Hodometro

Hodometro, odometro aŭ hodografo estas ir-mezurilo, t.e. instrumento kiu indikas trairitan distancon. La aparato povas esti mekanika , elektronika, aŭ kombinaĵo de ambaŭ. La rezulta valoro povas esti ĉu analoga aŭ cifereca. La vorto venas de la grekaj vortoj hodós (vojo) kaj métron (mezuro). Modernaj hodometroj por bicikloj aŭ aŭtoj estas nomitaj kilometronombriloj. Por mezuri distancojn dum teren- kaj vojmezurado oni uzas apartan hodometron nomatan mezurrado.

Historio

Eŭropo

Rekonstruado de romia mezurĉaro (hodometro) en Muzeo de Pergamo

Hodometroj estis inventitaj jam en antikvo. La precizaj mezuradoj de la grekaj vojmezuristoj (bematistoj) dum la azia kampanjo de Aleksandro la Granda estis faritaj per iu mekanika helpilo. La unua priskribo de hodometro estis farita de Vitruvio proksimume 27 kaj 23 a.K., kvankam la fakta inventinto eble estis Arkimedo (ĉ. 287 a.K. - ĉ. 212 a.K.) dum la Unua Punika Milito. Herono (10 p.K. - 70 p.K.) priskribas similan aparaton en ĉapitro 34 el sia Dioptra. La maŝino ankaŭ estis uzita en la tempo de romia imperiestro Komodo (ĉ. 192 p.K.). Poste ŝajnas ekzisti interspaco inter ĝia uzo en romiaj tempoj kaj tiu de la 15-a jarcento en Okcidenteŭropo.

La hodometro de Vitruvio estis bazita sur armeoĉaro-radoj kun diametro de 4 futoj (1.2 m), turnantaj 400 fojojn en unu romia mejlo (proksimume 1400 m). Por ĉiu rivoluo, stifto sur la akso engaĝis 400-dentan dentradon, tiel fariĝante ĝin unu kompletan rivoluon po mejlo. Tio engaĝiĝis alian ilaron kun truoj laŭ la cirkonferenco, kie ŝtonetoj (kalkulado) situis, kiu falis en keston post unu rivoluo. La distanco vojaĝita tiel estus donita simple nombrante la nombron da ŝtonetoj. Ĉu tiu instrumento iam estis konstruita tiutempe estas pridisputata. Leonardo da Vinci poste provis konstrui ĝin mem laŭ la priskribo, sed malsukcesis. Tamen, en 1981 inĝeniero Andre Sleeswyk konstruis sian propran kopion, anstataŭigante la kvadrat-dentitan radaron de da Vinci kun la triangulaj, pintaj dentoj trovitaj en la meĥanismo de Antikithera. Kun tiu modifo, la Vitruvio-hodometro funkciis perfekte.

Antikva Ĉinio

Ĉina Hodometro de la epoko de Dinastio Han, ŝtongravuraĵo de ĉevalĉara hodometro kun tamburistaj figuroj.

La hodometro ankaŭ poste estis inventita en antikva Ĉinio, eventuale fare de la malavara inventinto kaj frua sciencisto Zhang Heng (78 p.K. - 139 p.K.) de la Han-dinastio (202 a.K.-220 p.K.). Zhang Heng ofte estas kredita la inventinto de la unua irmezurilo en Ĉinio. Ekde la tria jarcento (dum la Tri Regnoj periodo), la ĉinoj nomis la aparaton kiel la "jì lĭ gŭ kē" (記里鼓車), aŭ 'li-registri tamburas kaleŝo (Noto: la moderna mezurado de Lio = 500 m/1640-ft). Ĉinaj tekstoj de la tria jarcento rakontas pri la funkcioj de la mekanika kaleŝo. Kiam unu Lio (=500m) estas trairita, mekanik-movita ligna figuro frapas tamburon, kaj kiam dek Lioj estas trairitaj, alia ligna figuro frapas gongon aŭ sonorilon kun ĝia mekanik-funkciigita brako.

Postaj evoluoj

Hodometroj estis evoluigitaj en la 1600-aj jaroj por ĉaroj kaj aliaj ĉevalmovitaj veturiloj estis konstruitaj por mezuri vojaĝitajn distancojn.

Levin Hulsius priskribis hodometron en 1604 en sia verko Gründtliche Beschreibung deß Diensthafften und Nutzbahrn Instruments Viatorii oder Wegzählers, So zu Fuß, zu Pferdt unnd zu Fußen gebraucht werden kann, damit mit geringer mühe zu wissen, wie weit man gegangen, geritten, oder gefahren sey: als auch zu erfahren, ohne messen oder zehlen, wie weit von einem Orth zum andern. Daneben wird auch der grosse verborgene Wegweiser angezeiget und vermeldet.

En 1645, Blaise Pascal prezentis la pascaline . Kvankam ne hodometro, la paskaline utiligis rad-arojn por komputi numerojn. Ĉiu rado havis 10 dentojn. La unua transmisio antaŭenmovis la sekvan radon je unu pozicio, kiam ĝi kompletigis unu rivoluon. La sama principo estas utiligata en modernaj mekanikaj hodometroj.

Hodometroj estis evoluigitaj por ŝipoj en 1698 kun la hodometro inventita fare de la anglo Thomas Savery. Benjamin Franklin, usona ŝtatisto kaj la unua ĉefpoŝtestro, konstruis prototipan hodometron en 1775. Li ligis ĝin al sia kaleŝo por helpi mezuri la distancojn de poŝtaj itineroj. En 1847, William Clayton, mormona pioniro, inventis la Roadmeter (vojmezurilo), kiun li alkroĉis al ĉaro, uzita fare de usonaj setlantoj irantaj okcidenten.