Saltu al enhavo

Kristoforo Kolumbo

Redakti ligilojn
Pending
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Tiu ĉi artikolo temas pri la eŭropa navigisto Kristoforo Kolumbo. Laŭ li estis nomitaj la valutoj de Kostariko kaj ĝis 2001 ankaŭ de de Salvadoro - la kostarika kolumbo kaj salvadora kolumbo.
Kristoforo Kolumbo
Oleopentraĵo sur tolo de Sebastiano del Piombo, 1519, (Novjorko, Metropolitan Museum).
Oleopentraĵo sur tolo de Sebastiano del Piombo, 1519, (Novjorko, Metropolitan Museum).
Persona informo
Naskonomo Christophorus Columbus
Naskiĝo 30-an de novembro 1450 (1450-11-30)
en Ĝenovo,  Ĝenova Respubliko
Morto 20-an de majo 1506 (1506-05-20) (55-jaraĝa)
en Valadolido, Reĝlando Kastilio,  Reĝlando de Kastilio
Mortokialo Kora malsufiĉo Redakti la valoron en Wikidata
Tombo Sankta Metropola kaj Patriarka Katedralo de Sankta Maria de la Sidejo de Sevilo Redakti la valoron en Wikidata
Lingvoj hispana • ligura • portugala • renesanca latino • itala
Ŝtataneco Ĝenova Respubliko Redakti la valoron en Wikidata
Subskribo Kristoforo Kolumbo
Familio
Patro Domenico Colombo (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata
Patrino Susanna Fontanarossa (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata
Frat(in)oj Bartolomeo Kolumbo kaj Diego Colombos (en) Traduki Redakti la valoron en Wikidata
Edz(in)o Filipa Moniz (1479–) Redakti la valoron en Wikidata
Amkunulo Beatriz Enríquez de Arana Redakti la valoron en Wikidata
Infanoj Hernando Colón
 ( Beatriz Enríquez de Arana)
Diego Colón
 ( Filipa Moniz) Redakti la valoron en Wikidata
Okupo
Okupo esploristo
vojaĝisto
seafarer (en) Traduki
maristo
inventisto Redakti la valoron en Wikidata
v • d • r

Kristoforo KOLUMBO (30-an de novembro 1450 - 20-an de majo 1506) estis eŭropa navigisto kiu ludis gravan rolon en la nomita Malkovro de Ameriko, nome la unuaj historie registritaj kontaktoj de eŭropanoj kun amerikaj indiĝenoj.

Liaj esplorvojaĝoj poste konsciigis la eŭropanojn pri la ekzisto de Ameriko, sed pro pluraj kialoj estas neĝuste nomi lin la malkovranto de Ameriko. Ĉiukaze ja li iĝis mapisto, admiralo, vicreĝo kaj ĝenerala guberniestro de la "Okcidentaj Indioj". Kvankam tre probable li ne estis la unua eŭropa esploristo de Ameriko, oni konsideras lin la malkovranto de nova kontinento — pro tio nomita Nova Mondo — por Eŭropo, ĉar li ja estis la unua kiu markis itineron por iro kaj reveno tra la Atlantiko kaj diskonigis la novaĵon (certe pro ekonomiaj interesoj). Tio definitive puŝis la mondan etendon de la eŭropa civilizo, kaj la konkeron kaj koloniigon de la nova kontinento fare de kelkaj eŭropaj potencoj.

Lia homnomo estas ikono tutmonde kiu inspiris sennombrajn nomigojn, kiaj tiu de unu lando: Kolombio,[1] kaj tiuj de du regionoj de Nordameriko: nome la Brita Kolumbio, en Kanado, kaj la Distrikto Kolumbio, en Usono.

Biografia resumo

[redakti | redakti fonton]

Li estis italo, el Ĝenovo (kie estas vizitebla la ruino de lia domo). Fakte ne ĉiuj certas, ĉu li vere estis el Ĝenovo. Misteraj cirkonstancoj igis kelkajn opinii, ke li estis iu, kiu ŝajnigis la identecon de la vera Colombo post ŝippereo, kaj ke li eble estis portugala aŭ kataluna judo. Vere en siaj skriboj li neniam uzis la italan, sed strangan hispanan, kun multaj miksoj de portugalaj vortoj; (tamen, en tiutempa Ĝenovo, preskaŭ neniu parolis la italan, sed la ligurian). La 4-an de junio 1949 la sovetia gazetara agentejo TASS eĉ publikigis la informon, ke li naskiĝis en Rusio. La usona historiisto Henry Harrise konfirmas la rusecon de Kolumbo, sed asertas, ke li naskiĝis en Parizo. (Praktike ĉiu ajn provas diri ke Kolumbo estis lia samlandano, kaj ne itala. Restas la fakto ke la tiutempa reĝa kortego de Hispanio tute ne dubis ke li estis el Ĝenovo, kaj parolis pri li kiel "la ĝenovano".)[2].

En 1476 li sin establis en Lisbono, kie pere de la familio de sia edzino, Filipa Moniz, li faris kontrakton kun la grandaj esploraj kompanioj de Portugalio. Dum sia portugala periodo, li faris longajn vojaĝojn ĝis Gvineo sude kaj Islando norde. Li vojaĝis ĉiam kiel komercisto, do pasaĝero — li neniam estis profesia maristo.

Li kolektis la ideojn de Toscanelli pri la globeco de la Tero, kaj ellaboris projekton por atingi la Orienton (Ĉinio kaj Cipango) per navigado okcidenten. Ĉar li miskalkulis la diametron de Tero pli malgranda ol la reala, tiamaj sciencistoj malrekomendis lian planon. Laŭ la sciencistoj, Cipango (Japanio) estis 20 150 km okcidente de la Kanarioj trans la Atlantiko, sed laŭ Kolumbo la distanco nur estis 6 275 km. La nombro de la sciencistoj estis proksimume ĝusta, tiu de Kolumbo freneze malĝusta.

Rifuzite ĉe Johano la 2-a de Portugalio, Kolumbo sin proponis al la Katolikaj Gereĝoj de Hispanio (1487), kiuj akceptis lin nur en 1492, post la fino de la rekonkero. En la Kapitulacoj de Santa Fe (1492) Kolumbo ricevis la titolojn vicreĝo kaj admiralo (kvankam ne maristo) kaj la dekonon de la riĉaĵoj, kiujn li estis trovonta.

Vojaĝoj de Kolumbo

La ekspedicio, kiun li organizis kun la helpo de la gefratoj Pinzón, ekiris de Palos de la Frontera (en Onubo) la 3-an de aŭgusto 1492, per tri ŝipoj, nome la Pinta, la Niña kaj la Santa María. La 6-an de septembro li faris vojaĝpaŭzon en la Kanariaj Insuloj. La 12-an de oktobro li elŝipiĝis en Guanahani (en la nunaj Bahamoj), al kiu li donis la nomon Sankta Savanto (San Salvador), kaj poste iris ĝis la poste nomita insulo Hispanjolo (La Española). Je lia reveno, la Katolikaj Gereĝoj akceptis lin en Barcelono.

Dum sia dua vojaĝo (1493-1496) li alvenis al la Malgrandaj Antiloj, Puerto-Riko kaj Jamajko, kaj li fondis la urbon La Isabela en Hispanjolo.

En sia tria vojaĝo (1498-1500) li vizitis la kontinentan bordon en la elfluejo de Orinoko kaj la insulojn Trinidado kaj Cubagua, antaŭ ol li repatrujiĝis pro siaj agadoj kiel vicreĝo.

En kvara vojaĝo, li vizitis la bordon inter Honduro kaj Panamo.

Kolumbo mortis en la konvinko, ke ĉi tiuj teroj rilatas al Azio.

Historia profilo

[redakti | redakti fonton]
Monumento al Kolumbo (Madrido), skulptaĵo de Jerónimo Suñol.

Kristoforo Kolumbo defendis, ke oni povas atingi teritoriojn de Malproksima Oriento (konata tiam kiel «La Hindioj») ekde Eŭropo naviginte tra la Atlantiko al okcidento, kaj ke eblas realigi la marveturadon kun sukcesaj ebloj.[3] La falo de la Romia Imperio de Oriento en povon de la otomanoj en 1453, post la konkero de Konstantinopolo, ties ĉefurbo, okazigis la multekostigon de la komerco inter Eŭropo kaj la orientaj regionoj.

Kvankam jam en la 3-a jarcento a.K., la astronomo greka Eratosteno estis kalkulinta sufiĉe precize la mezuron de la cirkonferenco de la Tero; ŝajne, la hipotezo de Kolumbo pri la ebloj de la vojaĝo baziĝis en alternativaj (kaj eraraj) kalkuloj pri la grandeco de la sfero, ĉar li supozis, ke ĝi estas pli malgranda ol ĝi reale estas.[4][5] Tamen, Kolumbo certigis, ke li estis kompilinta informon pri la ekzisto de teroj loĝataj trans la Atlantiko. El tio li supozis, ke la orienta pinto de Azio estas multe pli proksima al Eŭropo ol supozite de la tiamaj kosmografoj. Ankaŭ eblis, ke tiaj informoj atestis la eston de insuloj kiuj povas utili kiel bazoj por veturado al la Hindioj.[6]

Aliaj teorioj asertas, ke Kolumbo estis aŭdinta informon, el babilado de maristoj, pri la ekzisto de teroj multe pli proksimaj al Eŭropo ol supozite science por la esto de Azio, kaj ke li iniciatis la taskon atingi ĝin por komerci sendepende de la Respubliko Ĝenovo aŭ de la Regno de Portugalio. Unu el tiuj, konata kiel la teorio de la pramaristo, sugestas, ke dum la tempo kiun Kolumbo pasigis en la insuloj portugalaj de la Atlantiko zorgis pri portugala aŭ kastilia maristo mortonta kies karavelo estis trenita ekde la Golfo de Gvineo ĝis la Kariba Maro fare de la marfluoj.[7] Kelkaj aŭtoroj diras eĉ ke povus temi pri Alonso Sánchez de Huelva,[8][9] kvankam laŭ aliaj fontoj li povus esti portugala aŭ biskaja.[10] Tiu teorio sugestas, ke la pramaristo fidis al Kolumbo la sekreton.[11][12][13] Laŭ kelkaj fakuloj, la pruvo plej konvinka favore de tiu teorio estus la Capitulaciones de Santa Fe, ĉar ili mencias «lo que ha descubierto en las mares oçeanas» (kion li malkovris ĉe oceano)[14] kaj samtempe havigis al Kolumbo serion de privilegioj donitaj ĝis tiam al neniu.

Certe Kolumbo sukcesis ne nur alveni al marbordoj de Ameriko, sed ankaŭ revenis al Eŭropo, kaj faris totalon de kvar vojaĝoj kio kreis itineron por regula kaj sekura navigado inter Eŭropo kaj Ameriko. Kvankam oni delonge scias, ke siberianoj alvenis al Ameriko jam en la Pleistoceno kaj poste, kaj ke ekzistas pruvaro pri eblaj antaŭaj vojaĝoj fare de kartaganoj,[15] islamaj alandalusanoj,[16] vikingoj aŭ ĉinoj.[17] Tamen nur el la vojaĝoj de Kolumbo, kaj de aliaj postaj esploristoj kaj konkeristoj, oni establis konstantajn ligojn kun Eŭropo kaj oni povas paroli pri «malkovro» (kvankam nur relative), ĉar estis rekono de la koncernaj landoj kaj atestoj kontrasteblaj en la epoko. El tiu «renkonto» kelkaj eŭropaj potencoj invadis la amerikan teritorion, trudante dominadon, kaj politikan, kulturan kaj religian, sur la lokaj kulturoj.

