Internacia komerco
Internacia komerco estas aro de interŝanĝaj transakcioj, kiuj estas realigataj tra la bordoj de naciaj ekonomioj, preter la limoj de aparta lando aŭ ŝtato. Oni povas difini certajn trajtojn de internacia komerco:
- naciaj ekonomioj funkcias kunligite;
- malfermita ekonomio (iuj produktoj estas eksportata al eksterlandaj merkatoj, kaj aliaj produktoj estas importataj el eksterlando);
- internacia komerco estas perantata de lokiĝo de fontoj;
- internacia komerco disvolvigas produktajn kaj konsumajn eblojn de naciaj ekonomioj;
Kiam la varoj alvenas ĝi nomiĝas importo kaj kiam la ŝtato vendas siajn varojn al alia lando ĝi nomiĝas eksportado. En la plej multaj landoj, internacia komerco estas signifa parto de kio estas la malneta enlanda produkto (MEP) kaj kiel tia ĝi estas de granda graveco por la plej multaj landoj de la mondo. Kutime en Industrilando, ĝia ekstera komerco respondecas pri du trionoj de la malneta enlanda produkto.
La ekonomia, socia, kultura kaj politika graveco de internacia komerco pligrandiĝis en la lastaj jarcentoj, danke al la disvolviĝo de bankaj kaj asekursistemoj, industriigo kaj transportsistemoj kaj en la lasta jarcento ankaŭ multnaciaj kompanioj kaj organizaĵoj. La tendenco de kreskanta komerco en la lastaj kvindek jaroj, kaj precipe la kreskanta agado de supernaciaj kaj internaciaj instancoj, estas konata kiel tutmondiĝo.
Antikvepoke[redakti | redakti fonton]
Internacia komerco ekzistis dum preskaŭ la tuta homa historio. Mara kaj terkomerco Industrio ekzistis en la antikva mondo (vidu la Silkvojon kaj la Sukcenan Vojon), kaj kelkaj el la plej elstaraj potencoj kaj landoj tra la historio bazigis multon da sia potenco sur tia komerco.
Ĉe la komenco de la dua jarmilo a.K. ekzistis ampleksa komerco inter Asirio kaj Anatolio. La fenicoj estis konata pro siaj disvolvita mara komerco. Poste spicoj estis importita al Eŭropo de orientaj landoj, inkluzive de Ĉinio kaj Hindio.
La ekzisto de komerco inter homoj ĉiam markis la transcendecon de homo super la kontentigo de liaj plej bazaj bezonoj, ĉefe lia fizika supervivo, kaj lia sukceso en evoluigado de pli progresintaj ekonomiaj sistemoj en kiuj specialiĝo kaj labordivido okazas. Internacia komerco estis alia evoluo de ĉi tiuj sistemoj, permesante al homo labori por krei produkton, kiu havas specialan avantaĝon ne por li mem, sed por alia persono, kiu estas tre malproksime de li fizike, socie kaj kulture, kaj ricevi kontraŭe ion, kion li valoras. Io kio estas same grava kaj mankas en lia proksima medio.
La evoluo de komerco ĝenerale, kaj internacia komerco aparte, estis la plej grava katalizilo por la evoluo de internacia ekonomia sistemo bazita sur metaloj de interkonsentita valoro, precipe oro kaj arĝento. Tia sistemo estis necesa ĉar rekta interŝanĝvaloro estis mallerta kaj ankaŭ neefika, ĉefe kiam komerco disvolviĝis preter siaj komencaj stadioj. La supernacia konsento pri valoroj kiuj povas esti komunikeblaj estis unu el la plej signifaj paŝoj en leĝdonado, kiam civitanoj povis ĝui gradon da protekto kontraŭ la arbitreco de la aŭtoritatoj kaj la protekto de siaj posedaĵoj. Tiu evoluo ŝuldiĝis al la fakto, ke por sendi varojn sur longa distanco, surtere aŭ surmare, la sendinto bezonis certan gradon da fido, ke la varoj atingos sian celon kaj ke pago por ili estos akceptita. En landoj aŭ ŝtatoj, kie tio ne povis esti garantiita, la internacia komerco kolapsis. Tipa ekzemplo estis la kompleta kolapso de la internacia komerco post la falo de la Romia Imperio kaj la ordon kaj leĝaron kiujn ĝi reprezentis ĝis la kvina jarcento.
