Konkero de Ameriko: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 10:03, 5 mar. 2009

La konkero de Ameriko estis la esplorado, milita okupado kaj koloniigado de parto de Ameriko fare de kelkaj eŭropaj potencoj, el kiuj la plej gravaj estis Hispanio, Portugalio, Britio, Francio kaj Nederlando, post la alveno de Kolumbo al Ameriko en 1492 kaj kiu daŭris ĉefe dum la 15a, 16a kaj 17a jarcentoj, kvankam eĉ ankoraŭ restas kelkaj koloniaj enklavoj en la kontinento. Tiu agado pludaŭris eĉ ĝis la 19a jarcento fare de naciaj amerikaj ŝtatoj, inter kiuj elstaras Argentino kaj Usono kiuj realigis politikon de etna purigado^[1] malfavore al amerikaj indiĝenoj.

Ĝenerala rigardo

La konkero de Ameriko supozis la militan okupadon de la teritorio de kelkaj popoloj de malegala kultura disvolviĝo kiuj loĝis la kontinenton, ekde ĉasistoj-kolektistoj kiel la perikuoj, gvajkuraoj aŭ koĉimioj en Basa Kalifornio ĝis civilizacioj pli disvolvigitaj, inter kiuj la plej konataj estis la inkaoj, la aztekoj, la majaoj kaj la mŭiskaoj.

Unuaj eŭropaj ĉeestoj

Ŝajne jam fine de la 10a jarcento jam estis setlejo de vikingoj en L'Anse aux Meadows en insulo de la nuna teritorio de Kanado.

La vikingoj nomigis Vinlandon la esploritajn terojn kaj eble ili reprezentis tiujn teritoriojn de la Arkto. La Universitato de Yale publikigis en 1965 la mapon de Vinlando, valorigita en 25 milionoj da dolaroj kaj kies aŭtenteco estis pridemandita. La Smithsonian Institution petis al Douglas McNaughton fizikisto kaj fakulo pri antikva kartografio analizi la uzitan inkon de la mapo pere de la sistemo Karbono 14, McNaughton konkludis antikvecon de ĉirkaŭ 1434; aliflanke Robin Clark profesoro pri kemio de University College de Londono realigis aliajn studojn de la inko pere de spektroskopio Raman kaj konkludis datigon de ĉirkaŭ 1923.^[2]

La mapo montras mondomapon kun parto identigebla kiel Gronlando kaj alia kiel Vinlando koincida kun la restaĵoj de la insulo Novlando, sed kio ĉiukaze estas ege for de la insuloj kaj y de la etendaj kontinentaj teritorioj kiujn la hispanaoj malkovros, mapigos kaj kiuj poste nomiĝos kiel Ameriko, kaj de aliaj amerikaj teritorioj kiuj poste ankaŭ portugaloj, francoj kaj britoj esploros kaj koloniigos.

La vojaĝoj de Kristoforo Kolumbo

La maristo Kristoforo Kolumbo iniciatis la vojaĝon de malkovro kiu startis de Palos de la Frontera (Oubo, Hispanio) direkte al okcidento. La ŝiparo konsistis el tri ŝipoj, Santa María, La Niña kaj La Pinta, per kiuj alvenis al Ameriko la 12an de oktobro de 1492. Kolumbo miskredis ke li estis alveninta al la orienta marbordo de Azio, kaj tiele oni nomigis tiujn teritoriojn dekomence kiel "La Indioj". Tiu nomo disvastiĝis siavice inter eŭropanoj, per la nomo de "Indias" inter hispanoj, kaj "West Indies" inter britoj, kaj eĉ oni uzis la vorton "indioj", por aludi la indiĝenojn sen distinge inter iliaj diferencaj kulturoj, socioj kaj membroj. Kolumbo mortis sen scii ke sia malkovro havis kiel sekvon la konkeron de kontinento nekonata por la eŭropanoj de la 15a jarcento kaj la subpremado de civilizacioj, kulturoj, socioj aŭ individuoj indiĝenaj, kio justigis tiun subpremadon sur tri grandaj principoj:

