Kuŝana imperio
La Kuŝana Imperio (1-a jarcento a.K. - 3-a jarcento p.K.) estis ŝtato, kiu enspaciĝis ambaŭflanke de afganaj montaroj de Centra Azio (Fergano) ĝis meza Gangovalo.
La imperion fundis kuŝana tribo de la Yuezhi, gento devenata el Ŝinĝjango. Ili eble rilatis kun Toĥariaj triboj.
Pro ilia meza situo en Azio ili havis diplomatian kaj komercajn rilatojn kun Romio, Persa imperio kaj Ĉina imperio, dum multaj jarcentoj. Ĝi havis gravan interkulturan rolon inter la civilizoj irana, helena, hinda kaj ĉina, kaj ties pluraj religioj. Iteralie en ĝi oni kiel unua fojo faris bildojn de Budho, faro kiu poste disvastiĝis en ĉiuj partoj de la mondo.
Deveno
Kuŝan devenas de la ĉina vorto Guishuang. Unua tribo Yuezhi. Ili parolis toĥaran lingvon. Orientala tribo de la Xinjiang aktuala, kiu antaŭis ekde okcidento per la Xiongnu rivero (-176 - -160).
La kvin triboj estis: Xiumì, Guishuang, Shuangmi, Xidun kaj Dumì.
La Jueĝi alvenis al Greka Reĝlando de Baktrio (Norda Afganistano kaj Taĝikio) en 135 a.K. kaj poste al Induso kaj konkeris ĝis hinda urbo Pataliputro.
Multkultura Imperio
Dum la 1-a jarcento, la Kuiŝhuang-oj, Jueĝi-a tribo, superfortis sur la aliaj triboj kaj kunigis ilin. La nomo Guishuang aliiĝis al Kuŝan.
Per la milito, la Kuŝana tribo antaŭiris suden, la Gandharan regionon (nun regiono de Peŝavaro lime inter Pakistano kaj Afganistano), ili fondis Kapishi (Begram aktuala, Afganio), Pushklavati (Peshawar aktuala, Pakistano) kaj Mathuro (Hindujo).
La Kuŝanoj adoptis helenajn kutimojn de Baĥtrio. Ankaŭ la grekan alfabeton. Stampis monerojn kun grekaj kaj Kharoshthiaj literoj.
Wima Takto epoko, la Kushanoj adoptis la hindan kulturon kaj religiojn, ĉefe budhismon, sed ankaŭ hinduismon. La unua imperiestro, Wima Kadphises, praktikis la ŝivaismon.
Heraios
Heraios, la unua imperiestro Kuŝana, estis eble greka amiko. Eble patro de Kijula Kadfises.
Kujula Kadfises
Imitis stampo monereta mono Bactriana Reĝlando, kelkaj kupraj moneroj, aliaj kun portreto de Aŭgusto, romiana imperiestro.
Dum la 1-a jarcento, la Kushan Imperio estis invadita de la partoj. La parto estro Gondophares, fondis la Indo - Parto reĝlandon. Poste la Kushan konkeris la teritorion.
Kanishka I
Duona imperiestro, per 28 jaroj, havis du ĉefurbojn: Purushapura (Peshawar, Pakistano nordo) kaj Mathura (Hindujo nordo). Ankaŭ somera ĉefurbo Kapishi (Begram aktuala). Tie ĉi oni renkontis la Begram Trezoron
Kushan Imperio atingis maksimuman etendon. Ekde la Aralo Maro al Uzbekistano aktuala, Afganistano, Pakistano kaj la Hindujo nordo.
Kunigis la markomercon de la Hinda Oceano kun tera vojo de Seda, per la valo de Indo rivero, loko de antikvaj kulturoj. Havigis la komercon inter Ĉinio - Roma.
Epoko de kultura interŝanĝo kiun disvolvis la greka - Budho en la centra Azio. La budhajn tekstojn oni tradukis en la Sanskrito lingvo.
Kontakto kun Roma - Ĉinio
Dum la 2-a jarcento. Epoko de Hadriano imperiestro (117 - 137) kaj Antonino Pia (138 - 161).
Ĉinio dum la imperiestro Han He (89 - 106)kaj Han Huan.
Lokaksema, Kushan monaĥo, tradukis la budhajn tekstojn ekde la ĉina lingvo. Li vivis en Loyang kaj Nanjing urboj.
Malapogeo
En 3-a jarcento ekis por Kuŝana Imperio periodo de dekadenco. La unuan Kuŝanan imperion anstataŭis la dinastio de la Malgrandaj Kuŝanoj.
Mortis Vasudevo la 1-a, la imperio dividiĝis en du regionoj, orienta kaj okcidenta. Inter 224 kaj 240 la Sasanidoj konkeris Bactrion kaj nordan Hindujon.
Ekde 270, la Kuŝanoj perdis la Gangovalon. Kidara, la 4-a jarcento, konkeras la Kuŝanan imperion. Li fondas la Kidaritan reĝlandon.
La restaĵojn de Kuŝana imperio, konkeris Huna tribo en 5-a jarcento.
Listo de la imperiestroj
- Heraios (c. 1 - 30), unua reĝo kushan.
- Kujula Kadphises (c. 30 - c. 80)
- Vima Takto, (c. 80 - c. 105) aŭ Soter Megas aŭ "Savinto Granda"
- Vima Kadphises (c. 105 - c. 127) unua imperestro kushan.
- Kanishka I (127 - c. 147)
- Vasishka (c. 151 - c. 155)
- Huvishka (c. 155 - c. 187)
- Vasudeva I (c. 191 - 225), lasta imperiestro kushan.
- Kanishka II (c. 226 - 240)
- Vashishka (c. 240 - 250)
- Kanishka III (c. 255 - 275)
- Vasudeva II (c. 290 - 310)
- Chhu (c. 310? - 325?)
- Shaka I (c. 325 - 345)
- Kipunada (c. 350 - 375)
Ligoj
- Kuŝana skribo
- Paola Raffetta, Kuŝana arto en Transoxio 1, Junio 2000