Unua alveno de Kristoforo Kolumbo en Amerikon.

Kolumbo projektis sian vojaĝon cele alporti el Oriento varojn, ĉefe spicoj kaj oro.[18] La spicovojo kiu inkludis spicojn, silkon kaj aliajn produktojn devenajn el Malproksima Oriento, estis alvenintaj tra la jarcentoj ĉiam tra komerca vojo kiu trapasis Azion ĝis Eŭropo, tra Malgranda Azio kaj Egipto, sed el la etendo de la Otomana Imperio tiu vojo malfaciliĝis kaj restis monopolizita por tiuj kaj ties partneroj, nome la komercistoj el Italio. La Regno Portugalio kaj la Regno Kastilio, tiam la unuaj veraj ŝtatoj de la Moderna Epoko, volis tiujn varojn sen perantoj.

Ĉar la portugaloj estis atingintaj sian Rekonkeron kontraŭ la islamanoj jam en la 13-a jarcento, ili iniciatis la konkurencon por atingi novan vojon al spicejaj landoj kiu estu alternativo mara rekte al Orienta Azio. Portugalio eknavigis tra maroj kaj oceanoj laŭirante Afrikon kaj atingante monopolon de tiu navigado tra la Atlantiko escepte pri Kanarioj.[19][20] En 1488 la navigisto Bartolomeu Dias trafis trapasejon tra la Kabo Bona Espero, kiu konektas la Atlantikon kun la Hinda Oceano. Siaflanke, la Regno Kastilio, en la sama jaro kiam finis sukcese ties Reconquista, serĉis novan vojon al la spicoj, kaj se ĝi serĉis ilin ankaŭ en la Atlantiko, markis alian direkton — al okcidento — en akvo malproksime de la marbordo kaj nekonataj de navigistoj.

La alveno de Kolumbo al Ameriko permesis la disvolvigon de la komerco kaj la sendon al Eŭropo de granda kvanto de manĝaĵoj kultivitaj en tiuj novaj teroj, kiaj maizo, terpomoj, kakao, tabako, kapsikoj, kukurboj, fazeoloj aŭ vanilo, inter aliaj, kiuj estis rapide adoptitaj de la eŭropanoj kaj de la cetero de la mondo. Fakuloj ĉirkaŭkalkulis, ke tri kvinonoj de la aktualaj kultivoj de la tuta mondo estis importitaj el Ameriko.[21] En mala senco, la kolumba ekspedicio okazigis la alvenon al Ameriko de la rado, la fero, la ĉevalo, la porko, la azeno, la kafo, la sukerkano kaj la pafarmiloj, inter aliaj inventoj, bestoj aŭ kultivoj.

En sia unua vojaĝo, la navigistoj atingis Guanahani en la aktualaj Bahamoj. Post du monatoj de veturado, vizitis Kubon kaj Hispaniolon, revenis al Hispanio sep monatoj post la eliro. En sia lasta vojaĝo li bezonis nur unu monaton kaj kvar tagojn por atingi la marbordojn de Ameriko.

Fundamenta Krestomatio el 1903 enhavas rakonton pri la lasta nokto de Kolumbo antaŭ alteriĝo en Ameriko sub titolo Nokto de Enbe el Odeso.

Biografio

[redakti | redakti fonton]

Origino

[redakti | redakti fonton]
Foto de la domo kie oni supozas, ke loĝis Kristoforo Kolumbo dum sia infanaĝo en Ĝenovo, en 1455.

Interkonsento inter fakuloj pri la origino de Kristoforo Kolumbo estas ke li naskiĝis en la Respubliko Ĝenovo.[22] La alternativaj teorioj pri lia origino estis ĝenerale malakceptitaj de la ĉefaj fakuloj.[23]

Tiuj duarangaj teorioj asertas, ke la origino de Kristoforo Kolumbo estas enigmo pri kiu ne ekzistas unuanimeco inter historiistoj kaj priserĉistoj, inter aliaj tialoj pro la konfuzo kaj perdo de dokumentaro referenca al liaj originoj kaj praularo. Krome lia propra filo, Hernando Colón, en sia Historia del almirante Don Cristóbal Colón eĉ malheligis plie lian naskolokon asertante, ke lia patro ne volis, ke estu konataj liaj origino aŭ patrujo.[24][25] Pro tiu, inter aliaj tialoj, aperis multaj teorioj pri la naskoloko de Kolumbo. Kvankam ekzistas fidinda testamento per kiu Hernando Colón asertas, ke lia patro estis ĝenovano: «filo de Kristoforo Kolumbo, ĝenovano, unua admiralo kiu malkovris la Hindiojn».[26]

Monumento al Kristoforo Kolumbo en Barcelono. Nokta vido.

La tezo apogita majoritate eltenas, ke Cristoforo Colombo naskiĝis la jaron 1451 en Savono, en la Respubliko Ĝenovo. Liaj gepatroj estus estintaj Domenico Colombo — teksisto kaj poste komercisto — kaj Susanna Fontanarossa. El la kvin filoj de la geedzoj, du, Cristoforo kaj Bartolomeo, tuj sentis maran alvokiĝon. La tria estis Giacomo, kiu lernis la metion de teksisto. Pri la aliaj du ceteraj, Giovanni mortiĝis juna kaj la ununura virino lasis neniun spuron.[27] Estas notariaj kaj juraj dokumentoj, kiaj la menciita testamento de lia filo en kiu oni asertas klare la ĝenovan originon de lia patro, kiuj defendas tiun tezon.[28] Krome la propra Kolumbo mem deklaras esti ĝenovano, en la dokumento nome Fundación de Mayorazgo kie li diras «della salí y en ella nací [en Ĝenovo]»,[29][30][31] sed diversaj aŭtoroj kaj priserĉistoj indikas, ke probable tiu deklaro estas interesata pro la Kolumba Konflikto kiun havis liaj posteuloj kontraŭ la krono de Kastilio,[32] kaj pro tio ĝi estis deklarita falsa aŭ apokrifa, tamen aliaj fakuloj komence de la 20-a jarcento trovis en la Arkivo de Simancas dokumentaron kiu, laŭ ili, montras la aŭtentecon de tiu deklaro. Tiu dokumento estis trovita en 1925 kaj enhavis ĉiujn la koncernajn subskribojn kaj sigelojn, kiuj estis validigitaj de speciala komisiono kiu ratifis la fidindecon de la dokumento elsendita la 28an de septembro de 1501.[33][34] Ekzistas ankaŭ letero de Pedro de Ayala, ambasadoro de la Katolikaj Gereĝoj en Anglion, en kiu alude al la angla celo esplori la Atlantikon, mencias, ke tiu projekto enkalkulus «alian ĝenovanon kia Kolumbo».[35][36] Krome la municipaj aŭtoritatoj de Ĝenovo montris, inter la jaroj 1931 kaj 1932, fidindajn dokumentojn kiuj eltenis la originon ĝenovan.[33][37]

Monumento al Kristoforo Kolumbo en la Promenejo Kolumbo de Limo.

Aliflanke kelkaj aŭtoroj kaj priserĉistoj defendis aliajn hipotezojn pri la origino de Kolumbo. Unu el tiuj estas la hipotezo kataluna; Luis Ulloa, perua historiisto kiu loĝis en Barcelono kelkajn jarojn, asertis, ke Kolumbo estis origina el Katalunio[38] kaj de marista tradicio, baze sur, inter aliaj tialoj, la fakto ke en liaj skribaĵoj, ĉiuj en kastilia lingvo, estas lingvaj idiomaĵoj propraj de la kataluna lingvo.[39] Por Ulloa, Kristoforo Kolumbo estis kataluna nobelo kiu nomiĝus reale Joan Colom, nome navigisto malamiko de la reĝo Johano la 2-a (Aragono), kontraŭ kiu li estus luktinta je la servo de Renato de Anĵuo, aspiranto al trono kaj kiu krome estus la supozita John Scolvus kiu estus alveninta al la nordo de Ameriko en 1476, kiu poste estus proponinta la projekton de la malkovro al la reĝo Fernando la Katolika por profito de la Reĝlando Aragono.[40] Tiu teorio estis sekvita, ampleksigita aŭ modifita de diversaj aŭtoroj, ĉefe historiistoj kaj priserĉistoj katalunaj, kvankam estas ankaŭ priserĉistoj de aliaj landoj kiaj la usonano Charles Merrill kiuj apogis tiun tezon.[41] Male tiu hipotezo estis kritikita indikante, ke ties partianoj dediĉas grandan parton de siaj penoj por kontraŭdiri nombrajn historiajn dokumentojn kiuj montras la ĝenovan originon de la navigisto, dum ili ne alportas dokumenton kiu montru la supozitan katalunan devenon.[40][42][43]

El la kataluna hipotezo aperis diversaj tendencoj kiaj la tezoj pri Balearoj. Unu el ili, tiu majorka, identigas Kolumbon kun ekstergeedza filo de la princo de Viana naskiĝinta en Felaniĉo, Majorko.[44][45] Tamen la priserĉisto, ĵurnalisto kaj komerca ŝipkapitano, Nito Verdera, malakceptis tiun tezon.[46][47] Verdera, male eltenis la teorion, ke Kolumbo estis kriptojuda kaj naskiĝinta en Ibizo.[48]

Statuo de Kristoforo Kolumbo en Valparaíso, Ĉilio, inaŭgurita en 1877.

Alia hipotezo indikas, ke Kolumbo estas de galega deveno. Celso García de la Riega eltenis tiun teorion[49] baze sur dokumentoj de la epoko kolumba;[50] tamen, poste ili estis malakceptitaj pro la studoj realigitaj kaj de la paleografo Eladio Oviedo Arce,[51] kaj de la Reĝa Akademio de Historio[50] en kiuj oni konkludis, ke tiuj dokumentoj, aŭ estis falsaj aŭ estis manipulitaj en datoj postaj al ties kreado.[52]

Estas aliaj teorioj kiuj atribuas devenon andaluzan, precize el Sevilo,[53] kastilia de Guadalajara,[54][55] ekstremadura de Plasencia[56] aŭ eŭska.[57]

Estas ankaŭ la teorio de la origino portugala, bazita en la interpretado de la anagramo de la subskribo de Kolumbo aŭ en la ekzisto de supozitaj portugalismoj en liaj skribaĵoj. La sperta filologo Ramón Menéndez Pidal konfirmis, ke temas pri portugalismoj[58] kontraŭ kiuj defendis, ke temas pri galegismoj aŭ katalunismoj,[59][60] kvankam la historiisto Antonio Romeu de Armas nuancis, ke tio rilatas al fakto ne ke li estus naskiĝinta en Portugalio sed al naturigo pro la jaroj kiujn li pasigis tiulande.[61] Estas ankaŭ teorioj kiuj indikas eblan devenon el sefardoj, laŭ la tezoj de la historiisto Salvador de Madariaga.[62] Por Madariaga, Kolumbo estus ĝenovano, sed liaj prauloj estus judoj katalunaj fuĝintaj el la persekutado de finoj de la 14-a jarcento.[63][64] Kolumbo estus eksjuda novkristano, kio klarigus, laŭ Madariaga, ties penon por kaŝi sian devenon.

