Vikipedio:Lingvoj/Laza lingvo
| Laza | |
| Lazuri, ლაზური | |
| Parolata en | Turkio, Kartvelio, Germanio |
| Parolantoj | 45,000−500,000[mankas fonto] |
| Skribo | Latina alfabeto, Kartvela alfabeto |
| Lingvistika klasifiko | |
|---|---|
Sudo Kaŭkaza (_Kartvelian_) | |
| Lingvaj kodoj | |
La Laza lingvo (_lazuri_, _ლაზური_ aŭ _lazuri_ _nena_, _ლაზური_ _ნენა_ en Laza; _ლაზური_, _lazuri_, aŭ _ჭანური_, _chanuri_, en Kartvela) estas (dirita, parolata) per la Laza popolo sur la Sudorienta bordo de la Nigra Maro. Ĝi estas taksita (tiu, ke, kiu) estas inter 50,000 kaj 500,000 aŭtoĥtonaj parolantoj de Laza en Turkio[mankas fonto], en filmo de lando etendanta de _Melyat_ al la Kartvela (rando, limo) (oficiale (nomita, vokis) _Lazistan_ ĝis 1925), kaj (pri, ĉirkaŭ) 30,000 en Kartvelio[mankas fonto].
Lingva klasifiko[redakti fonton]
Laza estas unu el la kvar Sudaj Kaŭkazaj lingvoj, proksime (rilatanta, parenca, rilata) al _Megrelian_ kaj io malpli proksime al Kartvela. La Laza kaj _Megrelian_ komunaĵoj estis apartigita per politiko kaj religio ĉirkaŭ 500 jaroj antaŭe, tamen, la lingvoj estas ankoraŭ reciproke _intelligible_. La Laza-_Megrelian_ branĉo (evidente, ŝajne, montreble) fendi de Kartvela en la 1-a jarmilo Antaŭ kristo. Iuj lingvistoj (signifi, nomi) _Mingrelian_ kaj Laza as regionaj variantoj de sola Zana lingvo.
Dialektoj[redakti fonton]
Laza havas kvin gravaj dialektoj:
- _Hopan_, (dirita, parolata) en Hopa kaj _Ajaria_;
- _Vitse_-_Arkabian_, (dirita, parolata) en _Arhavi_ kaj _Fındıklı_;
- _Chkhalan_, (dirita, parolata) en _Düzköy_ (_Çxala_) vilaĝo en _Borçka_;
- _Atinan_, (dirita, parolata) en _Pazar_ (antaŭa _Atina_);
- _Ardeshenian_, (dirita, parolata) en _Ardeşen_.
La lasta du estas ofte traktita as sola _Atinan_ dialekto. Parolantoj de malsamaj Lazaj dialektoj havi (ĝeni, ĝen(aĵ)o) komprenanta unu la alian, kaj ofte preferi al komuniki en la loka oficiala lingvo.
Geografia distribuo[redakti fonton]
La antikva regno de Kolĥido situis en la sama regiono, kie la lazaj parolantoj estas hodiaŭ, kaj ĝiaj loĝantoj verŝajne parolis antikvan formon de la lingvo. Kolĥido estis la sceno de la fama antikva mito pri Jazono kaj la argonaŭtoj.
Hodiaŭ plej Lazaj parolantoj aktuala en Nordorienta Turkio, en filmo de lando laŭ la bordo de la Nigra Maro: en la _Pazar_ (_Atina_), _Ardeşen_ (_Artaşen_) kaj _Fındıklı_ (_Viče_) distriktoj de _Rize_, kaj en la _Arhavi_ (_Arkabi_), Hopa (_Xopa_) kaj _Borçka_ distriktoj de _Artvin_. Estas ankaŭ komunaĵoj en nordokcidenta Anatolio (_Akçakoca_ en _Düzce_, _Sapanca_ en _Sakarya_, _Karamürsel_ kaj _Gölcük_ en _Kocaeli_, _Bartın_, kaj Yalova) kie multaj (enenmigrintoj, enenmigrintas) kvitiĝita (ekde, ĉar, pro tio ke) la _Russo_-Turka Milito (1877-1878) kaj nun ankaŭ en Istanbulo kaj Ankara. Nur kelkaj Laza aktuala en Kartvelio, ĉefe en _Ajaria_ (_est_. 30,000 parolantoj, (pri, ĉirkaŭ) 2000 de ilin en _Sarpi_). Laza estas ankaŭ (prezenti, aktuala) en Germanio kie ili havi migrita de Turkio (ekde, ĉar, pro tio ke) la 1960-aj jaroj.