Tria grava fenomeno instigita de internacia komerco estis la evoluo de toleremo kaj kultura malfermiteco kaj reciproka influo inter kulturoj. Por komerci kun homoj kies kulturo kaj socio estas tre malsamaj, tiuj kiuj serĉis komerci estis postulataj koni kaj kompreni la kulturon de tiuj eksterlandanoj kun kiuj ili komercis. La komercistoj portis en siaj ŝipoj kaj en karavanoj, sur la dorsoj de siaj kameloj, ne nur fizikan ŝarĝon sed ankaŭ kulturan ŝarĝon: la preferojn de la eksterlandanoj, ilian skribsistemon, lingvon, arton, teknologion, modon, rakontojn kaj aspekton.
La "akompana" ekonomia, politika, jura kaj kultura bagaĝo de internacia komerco signifis ke la plej gravaj kaj influaj landoj kaj kulturoj ne estis tiuj de la grandaj konkerintoj, sed de la komercistoj, kaj precipe de nacioj bazitaj sur setlado en transmaraj komercstacioj kaj realigataj transmaran komercon, kiel la Fenicianoj kaj la Grekoj. En la kontraŭa direkto, kulturoj, kiuj enfermiĝis kaj provis malhelpi internacian komercon kaj kulturan influon, estis kondamnitaj al degenero kaj malkresko, kiel oni povas lerni el la kazo de Ĉinio de la deksesa jarcento aŭ Japanio ĝis la mezo de la deknaŭa jarcento.
Mezepoke[redakti | redakti fonton]
En Eŭropo, ĉirkaŭ 1100, internacia komerco de varoj kaj kulturo komencis disvolviĝi en ĉiam pli granda skalo. Landoj situantaj ĉe la marbordo, kaj precipe la pli malgrandaj kaj pli malriĉaj je naturresursoj, estis la unuaj kiuj komprenis kaj efektivigis la avantaĝon kiun internacia komerco povis doni al ili. La urboj de la lando de Italio, Portugalio kaj Belgio (Antverpeno) kaj iom poste Anglio kaj Nederlando estis la plej elstaraj internaciakomercaj nacioj en la 15-a, 16-a kaj 17-a jarcentoj per siaj imperioj kaj kolonioj.
Modernepoke[redakti | redakti fonton]
Dum la 18a jarcento aperis en Francio kaj Anglio la teorioj de la fiziokrata skolo kaj de la Laissez-faire aliro, kiuj tute refutis la merkantilismaj asertojn. Pensuloj kiel Richard Cantillon kaj Adam Smith argumentis ke komercaj baroj ne nur ne favoras al la amasiĝo de la riĉaĵo de nacio, sed male ili kaŭzas ĝian malplenigon. La solvo, do, kuŝas en "Laissez-faire" kaj "Laissez-passer" (laŭvorte: ni faru, ni pasu) reduktu la tarifojn kaj lasu la internacian komercon disvolviĝi. Pluevoluigon de la teorio donis David Ricardo, kiu en sia libro "The Principles of Political Economy and Taxation" (1815) donis la principon de kompara avantaĝo kaj montris, ke libera internacia komerco rekompencas ne nur la evoluintajn kaj fortan ŝtaton sed ankaŭ la malfortan kaj malpli evoluinta ŝtato.
La unua lando kiu respondis iel ajn al ĉi tiu alvoko estis Britio. Foje libervole kaj foje perforte, Britio reduktis la transitimpostojn, tarifojn kaj komercajn limigojn kiujn ĝi trudis. La grandega sukceso de Britio ankaŭ estis atribuita fare de eŭropaj nacioj al ŝanĝo en ĝia komerca politiko. Britio iĝis dum ĉirkaŭ unu jarcento, ekde la mezo de la dekoka jarcento ĝis la mezo de la deknaŭa jarcento, de lando same kiel ĉiuj landoj al superpotenco kies ekonomia potenco estis egala al tiu de la tuta Eŭropo. Natuer, ĉi tiu ŝanĝo estas perceptita per la alaij europaj landoj kiel danĝero, kaj Eŭropo provis imiti la politikojn de Britio, precipe tra la establado de komercaj aranĝoj sen baroj, kiel la Zollverein, germana dogana unio. En la sama tempo, merkantilismaj fluoj kaj pensado daŭre ekzistis, kiel povas esti lernita de la protektismaj politikoj kiujn Henry Clay establis en Usono, aŭ la ideoj de Friedrich Liszt en Germanio kaj John Stuart Mill en Anglio ke "junaj industrioj", aŭ ankoraŭ ne sufiĉe evoluigitaj, devus esti protektitaj ĝis ili maturiĝos.