Monumento al Kristoforo Kolumbo situanta en «Columbus Circle» (placo Kolumbo ), en Manhatano. Dezajno de la itala skulptisto Gaetano Russo, kies centra monumento estis dediĉita en 1892, kiel parto de la rememoraĵoj kiuj organiziĝis por la Kvara Centjariĝo de la Malkovro de Ameriko en Usono.

Ankaŭ aliaj landoj postulas esti lulilo de la admiralo, kiel tiuj kiuj postulas, ke li estis eble greka;[65] angla;[66] korsika;[67] norvega[68] aŭ kroata.[69][70]

Lingvo de Kolumbo

[redakti | redakti fonton]

Ankaŭ pri la gepatra lingvo de Kristoforo Kolumbo estas polemikoj, ĉar laŭ la esploristoj, estas grava helpo por la diversaj teorioj pri lia naskoloko. Por klopodi fiksi liajn realajn devenojn, oni proponis diversajn tielojn en multaj direktoj.

La plej parto de liaj skribaĵoj estas en kastilia,[71] sed kun evidentaj lingvaj pruntoj devenaj el aliaj lingvoj de la Iberia Duoninsulo kiuj, laŭ Menéndez Pidal,[58] multaj fakuloj koincidas en la indiko ke temas pri portugalismoj.[60][71] Estas kelkaj esploristoj kaj lingvistoj, kaj de Galegio kaj de Katalunio aŭ de Balearoj, kiuj apogas la hipotezon ke temas pri galegismoj[49] aŭ katalunismoj.[72][73]

Ŝajne ne ekzistas skribaĵoj en itala lingvo faritaj de Kolumbo, escepte malmulta marĝena noto, ŝajne kun ne ĝusta redakto. Li ne skribis en itala, ankaŭ ne kiam li direktis sin al siaj filoj aŭ fratoj; ankaŭ ne kiam li direktis sin al Banco de San Giorgio de Ĝenovo.[74] Kiam la florenca Francisco de Bardi, lia bobofrato, sendis al li personan leteron en 1505 li preferis redakti ĝin en fuŝa kastilia ol en itala.[75] Ŝajne ankaŭ ne li regis la latinon, kiun li skribis kun hispana influo kaj ne kun itala.[71]

Historiistoj kiel Consuelo Varela aŭ Arranz Márquez opinias, ke temas pri tipa maristo kiu esprimiĝas en diversaj lingvoj sed dominis neniun, aŭ eble li parolis la lingvafrankaon aŭ jerga levantisca.[73]

Unuaj jaroj

[redakti | redakti fonton]
Subskribo de Kristoforo Kolumbo. Maldekstre kiel «Xpo Ferens» kaj dekstre kiel «Al Almirante».

Laŭ la ĝenova deveno, majoritate apogita de la historiistoj, Kristoforo Kolumbo estus la kastiligo de la itala Cristoforo Colombo.[24][76] Cristoforo estas tradukebla kiel Kristoforo, tio estas tiu kiu portas Kriston (surŝultre laŭtradicie), kaj Colombo en itala signifas kolombon.[77] En unu de la subskriboj de Kolumbo estas legeblaj «Xpo Ferens», kio, laŭ kelkaj esploristoj, signifas «portanto de Kristo» (kiel Kristoforo).[78][79][80]

Laŭ tio, lia literatura edukado estis malgranda kaj li enkondukiĝis en la navigado tre frue. Inter 1474 kaj 1475 li eble veturis al la insulo Ĥio,[81] tiam posedo de Ĝenovo en la Egea maro,[82] kiel maristo kaj probable ankaŭ kiel komercisto. Aliflanke, lia filo, Hernando Colón, asertis, ke lia patro lernis literojn kaj studis en Pavio, kio permesis al li kompreni tion kion diras la kosmografoj.[83]

Ne klaras kiel alvenis Kolumbo al Portugalio. Laŭ la biografio verkita de lia filo Hernando, tio okazis hazarde, post vrako dum ŝipbatalo proksime de la Kabo de Sankta Vincento en nedeterminita dato.[84] Kolumbo estis forminta parton de la ŝipanaro de korsaro nomita «Colón el Mozo» (Kolombo la Juna), kiu atakis ŝipojn de venecianoj. La ŝipo de Kolumbo vrakis, li saviĝis naĝe kaj atingis la marbordojn de Algarve.[85][86] El tie li foriris al Lisbono, serĉe de helpo el sia frato Bartolomé kaj de aliaj konatuloj.[87] Tamen, poste oni pruvis, ke Hernando Colón inventis tiun rakonton miksante fontojn pri du bataloj diferencaj, unu de 1476 (dum la Milito de Kastilia Sukcedo) kaj alia de 1485.[88]

Portreto de Kristoforo Kolumbo konservita en la Biblioteko de la Kongreso de Usono. Kopio de la 19-a jarcento el gravuraĵo de Aliprando Caprioli.

Ĝis 1485 li loĝis en Portugalio kiel agentejo de la kompanio Centurione de Madeira[89][90] kaj li faris nombrajn vojaĝojn kun variaj celoj, inklude Ĝenovon, Anglion kaj Irlandon. Eble en tiu vojaĝo, en la jaro 1477, li alvenis al Islando kaj li aŭdis onidirojn pri la ekzistado de aliaj teroj okcidenten.[91][92] Ŝajne li veturis ankaŭ laŭ la vojoj uzitaj de la portugaloj laŭ la okcidentaj marbordoj de Afriko kiel en Gvineo kaj plej verŝajne li estis en la insuloj Kanarioj, kio supozigas ankaŭ, ke li eble konis ankaŭ la vojon «Volta da Mina» (reveno el la mino), vojo sekvita de la portugalaj maristoj kiam ili revenis al sia lando ekde la Gvinea Golfo kaj tiel la direkton de la ventoj alizeoj de la Atlantiko.[90][93]

Inter 1479 kaj 1480 Kristoforo Kolumbo edziĝis al Felipa Moniz,[94] filino de la kolono de la insuloj Madeira, Bartolomeu Perestrelo,[95][96] probable en Lisbono. Edziĝinta, li loĝis en Porto Santo kaj en Madeira,[97] kio supozigas, ke li veturis ankaŭ al Azoroj. Lia edzino Felipa, altklasa portugalino, malfermis la pordojn por la preparado de lia projekto.[90] En 1480 la geedzoj havis ununuran filon, Diego Colón.[98] Multajn jarojn poste, Kolumbo skribis, ke sur la strandoj de Porto Santo li vidis objektojn trejnitajn el Oriento, eĉ kadavron kun aziaj trajtoj. Tio estas tamen malprobabla, ĉar la dominantaj marfluoj en tiu zono estas de nordo suden, ne de okcidento orienten.[99]

La projekto

[redakti | redakti fonton]
Mapo atribuita al Toscanelli.

Estas malfacile ĉirkaŭkalkuli en kiu momento naskiĝis la projekto de Kristoforo Kolumbo por alveni al Cipango — tiama nomo en Eŭropo de la moderna Japanio — kaj al la teroj de la Granda Ĥano navigante okcidenten, sed tio povas esti datita post lia geedziĝo kaj antaŭ 1481.[40][100]

Probable li havis konojn pri la informoj de la florenca matematikisto kaj kuracisto Paolo dal Pozzo Toscanelli[101][102] pri la eblo alveni al Hindioj okcidenten,[103] redaktitaj je instigo de la reĝo Alfonso la 5-a de Portugalio, interesata en la afero.[104][105]

Delle meravigliose cose del mondo alinome La Libro de la mirindaĵoj, 1496, inspiris al Kolumbo.

Ĉiel ajn, Kolumbo havis aliron al letero de Toscanelli kiu estis akompanata de mapo en kiu oni skizis la trajekton sekvendan por iri al Orienta Azio, inklude ĉiujn insulojn kiuj supozeble estas survoje.[106] Tiu mapo kaj la informoj de Toscanelli estis bazitaj ĉefe sur la vojaĝoj de Marko Polo, kiu indikis, ke inter la okcidenta pinto de Eŭropo kaj Azio la distanco ne estis troa, ĉirkaŭkalkulante 6 500 marleŭgojn por la spaco inter Lisbono kaj Kinsaj, kaj ekde la legenda insulo Antilio al Cipango nur de 2 500 marleŭgoj, kio faciligis la navigadon.[105] Oni konas du leterojn direktitajn de Toscanelli al Kolumbo kolektitajn de la pastro Bartolomé de las Casas en sia Historia de las Indias,[103] tamen, estas ankaŭ polemiko pri la aŭtenteco de tiuj.[107][108]

La libroj konservitaj de la biblioteko de Kolumbo havigas lumon pri tio kio influis en liaj ideoj, pro sia kutimo substreki la librojn kaj oni deduktas, ke la plej substrekitaj estus ankaŭ la plej legitaj. Inter tiuj kiuj havas pli da notoj estas la Tractatus de Imago Mundi de Pierre d'Ailly, la Historia Rerum ubique Gestarum de Eneas Silvio Piccolomini kaj speciale La Libro de la mirindaĵoj, kiuj donis al li la ideon pri kiel estas la Orienton kion li revis trovi.

Kolumbo baziĝis sur la ideo, ke la Tero havas cirklon de 29 000 km, laŭ la «mezuro» de Poseidonios kaj la mezuro de la tera grado de Ailly, sen konsideri, ke tiu parolis pri arabaj mejloj kaj ne italaj,[4] kiuj estas pli mallongaj,[109] tiel ke tiu cirklo estis kalkulita en malpli ol tri kvaronoj de la realo, kio aliflanke estis la mezuro akceptita science ekde tempoj de Eratosteno. Kiel rezulto, laŭ Kolumbo, inter la Kanarioj kaj Cipango devis esti ĉirkaŭ 2 400 marmejloj,[109] kiam reale estas 10 700.

La navigisto de la Atlantiko

[redakti | redakti fonton]

La serĉado de patroneco

[redakti | redakti fonton]

Portugalio

[redakti | redakti fonton]
Johano la 2-a de Portugalio.