"Nenies Tero" (res nullius), principo kio supozigis fakte kaj rajte la disdivido foje de la teritorio inter eŭropaj ŝtatoj per de okupado, pro malkonigo de la indiĝena posedrajto se ekzistis.
"Teroj por kristanaro", principo kiu justigis la decidon disvastigi la kristanismon al la loĝantaroj de Ameriko, permesante la perfortan konverton kaze ke ne estus volonta, dum kelkaj eŭropanoj defendis eĉ ke "la indiĝenoj ne havas animon"^[3] negante la homan kondiĉon de la indiĝenoj.
"Konkerrajtoj" de la eŭropaj ŝtatoj pri civilizacioj aŭ indiĝenaj socioj kiuj hegemoniis de unu sur aliaj, de la naturaj riĉaĵoj kaj de la perforta uzado de la indiĝenoj kiel senpaga laborforto profite de la dominanto de la teritorio. La obsedo por oro, simboligita de la insista serĉado de Eldorado, karakteris formon de Konkero de Ameriko bazata sur la sistemo de la Kondotiero estrante soldulojn, tiama mode en eŭropaj militoj.

En 1493 la papo Aleksandro la 6-a "donis" tiujn teritoriojn malkaŝitajn de la regno de Kastilio devigante ĉiujn veturontojn tien peti permeson de la reĝo de Kastilio (Aleksandraj buleoj), ordono kiun poste britoj, nederlandanoj, francoj, belgoj, svedoj, rusoj malakceptis. Post unu jardeko, Américo Vespucio, itala ŝipisto serve al hispanoj, priskribis, ke la teroj malkovritaj de Kolumbo ne estis en Azio, sed temas pri kontinento nekonata de la eŭropanoj de la 15a jarcento. Omaĝe eŭropanoj nomigos kiel "Ameriko" tion ĝis tiam malkaŝitan kaj poste valide por la tuta kontinento.

Konkero kaj koloniigo

La koloniaj registaroj organizis la ekonomiojn de la amerikaj socioj sub siaj hegemonioj ene de sistemo de Internacia komerco por faciligi la havigon de ormetaloj kaj krudaj materialoj al la ekonomioj de Eŭropo, por formi merkantilismon favoran al la eŭropaj ŝtatoj. La konkero de Ameriko normigis sistemojn de laboro servutaj por indiĝenoj kaj sklavecaj (propraj de Ameriko, Azio, Eŭropo kaj Afriko), baze sur forrabo de personoj en Afriko kaj ties deviga kaj perforta transporto al Ameriko.

Notoj

Bibliografio

Boff, Leonardo (1992). Quinientos años de evangelización. De la conquista espiritual a la liberación integral, Santander, Editorial Sal Terrae, ISBN 84-293-1064-9.

[1] [1]

[2] El Escéptico, El Mapa De Vinland Una Falsificación Genial

[3] Colón y la primera época

[1]

[2]

[3]