Direkte al la fino de la deknaŭa jarcento kaj la komenco de la dudeka jarcento, nocioj kiuj apogis liberan komercon komencis sinki en favoro de tiuj kiuj tenis protektismajn kaj merkantilismajn politikojn. Bismarck en Germanio adoptis politikon malfavora al internacia komerco, kaj simila politiko ankaŭ estas ofta en Usono. Aliaj landoj, precipe Britio kaj Francio, komencis vojon de koloniismo, kiu ankaŭ kontraŭis la ideojn de internacia komerco kaj serĉis "garantiitajn" merkatojn por tia komerco.
La 20-a jarcento[redakti | redakti fonton]
Post unua Mondmilito, pluraj landoj en Eŭropo, la plej elstaraj el kiuj estis Italio, Germanio kaj Rusio, establis reĝimojn kiuj rekomendis aŭtarkion: sendependan ekziston kiu tute ne dependis de internacia komerco. Tiuj landoj serĉis konservi sian riĉaĵon ekspluatante la neuzatajn teritoriojn ene de sia lando (kiel en Rusio) aŭ okupante teritoriojn enhavantajn necesajn naturresursojn (Germanio).
Post la dua mondmilito, faŝismaj reĝimoj en Eŭropo kolapsis, sed la Sovetunio komunisma reĝimo dominis grandan parton de centra kaj orienta Eŭropo, kaj poste Ĉinio kaj partoj de Sudorienta Azio. Ĉi tiuj landoj serĉis ekzisti sen iu internacia komerco entute, kaj anstataŭe provis establi alternativajn sistemoj por atingi riĉecon kiel ekspluatado de okupitaj ŝtatoj, interna komerco inter komunismaj landoj, sklaveco (kampoj de laboro kaj gulagoj), aŭ parta adopto de internacia komerco interkonsentoj (Comcon, Konsilio de Reciproka Ekonomia Helpo). Tiuj ĉi metodoj kolapsis ekde meze de la 1970-aj jaroj kaj hodiaŭ nur iomete da landoj ankoraŭ prenas aliron, kiu kategorie aŭ preskaŭ kategorie kontraŭas internacian komercon.
Okcidentaj landoj venis al la konkludo post 2-a Mondmilito ke unu el la elstaraj kialoj de la mondmilito estis la ekzisto de komercaj baroj kaj komercimpostoj. Aparte, oni argumentis, tarifleĝoj establitaj en Usono kaj ĝia forlaso de la ora normo kaŭzis la kolapson de internacia komerco kaj komuna valutnormo. La Ekonomia Modelo de Bretton Woods kaj internaciaj aranĝoj kiel ekzemple la GATT (Ĝenerala Interkonsento pri Tarifoj kaj Komerco) de la unuaj jaroj post la milito, la establado de la Monda Komerca Organizo, same kiel la liberaligo de komerco establita fare de Ludwig Erhard en Germanio, kaj la ŝanĝo en Japanio de "okupado" al lando kiu signifa klopodas de internacia komerco, ĉiuj ĉi malfermis la pordegojn de internacia komerco en la jaroj post la Dua Mondmilito.
De la 1950-aj jaroj pluen, internacia komerco disetendiĝis, puŝante landojn aliĝi al blok- liberaj blokoj kiel ekzemple NAFTA, la Eŭropa Unio, Areo de Liberkomerco de Ameriko kaj Mercosur. Samtempe, la kreskanta internacia komerco ludis rolon en la kapablo de landoj konservi politikojn, kaj precipe manipulado de valutkurzoj kaj tarifoj estis severe limigita en uzo. Instancoj kiel Ministerio de Internacia Komerco kaj Industrio en Japanio, kiu intence sekvis malaltan kurzpolitikon por instigi japanajn eksportojn, perdis kontrolon de la kurzo, kaj la kapablo de landoj konservi efikan doganprotekton ankaŭ estis limigita.
Kialoj de estiĝo[redakti | redakti fonton]
- Naturaj kaj klimatoj kondiĉoj;
- Malsamaj preferoj de konsumantoj en malsamaj landoj;
- Malekvilibreco de produktado kaj konsumo;
- Absoluta avantaĝo
- Kompara avantaĝo