Inter 1483 kaj 1485 Kristoforo Kolumbo proponis por la unua fojo sian projekton al la reĝo Johano la 2-a de Portugalio. Tiu konsultis kun tri fakuloj – la episkopo Diego Ortiz kaj la judoj Rodrigo kaj Vizinho – kiu montris negativan opinion, post kio la monarko malakceptis la propono de Kolumbo.[110][111] Dum tiuj jaroj estis aliaj esploristoj kiuj ja estis rajtigitaj de la portugala reĝo por navigi al la Okcidenta Atlantiko, kun petoj de mono aŭ privilegioj multe pli malaltaj ol tiuj ŝajne faritaj de Kolumbo.[112] Ekzemple en 1484 la madeira Fernao Domingues do Arco estis nomumita kapitano de tero kiu asertis, ke li estis malkovrinta teron okcidente, kaj en 1486 Ferdinand van Olmen sukcesis ricevi permeson por navigi el la Azoroj okcidenten por esplori kaj konkeri la tiam nomitan «insulon de la Sep Urboj». Laŭ la Historia del Almirante de Hernando Colón, Johano la 2-a sendis sekrete karavelon kiu sekvis la vojon kiuj Kolumbo estis indikinta, sed revenis sen esti sukcesinta alveni al iu ajn nova tero.[113]

La malsukceso de Kristoforo Kolumbo antaŭ Johano la 2-a, eble kun la kampanjo de la portugala reĝo kontraŭ la Domo de Braganco,[114] Kondukis Kolumbon al elmigrado el Portugalio al najbara Reĝlando Kastilio. Li lasis en Portugalio sian filon Diego kaj edzinon Filipa; kiu, kontraŭ tio asertita de kelkaj historiistoj,[115] estis ankoraŭ vivanta.[116]

Kastilio

[redakti | redakti fonton]
Monaĥejo de La Rábida, Palos de la Frontera, Provinco Onubo.

Kvankam la unuaj kronikistoj[117] kaj kelkaj atestoj de la kolumbaj procesoj[118] montras, ke Kristoforo Kolumbo alvenis al Kastilio, enirinta tra la iama Haveno de Palos fine de 1484 aŭ komence de 1485,[40][117][119][120] kaj kelkaj fakuloj ne akceptas tiujn okazaĵojn kiel certaj,[121][122] [123] kvankam tiu estas la versio apogita plej ofte, sed ekzistas ankaŭ aliaj teorioj.[124] Laŭ tiu versio, en la apuda Monaĥejo de La Rábida, Kolumbo amikiĝis dekomence kun la monaĥo Antonio de Marchena kaj jarojn poste kun la monaĥo Juan Pérez, al kiuj li konfesis siajn planojn.

La monaĥoj apogis lin kaj rekomendis lin al monaĥo Hernando de Talavera, konfesisto de la reĝino Isabel.[125] En la apuda vilaĝo Moguer li trovis ankaŭ la apogon de la abatino de la Monaĥejo de Sankta Klara, nome Inés Enríquez, onklino de la reĝo de Aragono, Fernando la Katolika. Kolumbo direktis sin al la Kortesoj, stablita tiam en Kordovo, kaj establis rilatojn kun gravuloj de la reĝa etoso.[40] Oni ne konas kiom da tempo li estis en La Rábida.[126] Kolumbo oftis en la Monaĥejo de La Cartuja de Sevilo inter 1484 kaj 1492.[127]

Monumento al Kristoforo Kolumbo inaŭgurita okaze de la 5a Centjariĝo de lia morto, en la eksteraj ĝardenoj de la Monaĥejo de La Rábida.

Kvankam la Reĝa Konsilantaro malakceptis lian projekton, li sukcesis estis ricevita en Januaro 1486, pere de la apogo de Hernando de Talavera, fare de la reĝino Isabel, al kiu li eksponis siajn planojn.[128] La reĝino interesiĝis por la ideo, sed ŝi volis, ke dekomence konsilantaro de saĝuloj, prezidita de Talavera, havigu rezolucion pri la probableco de la projekto, dum oni atribuis al Kolumbo reĝan stipendion.[129][130]

La Konsilantaro kunsidis unue en Salamanko kaj poste en Kordovo kaj nur kelkajn jarojn poste rezoluciis, ke estas malebla, ke la asertoj de Kolumbo povus esti veraj.[131][132][133] Aliflanke, Talavera timis, ke la vojaĝo proponita de Kolumbo rompu la enhavon de la Traktato de Alcáçovas subskribita kun Portugalio kaj konfirmita per papa buleo.[134] Krome ŝajnas, ke la ekonomiaj kaj politikaj postuloj fare de Kolumbo estis tre altaj, kiel oni vidos poste en la Proklamo de Santa Fe.[135]

La reĝino tiam kunvokis Kolumbon, kaj diris, ke ŝi ne tute malakceptas lian planon. Dum li atendis, vivtenis sin per la vendado de mapoj kaj libroj.[136]

Li konis en tiu epoko la kordovan Beatriz Enríquez de Arana, kiu loĝis kun sia kuzo kaj laboris kiel teksistino. Ili neniam geedziĝis, sed je sia morto Kolumbo heredigis al ŝi sian havaĵon kaj faris, ke lia unua filo, Diego, traktu ŝin kiel veran patrinon. Ili havis unu filon, nome Hernando Colón (nomita same Fernando fare de kelkaj fontoj), kiu veturis kun sia patro al Ameriko en lia kvara vojaĝo kaj kiu poste verkis la Historia del Almirante Don Cristóbal Colón, nome biografio de sia patro eble tro laŭdema.[137][138]

Kolumbo venis denove al Portugalio, kun konsento de la reĝoj kaj de Hispanio kaj de Portugalio, por negoci pri aferoj pri kiuj oni scias neniom.[134] Tie li prenis sian filon Diego, kies patrino estis mortinta dum Kolumbo estis en Kastilio.[116] Li povis vidi la revenon de Bartolomeu Dias[139] de la veturado kiu malkovris por eŭropanoj la kontinentan pinton de la Kabo de Bona Espero, en la suda fino de Afriko, post kio estis malfermita por la portugaloj la marvojo al Hindio tra la Hinda Oceano. Kolumbo ĉiuokaze, reveninta al Andaluzio, venis proponi sian projekton al Enrique de Guzmán, duko de Medina Sidonia, kiu malakceptis ĝin, kaj poste al Luis de la Cerda y de la Vega, duko de Medinaceli, kiu interesiĝis kaj akceptis Kolumbon dum du jaroj en sia kastelo de San Marcos (El Puerto de Santa María).[128][134][140][140][141] Tamen, konsultita la reĝino kunvokis Kolumbon kaj promesis al li okupiĝi pri lia plano tuj post la fino de la konkero de la lasta araba teritorio en Iberio, nome Granado.

Monaĥo Diego de Deza kaj Kolumbo. Detalo de la Monumento al Kolumbo en Madrido (Arturo Mélida, 1885).

En decembro 1491, Kolumbo alvenis al la reĝa kampadejo de Santa Fe de Granado. Lia projekto estis denove diskutita fare de nova konsilantaro, kunvokita de la reĝino, sed denove la projekto estis malakceptita.[135] Grava parto de la tialoj por tiu opozicio estis la troaj postuloj de Kolumbo.[40][142] Tiam intervenis la novkristana financisto Luis de Santángel kaj la dominika monaĥo Diego de Deza, kiuj konvinkis la reĝon Fernando, kaj ekhavis lian apogon.[143][144]

La reĝa trezoro, pr la diversaj militoj kaj speciale pro tiu de la Granada Milito — kiu finigis sukcese la "Reconquista" per la konkero de la lasta araba regno fare de kristanoj —, ne estis en bonaj kondiĉoj. Pro tio la financisto Luis de Santángel pruntedonis la monkvanton per kiu devis kontribui la krono, nome 1 140 000 maravedoj.[145][146][147] Estas registrita en la Ĝenerala Arkivo de Simanko la redono de tiu monkvanto al Luis de Santángel.[148]

Capitulaciones de Santa Fe

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Proklamo de Santa Fe.

La negocado inter Kristoforo Kolumbo kaj la Krono realiĝis tra la sekretario de la Krono de Aragono, Juan de Coloma, kaj de la monaĥo Juan Pérez, reprezentanto de Kolumbo.[149][150][151] La rezulto de la negocado estis la nomitaj Capitulaciones de Santa Fe, de 17a de Aprilo de 1492.[152][153]

La jura naturo de tiu dokumento (ĉu kontrakto ligiga ĉu donaco rekuperebla) estas ankoraŭ celo de polemiko.[154] Per tiu dokumento Kolumbo ekhavis, «en satisfacción de lo que ha descubierto en las Mares Océanas y del viaje que ahora (...) ha de hacer por ellas en servicio» (kontentige al liaj malkovroj en la Oceano kaj de la farota veturo je la servo) de la Krono, la jenajn privilegiojn:

  • La titolo de admiralo en ĉiuj malkovrotaj teroj aŭ akiritaj en la Oceano, kun hereda karaktero kaj kun la sama rango kiella Admiralo de Kastilio.
  • La titoloj de vicreĝo, same hereda, kaj de Ĝenerala guberniestro en ĉiuj insuloj kaj kontinentaj teroj malkovrotaj aŭ akiritaj en la Oceano, kun la rajto proponi triopojn por la gubernado de ĉiuj el ili.
  • La dekono, aŭ dek procento de la neta produkto de la aĉetitaj, akiritaj, trovitaj aŭ interŝanĝitaj varoj ene de la limoj de la Admiraleco, kun kvinono por la krono.
  • La komerca juĝeblo de la procesoj derivitaj de la komerco en la zono de la Admiraleco.
  • La rajto kontribui per unu okono de la ekspedicio kaj partopreno en la akiroj en tiu sama proporcio.
Statuo de la Fratoj Pinzón en Palos de la Frontera; fone la fontaneto Fontanilla kaj la preĝejo de Sankta Georgo.

La enhavo de la "Capitulaciones" estis disvolvigita per dokumento carta de merced datita la 30an de aprilo 1492, per kiu oni kondiĉigis la koncedon al Kolumbo de la titolo de admiralo al la plenumo ke li efektive malkovru kaj akiru novajn terojn kaj oni ne donis al li la titolon de don.[155]

Krome oni establis diversajn dokumentojn por detaligi la organizadon de la veturo.[156] Laŭ unu el tiuj, Kolumbo estos Capitán Mayor de la Armada (ĉefkapitano de la ŝiparo),[157] komponita de tri ŝipoj.[158] Alia dokumento estis Real Provisión adresita al lokanoj de Palos dirante, ke ili devas havigi du karavelojn ekipitajn kaj funkciigitajn kiel pago de monpuno atribuita al tiuj lokanoj.[159][160] Tria "real provisión" adresita al Kolumbo, fare de la Katolikaj Gereĝoj, devigis la vilaĝojn de la andaluzaj marbordoj,[161] kaj pere de posta komisio adresita al la vilaĝo Moguer, cedi du ŝipojn al la esplora entrepreno.[162] Kristoforo Kolumbo plenumis tiun "Real provisión" en la riverhaveno de la Ribera de Moguer, konfiskante du ŝipojn pere de registro fare de la funkciulo Alonso Pardo, ŝipoj kiuj poste estis forĵetitaj.[163]

Kolumbo en Palos, interveno de Martín Alonso Pinzón

[redakti | redakti fonton]

Kiam Kristoforo Kolumbo alvenis al Palos de la Frontera li trafis la opozicion de la lokanoj, kiuj malfidis je fremdulo. La "Real Provisión" adresita al Diego Rodríguez Prieto kaj aliaj lokanoj, per kiu oni punis ilin servi al la krono per du karaveloj dum du monatoj,[164][165] estis legita ĉe la pordo de la Preĝejo de Sankta Georgo,[166][167] kie estis ankaŭ la publika placo. Poste estis problemoj por la dungado de maristoj, pro kio Kolumbo turnis sin al unu de la dokumentoj elsenditaj de la monarkoj en kiu oni havigis al li permeson por rekruti maristojn inter malliberigitoj, kvankam finfine tio ne estis necesa. Estis nevera legendo laŭ kiu oni diris, ke en la unua vojaĝo la plej parto de la ŝipanaro estis prizonuloj kaj krimuloj. Tio estis okazigita de la momento kiam neniu volis dungiĝi por la ekspedicio de Kolumbo, kaj tiu decidis uzi reĝan dokumenton kiu rajtigis lin liberigi malliberulojn por kompletigi la necesan ŝipanaron.[168][169] Finfine, la religiuloj de la Monaĥejo de La Rábida de Palos, speciale Juan Pérez kaj Antonio de Marchena, sukcesis solvi la problemon de la dungado de maristoj, faciligante la kontakton de Kolumbo kun Martín Alonso Pinzón, elstara loka navigisto, kiu apogis la eblon de la vojaĝo, kontraŭ la loka opinio.[170] Ankaŭ Pero Vázquez de la Frontera, maljuna maristo de la loko tre respektata pro sia sperto kaj amiko de Martín Alonso, ege influis por ke la plej aĝa de la fratoj Pinzón decidiĝu apogi la entreprenon.[171]

Domo Muzeo Martín Alonso Pinzón, en Palos de la Frontera, kie loĝis la familio Pinzón.

