio la Maljuna verkis:

165. Poste venas la tribo Tiro kaj, ĉe la Ruĝa Maro, la haveno de la Daneoi, de kie Sesostris, reĝo de Egiptujo, intencis konstrui ŝipkanalon kien Nilo fluas en kio estas konata kiel la Nildelto; tio estas distanco de pli ol 60 mejloj. Poste la persa reĝo Dario havis la saman ideon, kaj ankoraŭ denove Ptolemeo la 2-a, kiuj faris tranĉeon 100 futojn larĝan, 30 futojn profundan kaj proksimume 35 mejlojn longan, ĝis la Amaraj Lagoj.[18]

En la dua duono de la 19-a jarcento, francaj kartografoj malkovris la restojn de praa nord-suda kanalo iranta preter la orienta flanko de Lago Timsah kaj finiĝanta proksime de la norda finaĵo de la Granda Amara Lago.[19] Tio pruvis esti la famkonata kanalo farita fare de la persa reĝo Dario la 1-a, ĉar lia steleo festanta tiun konstruon estis trovita en la loko. (Tiu praa, dua kanalo eble sekvis kurson laŭ la marbordo de Ruĝa Maro kiam ĝi siatempe etendis norde al Lago Timsah.[16][19]) En la 20-a jarcento, la norda etendo de tiu praa kanalo estis malkovrita, etendiĝanta de Lago Timsah ĝis la Ballah Lagoj.[20] Tio poste estis datita al la Meza Imperio de Egiptio eksterpolante la datojn de praaj ejoj starigitaj laŭ sia fluejo.[20]

La reliefoj pri la Punt ekspedicio sub Hatŝepsut 1470 a.K. prezentas marveturadajn ŝipojn portantajn la ekspedician trupon revenantan de Punt. Tio kaŭzis la sugeston ke, tiutempe, navigebla ligo ekzistis inter Ruĝa Maro kaj Nilo.[21][22] Indico ŝajnas indiki ĝian ekziston ekde la 13-a jarcento a.K. dum la tempo de Ramseso la 2-a.[10][23][24][25]

Moderna

Ĝi estis konstruita inter 1859 kaj 1869 de Franca entrepreno gvidata de Ferdinand de Lesseps (1805 – 1894). La kanalo apartenis al la registaroj de Egiptio kaj Francio.

Oni taksas, ke 1,5 milionoj da egiptoj laboris ĉe la kanalo kaj ke 125.000 mortis, ĉefe pro ĥolero.

La kanalo estis inaŭgurita la 16-an de novembro 1869 per opero Rigoletto de Giuseppe Verdi, kiu mem ĝin direktis. Inter la gastoj estis Émile Zola, Théophile Gautier, Henrik Ibsen, aŭstria imperiestro Francisko Jozefo, la konstruisto de la kanalo Ferdinand de Lesseps, arkeologoj Auguste Mariette kaj Heinrich Brugsch kaj aliaj famuloj.

Pro ŝuldoj la egipta registaro vendis sian porcion al la brita registaro kaj britaj soldatoj komencis protekti la kanalon en 1882.

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Sueza krizo.

En 1955 la 99-jara kontrakto pri la kanalo finiĝis, kaj en 1956 Egiptio ekokupis kaj ŝtatigis la kanalon. Pro tio Britio, Francio kaj Israelo invadis (malsukcese) Egiption kaj UNO deklaris, ke la kanalo apartenas al Egiptio.

Post la 6-taga milito inter Israelo kaj Egiptio en 1967 la kanalo estis fermita kaj la fakta limo inter la du ŝtatoj. En 1973, dum la Milito de Jom Kippur, Egiptio rekonkeris la kanalon kaj la teritoriojn oriente de ĝi. Post la senarmeigo en la regiono en 1975, la kanalo estis remalfermita.

Priskribo

Mankas kluzoj en la kanalo, ĉar la niveloj de la du maroj estas la samaj kaj la tereno ne alta. La kanalo certigas la ŝipadon por 16-metra ŝipo-profundo. La kanalo mem profundas 24 m kaj larĝas 205 metrojn (2010).

La vojaĝo daŭras 11 ĝis 16 horojn. Ŝipoj bezonas lokan piloton, ĉar la navigado estas malfacila.