@@ Linio 17: / Linio 17: @@
 # "'''''Nenies Tero'''''" (''res nullius''), principo kio supozigis fakte kaj rajte la disdivido  foje de la teritorio inter eŭropaj ŝtatoj per de okupado, pro malkonigo de la indiĝena posedrajto se ekzistis.
-# "'''''Teroj por kristanaro'''''", principo kiu justigis la decidon disvastigi la kristanismon al la loĝantaroj de Ameriko, permesante la perfortan konverton kaze ke ne estus volonta, dum kelkaj eŭropanoj defendis eĉ ke "''la indiĝenoj ne havas animon"''<ref>{{cita web |url = http://www.pastranec.net/historia/moderna/amcolon.htm|título = Colón y la primera época|fechaacceso = 13 de agosto|añoacceso = 2008|autor = |último = |primero = |enlaceautor = |coautores = |fecha = |año = |mes = |formato = |obra = |editorial =Pastranec.net |páginas = |idioma = |doi = |urlarchivo = |fechaarchivo = |cita = En 1511 fray Domingo Montesinos pronuncia el primer sermón contra la encomienda en Santo Domingo. Su argumentación principal era que los indios tenían alma, por eso era necesario evangelizarlos y salvarlos. En 1512 se reúne la Junta de Burgos para debatir el asunto de si los indios tenían alma, y se concluye con siete principios. En las Leyes de Burgos se reconocía: que los indios son libres; que los Reyes Católicos son señores de los indios por su compromiso evangelizador; que se podía obligar a los indios a trabajar con tal de que el trabajo fuese tolerable y el salario justo, aunque se podía pagar en especie y no en dinero; se justifica la guerra esclavista si los indios se negaban a ser cristianizados; y para ello se creó la institución del requerimiento, una conquista sólo estaba justificada si los indios se negaban a ser evangelizados.}}</ref> negante la homan kondiĉon de la indiĝenoj.
+# "'''''Teroj por kristanaro'''''", principo kiu justigis la decidon disvastigi la kristanismon al la loĝantaroj de Ameriko, permesante la perfortan konverton kaze ke ne estus volonta, dum kelkaj eŭropanoj defendis eĉ ke "''la indiĝenoj ne havas animon"''<ref> [http://www.pastranec.net/historia/moderna/amcolon.htm Colón y la primera época]</ref> negante la homan kondiĉon de la indiĝenoj.
 # "'''''Konkerrajtoj'''''" de la eŭropaj ŝtatoj pri civilizacioj aŭ indiĝenaj socioj kiuj hegemoniis de unu sur aliaj, de la naturaj riĉaĵoj kaj de la perforta uzado de la indiĝenoj kiel senpaga laborforto profite de la dominanto de la teritorio. La obsedo por [[oro]], simboligita de la insista serĉado de [[Eldorado]], karakteris formon de Konkero de Ameriko bazata sur la sistemo de la [[Kondotiero]] estrante [[soldulo]]jn, tiama mode en eŭropaj militoj.
 En [[1493]] la papo [[Aleksandro la 6-a]] "donis" tiujn teritoriojn malkaŝitajn de la [[regno de Kastilio]] devigante ĉiujn veturontojn tien peti permeson de la reĝo de Kastilio ([[Aleksandraj buleoj]]), ordono kiun poste britoj, nederlandanoj, francoj, belgoj, svedoj, rusoj  malakceptis. Post unu jardeko, [[Américo Vespucio]], itala ŝipisto serve al hispanoj, priskribis, ke la teroj malkovritaj de Kolumbo ne estis en Azio, sed temas pri kontinento nekonata de la eŭropanoj de la [[15a jarcento]]. Omaĝe eŭropanoj nomigos kiel "[[Ameriko]]" tion ĝis tiam malkaŝitan kaj poste valide por la tuta kontinento.
+==Konkero kaj koloniigo==
+[[Dosiero:LoC Waldseemüller map display 2007.jpg|thumb|250px|Mapo de la germano Martin Waldseemüller de [[1507]], kiu unue nomigis "Amerikon" la kontinenton konatan antaŭe kiel "[[Abya Yala]]" (majaoj), "[[Cem Anahuac]]" (aztekoj) kaj [[Vinland]] (vikingoj). La mapo montras jam la [[Pacifiko]]n kaj la centramerikan terkolon antaŭ la "malkovro" atribuita al [[Balboa]] (1513). La mapo estas konata kiel ''Naskiĝatestilo de Ameriko'' kaj troviĝas en la Trezorejo de la Biblioteko de la [[Usona Kongreso]].]]
+La koloniaj registaroj organizis la ekonomiojn de la amerikaj socioj sub siaj hegemonioj ene de sistemo de [[Internacia komerco]] por faciligi la havigon de ormetaloj kaj krudaj materialoj al la ekonomioj de Eŭropo, por formi [[merkantilismo]]n favoran al la eŭropaj ŝtatoj. La konkero de Ameriko normigis sistemojn de [[laboro]] [[Servuteco|servutaj]] por indiĝenoj kaj [[Sklaveco|sklavecaj]] (propraj de Ameriko, Azio, Eŭropo kaj Afriko), baze sur forrabo de personoj en [[Afriko]] kaj ties deviga kaj perforta transporto al [[Ameriko]].<!--<ref>La esclavitud era conocida en América antes de la llegada de los europeos, ya que existía en algunas culturas. En ciertos casos, como en el Imperio Inca, los especialistas discuten si los "[[yanaconazgo|yanas]]" eran esclavos (Del Busto, José Antonio; ''Perú incaico'', 1977). La institución del yanaconzago continuó durante el período colonial español.</ref> Krome en las colonias de España, se estableció un sistema de [[castas]] basado en la doctrina de la [[limpieza de sangre]], que imponía la superioridad de la llamada "raza blanca" sobre las demás etnias. Luego de la Conquista de América, algunas de las constituciones de las naciones que se independizaron, siguiendo el ejemplo de Estados Unidos y Francia, abolieron la esclavitud; otras constituciones como la de [[Argentina]] promovían la invasión de europeos en los territorios poblados por indígenas. Además, Haití y todos los estados que se independizaron de España establecieron constituciones aboliendo la esclavitud. En otros países americanos, como el Reino de Brasil y Estados Unidos, la esclavitud continuó hasta la segunda mitad del siglo XIX.
+-->
 ==Notoj==
 <references/>