Laŭ Bartolomé de las Casas, Martín Alonso kontribuis per duono de milionoj da maravedoj, nome la tria parto de la mona elspezo de la entrepreno.[172][173] Krome li forĵetis la ŝipojn konfiskitajn de Kolumbo[174] kaj ankaŭ maldungis la maristojn dungitajn de Kolumbo, elektis por la entrepreno aliajn du karavelojn,[175] nome "la Pinta" kaj "la Niña", kiujn li konis kiel bonaj velkapablaj kaj «aptas para el oficio de navegar» (navigkapablaj), ĉar li estis uzintaj ilin luitajn,[176] partoprenigis siajn fratojn Pinzón kaj trakuris la loĝlokojn Palos, Moguer kaj Huelva, konvinkante siajn parencojn kaj amikojn por ke ili dungiĝu, per kio li sukcesis kompletigis la necesan ŝipanaron.[174] Elstaraj familioj de maristoj de la zono aliĝis al la entrepreno, kiel la fratoj Niño de Moguer, la Quintero-j de Palos kaj aliaj prestiĝaj maristoj kiuj ludis gravan rolon por la definitiva rekrutado de la ŝipanaro.[177][178]

Kolumbo en Moguer

[redakti | redakti fonton]

En Moguer, Kristoforo Kolumbo vizitis kelkajn fojojn la monaĥejon de Sankta Klara, kies abatino, nome Inés Enríquez, onklino de la reĝo Fernando la Katolika, apogis la projekton de Kolumbo antaŭ la kortego. Li ricevis apogon de la pastro Martín Sánchez kaj de la terposedanto Juan Rodríguez Cabezudo al kiu li fidis la zorgadon de sia filo Diego, kiam li foriris en la malkovra vojaĝo.[179]

La fratoj Niño ludis gravan rolon en la preparoj kaj demarŝoj por la unua vojaĝo de Kolumbo. Post la supero de la unuaj opozicioj al la projekto de Kolumbo, ili aliĝis al la entreprenoj kaj kuraĝigis la lokajn maristojn, kaj alilokajn maristojn kiuj kutime kunnavigis, por ke ili aliĝu en la ekspedicio. Krome, unu de la karaveloj — nome la Niña — estis posedo de tiu familio.[163] Pedro Alonso Niño estis piloto de la Santa María, Francisco Niño partoprenis kiel maristo en la Niña kaj Juan Niño kiel superulo ankaŭ en La Niña; krome granda parto de la ŝipanaro estis de la loko.[180]

Kvar vojaĝoj al la Indioj

[redakti | redakti fonton]

Unua vojaĝo

[redakti | redakti fonton]
Unua vojaĝo.

La 3-an de aŭgusto 1492 la kolumba ŝiparo formita de la karaveloj La Pinta, La Niña kaj la Santa María eliris el Palos. La ŝipanaro estis formita de ĉirkaŭ 90 homoj. La ekspedicio iris al la Kanarioj, por viziti aŭtoritatojn kaj ripari erojn de ŝipoj. Poste ili foriris el insulo La Gomera al la Atlantiko la 6-an de septembro.

La vojaĝo ne estis facila kaj okazis ribeloj, sed danke al la estreco de Martín Alonso Pinzón oni sukcesis solvi tiujn situaciojn. Kiam jam ĉiuj estis lacegaj kaj oni elĉerpiĝis la kalkuloj kaj antaŭvidaĵoj de Kolumbo, oni aŭskultis ekde la Pinta la faman krion de Rodrigo de Triana: Tierra a la vista (Tero je vido). La 12-an de oktobro ili alvenis al insulo Guanahani (en Bahamoj, kies identigo estas ankoraŭ pridisputata), kiun Kolumbo nomigis San Salvador. Poste ili alvenis al insulo Kubo, nomita per la nomo de Juana, kaj poste al Hispaniolo. La 25-an de decembro paneis la karavelo Santa María kaj el ties restaĵoj Kolumbo ordonis konstrui fortikaĵon nomita Navidad (Kristnasko), kie li lasis etan maristaron. Per la du ceteraj ŝipoj, la Pinta kaj la Niña, ili ekrevenis la 16-an de januaro de 1493).

Dum la veturado la du ŝipoj separiĝis pro ŝtormo. Fine Kolumbo, per la Niña, sukcesis alveni malfacilege en Lisbonon, Martín Alonso Pinzón faris same en la havenon de Bajono, Galegio. La ŝipoj, finfine, revenis al Palos la 15-an de marto je malmultaj horoj de diferenco, kaj Kolumbo iris al Barcelono por informi la gereĝojn pri la malkovro.

Dua vojaĝo

[redakti | redakti fonton]
Dua vojaĝo.

La dua ekspedicio eliris de Kadizo la 25-an de septembro de 1493. Tiu vojaĝo celis setligi la hispanian ĉeeston en la malkaŝitaj teritorioj kaj trovi la vojon al Barato kaj Katajo. La unua insulo al kiu ili alvenis estis La Deseada (Deziraĵo) (3-a de novembro); sed poste oni malkovris Puertorikon kaj alvenis al La Española, kie oni trovis detruita la fortikaĵon pro atako de Kaonabo. En la sama insulo ili fondis la urbon Isabela (la 6-an de januaro de 1494). Kolumbo pludaŭris la esploradon laŭ la marbordoj de Juana (Kubo) kaj Santiago (Jamajko). Fine de 1494 aŭ komence de 1495 li iris suden.

Post tiu vojaĝo li dediĉis sin al konsolidado de la hegemonio ĉe La Española. En 1496 li revenis en Hispanion, kaj alvenis al Kadizo la 11-an de junio.

Tria vojaĝo

[redakti | redakti fonton]
Tria vojaĝo.

La tria vojaĝo komencis la 30-an de majo 1498. Kolumbo eliris el Sanlúcar de Barrameda kaj alvenis al la insulo Trinidado fine de la monato de julio. De la 4-a ĝis la 12-a de aŭgusto li vizitis la golfon de Parja, en la marenfluo de la rivero Orinoko. Li nomis tiun regionon Dankoteron, pro la afableco de la indiĝenoj. Li supozis, ke li estis alveninta al kontinento pro la granda kvanto de akvo. Tiele la unuan fojon li alvenis al kontinenta amerika tero. Poste li esploris la tri insulojn de la aktuala ŝtato Nueva Esparta; la ĉefa insulo estis nomita Asunción, la aliaj estis la aktualaj Kubagvo kaj Koĉe. Poste Cristóbal de la Guerra ŝanĝis la nomon Asunción kontraŭ nova nomo insulo Margarita.

Fine li alvenis al Hispaniolo. En tiu insulo la hispanoj insurekciis pro manko de supozitaj riĉecoj. En unu de la negocadoj, Kolumbo proponis, al grupo de hispanoj la revenon al Kubagvo por komerco de perloj. Oni fondis perlolaborejon kaj poste, en 1528, de tiu setliĝo naskiĝis la unua vera urbo fondita de hispanoj en amerika kontinento, Nueva Cádiz.[181] Je la alveno de la reĝa administranto, Francisco de Bobadilla, Kolumbo estis arestita. Je sia alveno al Hispanio, la 25an de novembro de 1500, li estis liberigita, sed li perdis siajn prestiĝon kaj povojn.

Kvara vojaĝo

[redakti | redakti fonton]
Kvara vojaĝo.

La kvara vojaĝo estis farita spite la perdon de liaj povoj, sed laŭ serio de malpermesoj, kiel tiu por elŝipiĝi en la insulo La Española. La celo de tiu vojaĝo estis trovi markolon (nome la Malaka Markolo) kiu permesis lin alveni al la Indioj (Hindio), okcidente de Antiloj, ĉar jam oni vidis, ke la malkovrita tero ne estas tio, sed ĝi ne povis esti tre malproksime. Kolumbo eliris el la haveno de Kadizo per du karaveloj kaj du ŝipoj pliaj (La Capitana, La Gallega, La Vizcaína kaj la Santiago de Palos) la 11-an de majo. Pasinte tra Kanarioj, li alvenis en Indioj en 30 tagoj.[182]

Pro problemoj en La Española, Nicolás de Ovando, nova guberniestro de la kolonio, ne permesis Kolumbon elŝipiĝi tie spite tujan ŝtormon kaj ŝanĝi ŝipon. Kolumbo devis elturniĝi sen helpo kaj elpasis al Jamajko, kvankam la ŝtormo pludaŭris ĝis la 12-a de septembro, do 88 ŝtormaj tagoj. Sekvante okcidenten, li malkovris la insulojn Bahía aŭ Guanaja [GvaNAĥa], en la marbordo de Honduraso, li trovis ŝipon de majaaj komercistoj kiuj oferis lin kakaon. En la Punta Cajina (aktuala Punta Trujillo) la ŝipanoj surteriĝis por ĉeesti la unuan katolikan meson realigitan sur kontinenta tero de Ameriko; pli oriente ili suferis uraganon, dum kelkaj semajnoj la 4 ŝipoj suferis la ŝtormon kaj la 12-an de septembro preterpasis kabon. Tie ĉesis la ŝtormo kaj Kolumbo nomigis ĝin kiel Kabo Danke al Dio (en la plej norda marbordo de Nikaragvo) ĉpro estiar oni diris "Gracias a Dios que al fin salimos de esas honduras" (Danke al Dio ni eliris el tiuj malfacilaĵoj) kaj de la sama frazo devenas la nomo de Honduraso ĉe kio okazis la ŝtormo; poste ii sekvis suden[183].