Socia kaj kultura statuso[redakti fonton]
Laza havas ne oficiala statuso en ĉu Turkio aŭ Kartvelio, kaj ne skribita normo. Ĝi estas aktuale uzita nur por familiara kaj ĉiutaga interago; por literatura, negoco, kaj alia (celoj, celas), Lazaj parolantoj uzi ilia landa oficiala lingvo (Turka aŭ Kartvela).
Laza estas skribita en Kartvela alfabeto en Kartvelio. La (preferis, pliamita) normo en Turkio estas la Latina-bazita _Lazoğlu_ scenaro stis per _Fahri_ _Kahraman_ en 1984 . Lazaj parolantoj aspekti al esti malkreskanta en nombro pro rapida asimilado enen la _mainstream_ Turka socio, kaj la lingvo estas en danĝero de estingiĝo.
En (ĵusa, lastatempa, antaŭnelonga) (tempoj, fojoj), la Laza popola muzikisto _Birol_ _Topaloğlu_ havas (efektivigita, atingita) certa grado de internacia sukceso kun lia (muzikalbumoj, muzikalbumas, albumoj, albumas) _Heyamo_ (1997, la unua (muzikalbumo, albumo) iam kantita tute en la Laza lingvo) kaj _Aravani_ (2000).
En 2004, D-ro _Mehmet_ _Bekâroğlu_, la (delegato, deputito) (prezidanto, estro) de _Felicity_ Festi sendita rimarki al la (ŝtato, stato, stati) (disaŭdiganta, dissendo) korporacio _TRT_ deklaranta (tiu, ke, kiu) lia patrino (lango, lingvo) estas Laza kaj postulanta disaŭdigas en Laza. La sama jaro, grupo de Laza intelektaj (eldonis, numerita, demandita, koncernita, problemita) ĵurpeti kaj tenis konferenco kun _TRT_ oficistoj por la realigo de Laza disaŭdigas. Tamen, as de 2007, ĉi tiuj petas havi estas ignorita per aŭtoritatoj.
Lingvo (esprimiloj, esprimas)[redakti fonton]
_Familial_ (esprimiloj, esprimas)[redakti fonton]
(Ŝati, Simile al) multa kaŭkazia lingvaro, Laza havas riĉa _consonantal_ sistemo (fakte, la plej riĉa inter la Suda Kaŭkaza familio) sed nur kvin vokaloj (a,e,mi,o,u). La substantivoj estas fleksiita kun aglutinaj sufiksoj al indiki gramatika funkcio (4 al 7 (okazoj, skatoloj, kestoj), dependanta sur la dialekto) kaj nombro (singularo aŭ pluralo), sed nOT per genro.
La Laza verbo estas fleksiita kun sufiksoj laŭ persono kaj nombro, kaj ankaŭ por (tempo, tensio), aspekto, (agordo, verba modalo), kaj (en iuj dialektoj) _evidentiality_. Supren al 50 pervortaj prefiksoj estas uzitaj al indiki spaca orientiĝo/direkto. Persono kaj nombraj sufiksoj provizis por la subjekto kaj ankaŭ por unu aŭ du (objektoj, objektas) koncernata en la ago, e.g. _gimpulam_ = "Mi kaŝi ĝi de vi".
- ho (ჰო) — jes
- va (ვა) — ne / * vAR (_Arhavi_ dialekto)
- ma (მა) — Mi
- si (სი) — vi (sg.)
- _skani_ (_სქანი_) — via (sg.)