Notoj

  1. ↑ Suez Canal guide. Marine Services Co. Alirita 2 April 2010.
  2. ↑ Yearly Number & Net Tone by Ship Type,Direction & Ship Status. Suez Canal. Alirita Apr 23, 2014.
  3. ↑ Canal Characteristics. Suez Canal Authority (2010). Alirita 2a Aprilo 2010.
  4. ↑ Characteristics of the canal.
  5. ↑ Suez Canal Authority
  6. ↑ (1995) The Red Sea Pilot. Imray Laurie Norie & Wilson.
  7. ↑ Official Web Site of the Suez Canal Authority.
  8. ↑ Konstantinopola Konvencio de la Sueza Kanalo de 2a de Marto 1888 ankaoraŭ valida kaj specife retenita en la Ŝtatiga Leĝo de Nasser.
  9. ↑ "New Suez Canal project proposed by Egypt to boost trade", 'Cairo News.Net'. Kontrolita 7a Aŭgusto 2014.
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Encyclopaedia Britannica, 11a eldono, s.v. "Suez Canal". Konsultita la 8an de Aŭgusto 2008.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 Rappoport, S. (Doktoro de Flozofio, Bazelo). History of Egypt (sendata, komenco de la 20a jarcento), Volume 12, Part B, Chapter V: "The Waterways of Egypt," paĝoj 248–257. London: The Grolier Society.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Hassan, F. A. & Tassie, G. J. Site location and history (2003). Kafr Hassan Dawood On-Line, Egyptian Cultural Heritage Organization. Konsultita la 8an de Aŭgusto 2008.
  13. ↑ 13,0 13,1 Bonvolu referenci al por Sesostris Moderna esplorado.
  14. ↑ J. H. Breasted atribuas la konstruadon de la komenca antikva kanalo al Senusret la 3-a, ĝis la unua akvofalo. Referenco al J. H. Breasted, Ancient Records of Egypt, Part One, Chicago 1906, §§642–648
  15. ↑ The Columbia Encyclopedia, Sesa Eldono, s.v. "Suez Canal". Alirita la 14an de Majo 2008.
  16. ↑ 16,0 16,1 Naville, Édouard. "Map of the Wadi Tumilat" (platobildo), en The Store-City of Pithom and the Route of the Exodus (1885). London: Trubner and Company.
  17. ↑ '''Meteorology''' (1.15). Ebooks.adelaide.edu.au (25a de Aŭgusto 2010). Alirita 24a de Aŭgusto 2011.
  18. ↑ The Elder Pliny and John Healey Natural History (6.33.165) Penguin Classics; Reprint edition (5 February 2004) ISBN 978-0-14-044413-1 p.70 [1]
  19. ↑ 19,0 19,1 Carte hydrographique de l'Basse Egypte et d'une partie de l'Isthme de Suez (1855, 1882). Volume 87, paĝo 803. Paris. Vidu [2].
  20. ↑ 20,0 20,1 Shea, William H. "A Date for the Recently Discovered Eastern Canal of Egypt," en Bulletin of the American Schools of Oriental Research, No. 226 (Aprilo 1977), pp. 31–38.
  21. ↑ Sanford (1938), p. 72; Garrison (1999), p. 36.
  22. ↑ Ĵusaj elfosadoj en Ŭadi Gaŭasis ŝajne indikas, ke ĉe Egipto la mara komerco ekis el la Ruĝa Maro kaj ne postulis kanalon.
  23. ↑ Hess, Richard S. Rev. of Israel in Egypt: The Evidence for the Authenticity of the Exodus Tradition, de James K. Hoffmeier. The Denver Journal 1 (1a Januaro 1998). Konsultita la 14an de Majo 2008.
  24. ↑ Hassan, Fekri A. Kafr Hassan Dawood On-line, 17an de Aŭgusto 2003. Konsultita la 14an de Majo 2008.
  25. ↑ en hispana Martínez Babon, Javier. "Consideraciones sobre la Marina y la Guerra durante el Egipto Faraónico". Konsultita la 14an de Majo 2008.

Bibliografio

  • Britannica (2007) "Suez Canal", en: The new Encyclopædia Britannica, 15a eld., 28, Chicago, Ill. ; London : Encyclopædia Britannica, ISBN 1-59339-292-3
  • Galil, B.S. kaj Zenetos, A. (2002). "A sea change: exotics in the eastern Mediterranean Sea", en: Leppäkoski, E., Gollasch, S. kaj Olenin, S. (eld), Invasive aquatic species of Europe : distribution, impacts, and management, Dordrecht ; Boston : Kluwer Academic, ISBN 1-4020-0837-6, p. 325–336
  • Garrison, Ervan G. (1999) A history of engineering and technology : artful methods, 2a eld., Boca Raton, Fla. ; London : CRC Press, ISBN 0-8493-9810-X
  • Karabell, Zachary (2003) Parting the Desert: The Creation of the Suez Canal, Knopf, ISBN 978-0-375-40883-0
  • Oster, Uwe (2006) Le fabuleux destin des inventions : le canal de Suez, TV dokumentalo produktita de ZDF kaj reĝisorita de Axel Engstfeld (Germanio)
  • Rathbone, William (1882). Great Britain and the Suez Canal. London: Chapman and Hall, Limited.
  • Sanford, Eva Matthews (1938) The Mediterranean world in ancient times, Ronald series in history, New York : The Ronald Press Company, 618 p.
  • Pudney, John. Suez; De Lesseps' Canal. New York: Praeger, 1969. Print.
  • Thomas, Hugh. Suez. [1a usona eld.]. New York: Harper & Row, 1967. Print.
  • Arrow, Sir Frederick. "A fortnight in Egypt at the opening of the Suez Canal", London : Smith and Ebbs, 1869.

Eksteraj ligiloj

Koordinatoj: 30° 42′ 18″ N 32° 20′ 39″ O / 30.70500 °N, 32.34417 °O / 30.70500; 32.34417 (mapo)

Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Sueza_Kanalo&oldid=5658515"