En la popola kulturo

[redakti | redakti fonton]

La Kolumba interŝanĝo aŭ Granda interŝanĝo estis la disvastigita transdono de animaloj, plantoj, kulturo, homaj loĝantaroj, teknologio, kaj de ideoj inter la hemisferoj de Ameriko kaj Afrik-Eŭrazio en la 15a kaj 16a jarcentoj, rilate al la fare de eŭropanoj koloniigo kaj komerco post la veturoj de Kristoforo Kolumbo el 1492. Kvankam plej verŝajne senintence tiam, komunikeblaj malsanoj estis kromprodukto de tiu interŝanĝo. La termino estis unuafoje uzata en 1972 de la usona historiisto Alfred W. Crosby en sia libro pri media historio nome The Columbian Exchange. Ĝi estis rapide adoptita de aliaj historiistoj kaj ĵurnalistoj kaj iĝis amplekse konata.

En literaturo

[redakti | redakti fonton]

El rakonto "Historio de ŝipo" (de porinfana verkisto B. Ĵitkov)

[redakti | redakti fonton]

"...Sed kiel homoj navigis trans marojn, kiam neniu sciis, kiel anticipe kalkuli, ke la ŝipo ne renversiĝu? Ja depratempe ŝipoj navigis! Jen Kolumbo krozis la oceanon per sia "Santa-Maria". Se nun tiu ŝipo intencus iri oceanon, oni ellasos ĝin el neniu haveno de la mondo.
Ne, mi mensogas! Ĝuste al tiu ŝipo, precize kiel "Santa-Maria", oni permesis transiri de Eŭropo al Ameriko. Tio okazis en 1898 jaro, kiam estis celebrata 400j de "malfermo" de Ameriko. Oni faris ĝustan kopion de la Kolumba ŝipo. Homoj startis kaj ripetis la unuan vojon de Kolumbo. Jes, tamen, la "kolumboj" navigis kun vartistino: granda oceana vaporŝipo iris apude por ĉiu okazo. Feliĉe la vojaĝo trapasis glate kaj niaj "kolumboj" malfermis Amerikon duan fojon.

Sed kiam en 1492j Kolumbo navigis en fora maro pli kaj pli okcidenten, nek li, nek lia teamo timis, ke ilia ŝipo renversiĝos. Ili timis alion: ke tie la tero finiĝas kaj ke de la rando akvofalo fluegas en abismon, kaj tien direktiĝas forta torento, kiu des pli fortas, ju pli proksimas al la rando. Tien estus entirata ajna ŝipo kaj de tiu pereo neniu sukcesos forboardi, kaj neniu ankro savos. La teruraĵojn do timis kolumbaj homoj, sed ne tion, ke ilian ŝipon renversos vento kaj faligos per veloj al akvon.

La veloj sur kolumba karavelo estis ne altaj, kaj centro de ventopremo lokiĝis sufiĉe malalte. Krome, dum tiama ekipo de l' ŝiparo, maristoj ne uzis deflankajn ventojn, sed iris nur tiel, ke la vento blovu almenaŭ iom demalantaŭe. Kaj se estis vento absolute flanka, kiam la risko renversiĝi estas la plej granda, do stiranto turnis la ŝipon tiel, ke ĝi iru tamen iom laŭvente. Certe oni strikte atentis la veteron, havis ne multajn velojn, kiujn forigi eblis unumomente, ĉe subita tempesto.

En la arto — atenti veteron, regi ŝipon, tiel, ke ondoj malpli ĝin superfluu, kaj ke vento ĝin ne faligu — ho! — en la afero homoj delonge jam akiris multan sperton. Kaj dum kolumbaj tempoj, jam tiom da spertegaj maristoj estis, ke en Mediteraneo eble ne malpli da ili troviĝis ol da ŝoforoj estas en Moskvo..."

El aliaj verkoj

[redakti | redakti fonton]

En la verko de la hungara verkisto Sándor Szathmári nome Perfekta Civitano oni kolektas rakonton nome Superstiĉo. En ĝi aperas en Salamanko dialogo pri alkemio, Kristoforo Kolumbo, Atlantiso, la lando de pastro Johano, fantastaj bestoj ktp. Oni hipotezas ĉu Kolumbo trafis ion el tio. Alvenas Kolumbo, kiu seniluziigas ilin per rakonto ke li trafis nenion el tiuj fikciaĵoj. Li montris nur terpomon, kiu same seniluziigis ilin.[184]

Idealoj de Kristoforo Kolumbo

[redakti | redakti fonton]

Interesus ankaŭ la personeco de Kolumbo kaj la pasioj kaj la celoj kiuj lin movis. Inter kiuj eble ne lastas la celo provizi la regantojn je oro kaj financaj rimedoj por sukcesi krei armeon por liberigi la Sanktan Landon, nome Palestinon tiam okupitajn de islamanoj. Rilate tion, ne elfuĝu el la atento ke se la religia fono de Kolumbo estas vere sincera, ĝi sonas iomete eksterĥore ĉar ĝuste en tiu jarcento la idealo de la krucmilito jam mortis de longe: Kristoforo Kolumbo, paradokso de la historio!, malfermas la novan epokon per idealo malnova! (Tzvetan Todorov. La Conquête de l'Amérique : La Question de l'autre)