- _çkimi_ (_ჩქიმი_) — mia
- _Gegeacginas_. / _Xela_ fari k’_aobate_. (_გეგაჯგინას_. / _ხელა_ დო _კაობათე_.) — Hola.
- _Kai_ _serepe_. (_კაი_ _სერეფე_.) — Bonan nokton.
- _Kai_ _moxt_’ĝi. (_კაი_ _ბოხტით_.) — Bonvena. / _Kai_ dek ***
- _Didi_ _mardi_. (_დიდი_ _მარდი_.) — (Dankas, Dankon).
- _Muç_’erco? (_მუჭორე_?) — Kiel vi fartas?
- _Kai_ _vore_. (_კაი_ _ვორე_.) — Mi'm monpuno. _Kai_ (alezi, bori, tedi) (_Arhavi_ dialekto)
- _Dido_ _xelebas_ _vore_. (_დიდო_ _ხელაბას_ _ვორე_.) — Mi'm tre feliĉa
- _Sonuri_ rao? (_სონური_ რე?) — Kie estas vi de?
- T’_amt_’(reo, ra) (_ტამტრა_) — Trabzon, _Terbizond_
- _Londoni_ (_ლონდოი_) — Londono
- _Turkona_ / _Turketi_ (_თურკონა_ / _თურკეთა_) — Turkio
- _Cermanya_ (_ჯერმანჲა_) — Germanio
- _Xorumona_ (_ხორუმონა_) — Grekio
- _biç_’mi (_ბიჭი_) — viro
- _bozo_ (_ბოზო_) — knabino
- _supara_ (_სუპარა_) — libro
- _megabre_ (_მეგაბრე_) — amiko
- _qoropa_ (_ყოროფა_) — ami
- Mu _dulya_ _ikip_? (მუ _დულჲა_ _იქიფ_?) — Kio estas via laboro? / Mu _dulya_ _ikom_ (_Arhavi_ _dialekt_)
- _Lazuri_ _gişkuni_? (_ლაზური_ _გიჩქინი_?) — Fari vi scii Laza? / _Lazuri_ _gickini_ (_Arhavi_ _dialekt_)
- _Skani_ _coxo_ _muren_? (_სქანი_ _ჯოხო_ _მურენ_?) — Kio estas via nomo?
- Ma si _maoropen_. (მა სი _მაოროფენ_.) — Mi ami vi
Apartaĵoj[redakti fonton]
Iu distinga (esprimiloj, esprimas) de Laza inter ĝia familio estas:
- Du aldonaj konsonantoj, /f/ kaj /h/;
- Ĉiu substantiva fino kun vokalo.
- Pli (mult)ampleksa verba fleksio, uzantaj direktaj prefiksoj.
- Substanca _lexical_ (pruntaĵoj, pruntaĵas, pruntantaj, pruntvortoj, pruntvortas) de Greko kaj Tjurka lingvaro.
Referencoj[redakti fonton]
_Kojima_, _Gôichi_ (2003) _Lazuri_ _grameri_ _Chiviyazıları_, _Kadıköy_, _İstanbul_, ISBN 975-8663-55-0 ((tononomoj, notoj, notas) angle kaj Turka)
Vidu ankaŭ[redakti fonton]
Eksteraj ligiloj[redakti fonton]
- _Lazuri_ _Nena_ - La Lingvo de la Laza per _Silvia_ _Kutscher_.
- _Lazebura_.(reto, neta) - Ĉiuj (Pri, Ĉirkaŭ) Laza kaj ilia lingvo._Lazish_ _Cultur_ kaj Lingva Portalo (En Turka/Laza)
- (Pri, Ĉirkaŭ) Laza kaj ilia lingvo._Lazish_ _Cultur_ kaj Lingva Portalo (Angle)
- Laza-Turka plena vortaro en vorta aranĝo
- [1] _lazuri_.com (Pri, Ĉirkaŭ) Laza popolo en Turka
- [2] Specimenoj de Laza Lingvo angle, Nederlanda kaj Turka.