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ [1] Acerca de Colombia. Orgullo Colombiano www.colombia.com Alirita la 6-an de januaro de 2008; Etimología de Colombia www.etimologias.dechile.net Alirita la 6-an de januaro de 2008; [2] Arkivigite je 2008-02-16 per la retarkivo Wayback Machine La Gran Colombia www.simon-bolivar.org Alirita la 6-an de januaro de 2008.
  2. ↑ Monato, internacia magazino sendependa, numero 1992/10, paĝo 27: Kie naskiĝis Kristoforo Kolumbo? verkita de Galuco Rodriguez Correa.
  3. ↑ Bartolomé de las Casas Paĝo 57.
  4. ↑ 4,0 4,1 Historia general de España y América, volumo 7. El descubrimiento y la fundación de los reinos ultramarinos: Hasta finales del siglo XVI Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine 1982, Ediciones Rialp, S.A (ISBN 9788432121029) paĝoj 86-87 Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine
  5. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. Paĝo 26. Arkivigite je 2014-08-09 per la retarkivo Wayback Machine
  6. ↑ Cristóbal Colón Personalidad del descubridor: rasgos biográficos y formación científica. En Biblioteca Cervantes Virtual [3] Konsultita 19/04/2014
  7. ↑ Bartolomé de las Casas «Tomo I. Arkivigite je 2016-02-03 per la retarkivo Wayback Machine Capítulo XIV. Arkivigite je 2012-01-27 per la retarkivo Wayback Machine»
  8. ↑ DE LORENO, Baldomero, Cristóbal Colón y Alonso Sánchez, Capítulo I, paĝoj 47-51 [4] Imprenta de El Guadalete, Jerez de la Frontera, 1892
  9. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. Paĝo 32. Arkivigite je 2014-04-23 per la retarkivo Wayback Machine
  10. ↑ FERNÁNDEZ DURO, Cesáreo, Colón y la historia póstuma, [5] 70-72. Imprenta Fundición de M. Tello, Madrid, 1885
  11. ↑ Francisco López de Gómara Paĝoj 37-39.
  12. ↑ Comentarios Reales De Los Incas, Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine Inca Garcilaso de la Vega www.reformation.org, alirita la 7an de aprilo 2009
  13. ↑ La tradición de Alonso Sánchez de Huelva, descubridor de tierras incógnitas, Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine Cesáreo Fernández-Duro, alirita la 7an de aprilo de 2009, Cervantesvirtual.com
  14. ↑ FERNÁNDEZ HERRERO, Beatriz, La utopía de América: teoría, leyes, experimentos [6] Anthropos, 1992 73-76 isbn=9788476583203
  15. ↑ Aristotelo, Mirabilis Auscultationes, ĉap 84. Citita en: FERNÁNDEZ HERRERO, Beatriz, La utopía de América: teoría, leyes, experimentos, [7] Anthropos Editorial, 1992 48 isbn= 9788476583203
  16. ↑ El islam en América en la época precolombina Arkivigite je 2008-12-02 per la retarkivo Wayback Machine www.islamyal-andalus.org Alirita la 20an de aprilo de 2009
  17. ↑ Gavin Menzies, 1421: The Year China Discovered the World Arkivigite je 2005-07-11 per la retarkivo Wayback Machine ISBN 978-0-593-05078-1
  18. ↑ Kolumbo substrekas la celon de la serĉo de oro en sia taglibro Diario de Viaje (resumo fare de Bartolomé de las Casas: Sábado 13 de octubre (1492):
    Citaĵo
    „ [...] Yo estava atento y trabajava de saber si avía oro y vide que algunos de ellos traían un pedaçuelo colgado en un agujero que tienen en la nariz. Y por señas pude entender que yendo al Sur o Bolviendo la isla por el Sur, que estava alli un rey que tenía grandes vasos de ello, y tenía muy mucho[...] ”
    — Cristóbal Colón, Diario de Viaje.
  19. ↑ ROJAS DONAT, Luis Dos análisis histórico-jurídicos en torno al descubrimiento de las Indias: la accesión y la ocupación 1997, Revista de estudios histórico-jurídicos, 19 ISSN 0716-5455
  20. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis Paĝoj 134-135.
  21. ↑ Mann, Charles (2006), 1491, Madrid, Taurus, paĝo 241
  22. ↑ Phillips, William D., kaj Carla Rahn Phillips. The Worlds of Christopher Columbus. Cambridge: Cambridge University Press, 1992. Paĝo 9.
    «Even with less than a complete record, however, scholars can state with assurance that Columbus was born in the republic of Genoa in northern Italy, although perhaps not in the city itself, and that his family made a living in the wool business as weavers and merchants ... The two main early biographies of Columbus have been taken as literal truth by hundreds of writers, in large part because they were written by individual closely connected to Columbus or his writings. ... Both biographies have serious shortcomings as evidence».
  23. ↑ Davidson (1997, pp.3ff), Phillips & Phillips (1992, pp.85ff)
  24. ↑ 24,0 24,1 COLÓN, Hernando. Capítulo I, pp. 4-5. Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine
  25. ↑ DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes. paĝo 25.
  26. ↑ Cristobal Colón paĝo 30
  27. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Paĝoj 105-106.
  28. ↑ La patria de Cristóbal Colón, según las actas notariales de Italia, Arkivigite je 2008-10-17 per la retarkivo Wayback Machine alirita la 25-an de marto de 2009, Ángel de Altolaguirre y Duvale, Boletín de la Real Academia de la Historia, tomo 72 (1918), pp. 200-224 www.cervantesvirtual.com.
  29. ↑ El decubrimiento y la fundación de los reinos ultramarinos. Arkivita el la originalo je 2014-04-23. Alirita 2014-07-28.
  30. ↑ Testamento de don Cristóbal Colón en el que fundó mayorazgo en su hijo don Diego. Archivo General de Indias. Signatura: PATRONATO,295,N.101. PARES.
  31. ↑ Congreso de Historia del Descubrimiento (1492-1556): actas (ponencias y comunicaciones). Tomo III http://books.google.es/books?id=lrSiIV46LCsC paĝoj 477-480 Real Academia de la Historia, 1992, isbn= 9788460082033,
  32. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Pp. 104-105.
  33. ↑ 33,0 33,1 SVET, Yakov. paĝo 26.
  34. ↑ Declaraciones hechas por Don Cristóbal, Don Diego y Don Bartolomé Colón acerca de su nacionalidad, Arkivigite je 2009-04-15 per la retarkivo Wayback Machine alirita la 25-an de marto de 2009, Ángel de Altolaguirre y Duvale, Boletín de la Real Academia de la Historia, tomo 86 (1925), pp. 307-325 www.cervantesvirtual.com
  35. ↑ Los Cabotos, alirita la 11-an de decembro 2013, Cesáreo Fernández Duro, Boletín de la Real Academia de la Historia, tomo 2 (1893), pp. 257-282 www.cervantesvirtual.com
  36. ↑ página 30
  37. ↑ La historiografía americanista en España
  38. ↑ ULLOA, Luis, Christophe Colomb, Catalan [8] Librairie Orientale et Américaine Maisonneuve, 1927.
  39. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Paĝoj 99-100.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 40,4 40,5 PLA ALBEROLA, Primitivo Cristóbal Colón, alirita la 27an de novembro de 2008, Portal Cristóbal Colón, www.cervantesvirtual.com
  41. ↑ MERRILL, Charles J, Colom of Catalonia: origins of Christopher Columbus revealed [9] Demers Books LLC, 2008, isbn= 9780981600222
  42. ↑ [10]
  43. ↑ Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2014-04-23. Alirita 2014-07-28.
  44. ↑ VERD MARTORELL, Gabriel, Cristóbal Colón y la revelación del enigma [11] G. Verd Martorell, 1986, isbn= 978-84-398-7877-3
  45. ↑ VERD MARTORELL, Gabriel, Cristóbal Colón era noble y de sangre real [12] G. Verd Martorell, 1992 isbn= 978-84-604-1727-9
  46. ↑ Cristóbal Colón no era hijo natural del Príncipe de Viana, Arkivigite je 2009-05-29 per la retarkivo Wayback Machine alirita la 30an de marto de 2009, VERDERA, Nito www.cristobalcolondeibiza.com
  47. ↑ LAS HERAS, Antonio, paĝo 114 La trama Colón: Manipulación en el descubrimiento de América [13] Ediciones Nowtilus S.L, 2006, isbn= 9788497632850
  48. ↑ VERDERA, Nito, Cristóbal Colón, originario de Ibiza y criptojudío [14] Arkivigite je 2012-02-12 per la retarkivo Wayback Machine Consell Insular d'Eivissa i Formentera, Conselleria de Cultura, 1999 isbn= 978-84-88018-42-7
  49. ↑ 49,0 49,1 GARCÍA DE LA RIEGA, Celso, Colón español, su origen y patria [15] Sucesores de Rivadeneyra, Madrid, 1914.
  50. ↑ 50,0 50,1 ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Paĝoj 97-98.
  51. ↑ La naturaleza de Colón. Colón no es gallego, Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine konsultita la 29an de marto de 2009, 1917, Publikita en: «La Idea Moderna», ĵurnalo de La Coruña, lundo 28-a de majo 1917 www.cervantesvirtual.com
  52. ↑ Congreso de Historia del Descubrimiento (1492-1556): actas (ponencias y comunicaciones). Tomo IV [16] 458 Real Academia de la Historia, 1992, isbn= 9788460082033
  53. ↑ ASTRANA MARTÍN, Luis, Cristóbal Colón, su patria, sus restos y el enigma del descubrimiento de América [17] Editorial Voluntad, s.a, Madrid, 1929.
  54. ↑ SANZ, Ricardo; SANZ GARCÍA, Ricardo; DEL OLMO, Margarita; CUENCA, Emilio, Nacimiento y vida del noble castellano Cristóbal Colón, Guadalajara, Nueva Alcarria, 1980 isbn=9788430036813
  55. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Paĝoj 102-103.
  56. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Paĝoj 98-99.
  57. ↑ MENÉNDEZ POLO, Francisco, Colón vizcaino, 1936.
  58. ↑ 58,0 58,1 MENÉNDEZ PIDAL, Ramón, La lengua de Cristóbal Colón: El estilo de Santa Teresa y otros estudios sobre el siglo XVI, [18] Espasa-Calpe Argentina, S.A, 1942
  59. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Paĝo 103.
  60. ↑ 60,0 60,1 DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes. paĝo 29.
  61. ↑ ROMEU DE ARMAS, Antonio, El "portugués" Cristóbal Colón en Castilla [19][rompita ligilo] Ediciones Cultura Hispánica del Instituto de Cooperación Iberoamericana, 1982, isbn= 9788472322899.
  62. ↑ DE MADARIAGA, Salvador, Vida del muy magnífico señor don Cristóbal Colón [20] Espasa-Calpe, 1975, isbn= 9788423949281
  63. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Paĝoj 103-104.
  64. ↑ VALLS I TABERNER, Ferrán; SOLDEVILA, Ferrán, Història de Catalunya L'Abadia de Montserrat paĝo 331, 2002, isbn= 9788484154341
  65. ↑ GOODRICH, Aaron, A History of the Character and Achievements of the So-called Christopher Columbus, D. Appleton and Co, New York, 1874, la unua eldono isbn=9780795011443
  66. ↑ MOLLOY, Charles, De Jure Maritimo et Navali, Presita de J. Walthoe, Londono, 1682.
  67. ↑ Dr. Savelli, In souvenirs historiques de la Legion Corse dans le royaume de Naples, 1826.
  68. ↑ SANNES, Tor Borch, Christopher Columbus- en Europeer fra Norge? [21][rompita ligilo] Norsk maritimt forlag, Oslo, 1991 9788290319125
  69. ↑ SINOVCIC Vincent, Columbus: Debunking of a Legend [22][rompita ligilo] Rivercross Publishing,inc, Novjorko, 1990, isbn=9780944957066.
  70. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Paĝo 97
  71. ↑ 71,0 71,1 71,2 ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. Pp. 108-110.
  72. ↑ VERDERA, Nito. «El catalán, lengua de Colón». www.cristobalcolondeibiza.com. Arkivita el la originalo la 27an de majo 2008. Konsultita la 10an de Februaro 2021.
  73. ↑ 73,0 73,1 ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. p. 110.
  74. ↑ Pinheiro Marques, Alfredo (1992). Portugal e o Descobrimento Europeu de América. Impresa Nacional - Casa da Moeda., pp. 21-22.
  75. ↑ Gil, Juan, El Libro de Marco Polo, Testimonio, Madrido, 1986, isbn = 978-84-86290-11-5 (ekzemplero notita de Kristoforo Kolumbo kaj kiu estas konservata en la Biblioteca Capitular y Colombina de Sevilla) pp. 77-78
  76. ↑ «Cristóbal Colón». Biografiasyvidas.com. Konsultita la 10an de Februaro 2021.
  77. ↑ Nuevo diccionario italiano-español: de los verbos regulares é irregulares en ambos idiomas. París: Rosa y Bouret, 1860. pp. 78.
  78. ↑ SÁNCHEZ, Tomás Antonio y otros (1864). Poetas castellanos anteriores al siglo xv. Madrid: M. Rivadeneyra. pp. 565.
  79. ↑ SVET, Yakov. Cristóbal Colón. ISBN 9789978803776. pp. 241-242.
  80. ↑ Kay Brigham
  81. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. Pág. 21. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [23] Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine dato= 2014-10-28
  82. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. p. 118.
  83. ↑ COLÓN, Hernando. P. 15 Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine
  84. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. P. 35. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [24] Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine dato = 2014-10-28-
  85. ↑ Colón, Hernando. (2006) Historia del almirante, Manuel Carrera Díaz (trans.), Madrido: Planeta, p. 55–56. ISBN 978-84-08-06680-4.
  86. ↑ DÍAZ-TRECHUELO SPÍNOLA, Maria Lourdes. p. 37.
  87. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. p. 129.
  88. ↑ Rumeu de Armas, Antonio. (1992) “Presencia temprana de Cristóbal Colón en Portugal”, Congreso de Historia del Descubrimiento (1492-1556): actas (ponencias y communicaciones) I. Madrido: Real Academia de la Historia, p. 77–114. ISBN 84-600-8202-4.
  89. ↑ DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes. p. 38.
  90. ↑ 90,0 90,1 90,2 ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. p. 130.
  91. ↑ DE LAS CASAS, Bartolomé. pp. 48-50.
  92. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. pp. 21-22. Arkivigite je 2014-04-21 per la retarkivo Wayback Machine
  93. ↑ DE LAS CASAS, Bartolomé. p. 49.
  94. ↑ COLÓN, Hernando. pp. 24-25. Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine
  95. ↑ DE LAS CASAS, Bartolomé. p. 53.
  96. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. pp. 20-22. Arkivigite je 2014-08-09 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [25] Arkivigite je 2014-08-09 per la retarkivo Wayback Machine dato = 2014-08-09-
  97. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. p. 25. Arkivigite je 2014-04-21 per la retarkivo Wayback Machine
  98. ↑ BRIGHAM, Kay p. 88
  99. ↑ Matos, Jorge Luís (2006), «As viagens de Colombo e a náutica portuguesa de quinhentos», Palos de la Frontera, pp. 27-50
  100. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. p. 28. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine
  101. ↑ FERNÁNDEZ DE NAVARRETE, Martín. pp. 1-4.
  102. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. p. 24. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [26] Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine dato = 2014-10-28
  103. ↑ 103,0 103,1 DE LAS CASAS, Bartolomé. pp. 92-96.
  104. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. pp. 25-26. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine
  105. ↑ 105,0 105,1 SVET, Yakov p. 60.
  106. ↑ Ángel de Altolaguirre y Duvale, La carta de navegar atribuida a Cristóbal Colón por Mr. de La Roncier, historiador de la Marina francesa www.cervantesvirtual.com [27] Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine Alirita la 7an de Januaro 2008
  107. ↑ ORTEGA, Ángel. Vol. II, p. 34.
  108. ↑ Historia general de España y América. Tomo VII «El descubrimiento y la fundación de los reinos ultramarinos: Hasta finales del siglo xvi» [28] Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine Ediciones Rialp, 1982, 83-84 Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine isbn = 9788432121029
  109. ↑ 109,0 109,1 VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. pp. 39-40. Arkivigite je 2014-04-21 per la retarkivo Wayback Machine
  110. ↑ Kroniko de Joao de Barros, citita en LOSADA CASTRO, Basilio. pp. 28-29. Arkivigite je 2014-08-09 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [29] Arkivigite je 2014-08-09 per la retarkivo Wayback Machine dato = 2014-08-09
  111. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. pp. 40-41. Arkivigite je 2014-04-21 per la retarkivo Wayback Machine
  112. ↑ Pinheiro Marques, Alfredo (1992). Portugal e o Descobrimento Europeu de América. Impresa Nacional - Casa da Moeda., pp. 46-61.
  113. ↑ COLÓN, Hernando. pp. 58-59. Arkivigite je 2015-09-24 per la retarkivo Wayback Machine
  114. ↑ Adám Szászdi kaj István Szászdi (2007). «Portugal y Palos en la vida de Colón: algunas observaciones». En Fernando Navarro Antolín, eld. Orbis Incognitvs. Avisos y Legajos del Nuevo Mundo. pp. 19-25. ISBN 978-84-96826-23-6. Arkivita el la originalo la 22an de Oktobro 2014.
  115. ↑ Suárez Fernández, Luis (1990). Los Reyes Católicos: La expansión de la fe. p. 242.
  116. ↑ 116,0 116,1 d'Arienzo, Luisa (2007). «La famiglia di Bartolomeo Perestrello, suocero di Colombo». Bollettino della Società Geografica Italiana XII: 649-670.
  117. ↑ 117,0 117,1 DE LAS CASAS, Bartolomé p. 227.
  118. ↑ La kuracisto de Palos Garcí Fernández en sia deklaro en la kolumbaj procesoj atestas:
    Citaĵo
    „ ... que sabe quel dicho martyn alonso pynçon -contenido- en la dicha pregunta, tenya en esta villa lo que le hacya menester e que sabe quel dicho almyrante don crystobal colon veyendo a la Rabyda con su hijo don diego ques agora almirante a pie se vyno a la Rabyda ques monasteryo de frayles en esta villa el qual demando a la porterya que le diesen para aquel nyñico que hera niño, pan y agua que veviese. ”
    — Citita en La Rábida, historia documental crítica, ORTEGA, Ángel. Tomo II, p. 18.
    Ángel Ortega, apoge sur aŭtoroj kiel Ricardo Cappa, José Mª Asensio y Coll komentas jenon rilate al la deklaro de la kuracisto de Palos, Garcí Fernández:
    Citaĵo
    „ ... Autores muy beneméritos han tratado de analizarle para deducir que el buen físico habla de dos tiempos, de dos visitas ... [y] el calificativo de niñico dado a don Diego solo le cuadra en 1484, a los ocho o diez años de su edad, no en 1491, cuando ya tenía quince o diez y siete. ”
    — Citita en La Rábida, historia documental crítica, ORTEGA, Ángel. Tomo II, p. 18.
  119. ↑ IRVING, Washington, Vida y viajes de Cristóbal Colón Gaspar y Roig, 1852, pp. en 14-15
  120. ↑ IZQUIERDO LABRADO, Julio Breve Historia de Palos de la Frontera es.geocities.com Alirita la 15an de Aprilo 2009 [31] Arkivita la 26an de Oktobro 2007
  121. ↑ Laŭ Ortega, la unua fakulo kiu refutis tiun unuan restadon de Kolumbo en La Rábida en 1485 estis Martín Fernández de Navarrete, kiu prokrastas tiun alvenon ĝis 1492:
    Citaĵo
    „ El primero que negó esta presencia de Colón en La Rábida, retardándola hasta 1492, fue don Martín Fernández de Navarrete ”
  122. ↑ FERNÁNDEZ DE NAVARRETE, Martín, Colección de los Viages y descubrimientos que hicieron por mar los españoles desde fines del siglo XV con varios documentos inéditos concernientes a la historia de la Marina Castellana y de los establecimientos españoles en Indias [32] Imprenta Real, 1829, Madrid, pp. 596-604 kiu konsiderita en sia epoko aŭtoro bone dokumentita, sukcesis ekhavi akceptitan opinion. Citita en «La Rábida, historia documental crítica», ORTEGA, Ángel. Tomo II, p. 14.
  123. ↑ RUMEU DE ARMAS, Antonio La Rábida y el descubrimiento de América: Colón, Marchena, y fray Juan Pérez Ediciones Cultura Hispánica, Madrido, 1968, pp. 31-49 isbn = 9788472320390
  124. ↑ Oni asertis ankaŭ, ke Kolumbo eble alvenis al Hispanio por la unua fojo ŝipe al Puerto de Santa María aŭ surtere tra Ekstremaduro aŭ Andaluzio. PICKMAN p. 33 Puerto de Santa María estis la ĉefa urbo de la grafo de Medinaceli Luis de la Cerda, mem interesita al naŭtiko. Krome, Puerto de Santa María estis komunikita per marbordaj ŝipoj kiuj faris el tie ĉebordan navigadon ĝis Lisbono. Kolumbo, kiu estis elirinta el la kortego de Johano la 2-a, eble decidis alproksimiĝi al tiu nobelo. Li estis prezentita al tiu pere de la kunlaborado de lia servisto, Romero. PICKMAN p. 40 Kolumbo montris sian projekton al la duko kaj oni scias per letero de la propra duko, ke tiu gastigis lin en sia hejmo dum ĉirkaŭ du jaroj, PICKMAN p. 45, kvankam poste la nobelo rezignis pri la entrepreno. PICKMAN p. 43
    Alia teorio asertas, ke la veno de Kolumbo en Hispanion estis farita perŝipe ĝis Onubo, PICKMAN p. 24 por serĉi amikinon de lia edzino nome Violante Muñiz, edzino de iu Miguel de Muliar aŭ Muliarte. PICKMAN p. 54 Probable li venis al ŝia hejmo por lasi tie sian filon Diego kaj tie li aŭdis informojn pri la prestiĝo de la monaĥo Juan Pérez. Post tio, li estus uzinta ŝipeton por trapasi la larĝan fluejon kiu estas en la kunigo de la riveroj Tinto kaj Odiel, kaj iri al La Rábida serĉe de la fama monaĥo. Laŭ tiu teorio, en la romantika historiografio tiu ago estis prezentita kiel iu en kiu Kolumbo kun sia filo petis rifuĝon, manĝon kaj trinkaĵon ĉe la pordoj de la monaĥejo, taman eble tio ne estis tiel, ĉar Kolumbo estus akirinta monon en Portugalio PICKMAN p. 22 kaj havis bonan rilaton kun la Duko de Medinasidonia kaj tiu, kun senjorlando en Niebla proksima al Onubo, devis havi rilatojn kun la monaĥejoj.PICKMAN p. 27
  125. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. pp. 47-48. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [33] Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine dato = 2014-10-28
  126. ↑ Dokumenta filmo de BBC elsendita en TVE. Fare de Thomas Friedman kun kunlaboro de historiistoj kiel Mauricio Obregon, William McNeil, Consuelo Varela, Juan Gil kak Roman Gubern. "Colón y la Era del Descubrimiento. Capítulo 2: Una idea toma forma." 1992
  127. ↑ Agencia EFE, El monasterio de La Cartuja se convertirá tras la Exposición en el Museo de Historia de Andalucía ABC de Sevilla, 14 de decembro 1987
  128. ↑ 128,0 128,1 LÓPEZ DE GÓMARA, Francisco. ĉap. XV, p. 41.
  129. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. pp. 48-49. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [34] Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine dato = 2014-10-28
  130. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. pp. 184-186.
  131. ↑ VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. pp. 47-49. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [35] Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine dato = 2014-10-28
  132. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. pp. 41-42. Arkivigite je 2014-08-09 per la retarkivo Wayback Machine En Wayback [36] Arkivigite je 2014-08-09 per la retarkivo Wayback Machine dato = 2014-10-28
  133. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. p. 173.
  134. ↑ 134,0 134,1 134,2 Giménez Fernández, Manuel (1955). «América, “Ysla de Canaria por ganar”». Anuario de estudios atlánticos 1 (1): 309-336. Arkivita el la originalo la 23an de aprilo 2014.
  135. ↑ 135,0 135,1 DE LAS CASAS, Bartolomé. p. 243.
  136. ↑ Historia general de España y América, volumo 7a El descubrimiento y la fundación de los reinos ultramarinos: Hasta finales del siglo XVI Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine 1982, Ediciones Rialp, S.A. isbn = 9788432121029 p.89 Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine
  137. ↑ BRIGHAM, Kay p. 88. (Noto 2).
  138. ↑ DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes. p. 22.
  139. ↑ Tio estas aserto de Varela Marcos kaj León Guerrero, p. 106. Tamen, aliaj historiistoj asertas, ke Kolumbo estis jam reveninta en Sevilon oktobre 1488, antaŭ la reveno de Dias en decembro; por ekzemplo Díaz Trechuelo, Lourdes, Cristóbal Colón, 2006, Palabra, pp. 66-67.
  140. ↑ 140,0 140,1 VERLINDEN, Charles; PÉREZ-EMBID, Florentino. pp. 51-52. Arkivigite je 2014-04-21 per la retarkivo Wayback Machine
  141. ↑ Letero de Luis de la Cerda, duko de Medicinaceli, al sia onklo la kardinalo Pedro González de Mendoza. 19a de marto 1493. Origina tekto en Wikisource.
  142. ↑ ORTEGA, Ángel. Tomo II, p. 131.
  143. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. p. 196.
  144. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. p. 51. Arkivigite je 2014-08-09 per la retarkivo Wayback Machine (el Retarkivo 20140809220019)
  145. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio, Isabel la Católica, 1983, p. 129 Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine Ediciones Rialp isbn = 9788472811225
  146. ↑ ARRANZ MÁRQUEZ, Luis. p. 205.
  147. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. p. 54 Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine
  148. ↑ Libranza a Luis de Santángel por los préstamos hechos a la corona.
    Citaĵo
    „ Orden a Fernando de Villadiego, tesorero de la cruzada en parte de los obispados de Oviedo y Astorga, para que libre a Luis de Santángel, escribano de ración y miembro del consejo real, 290.000 mrs por dos cuentos y seiscientos cuarenta mil que prestó (un cuento y ciento cuarenta mil para el viaje de Colón y el resto para pagar a Don Isaac Abrabanel). ”
    — Archivo General de Simancas. Signatura: CCA,CED,1,101,2. PARES.
  149. ↑ ORTEGA, Ángel. Tom II, p. 133.
  150. ↑ DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes. p. 72.
  151. ↑ LOSADA CASTRO, Basilio. p. 52. Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine
  152. ↑ La originalo de Capitulaciones ne konserviĝis; en la aktualo en la Ĝenerala Arkivo de Indioj konserviĝas rajtigita atestilo ene de la unuo Patronato kun registraĵo PATRONATO,295,N.2 kaj atesto en ŝlipa registro en la unuo Indiferente General kun registraĵo INDIFERENTE,418,L.1,F.1R-1V kaj en la Arkivo de la Krono de Aragono, registro de "Cancillería" ene de la unuo Archivo Real (Real Cancillería), kun la registraĵo ARCHIVO DE LA CORONA DE ARAGÓN, REAL CANCILLERÍA, REGISTROS, NÚM.3569, en la folioj 135v-136v.
  153. ↑ DIEGO FERNÁNDEZ, Rafael. pp. 103-127.
  154. ↑ Rojas Donat, Luis, 1992-1993 Las Capitulaciones de Santa Fe: En torno a una polémica Revista de Estudios Histórico-Jurídicos, numero XV pp. 253-263 Alirita en 3a de majo 2014
  155. ↑ Consejo Superior de Investigaciones Científicas isbn = 9788400059613 Rumeu de Armas, Antonio, "Nueva luz sobre las capitulaciones de Santa Fe de 1492 concertadas entre los Reyes Católicos y Cristóbal Colón: estudio institucional y diplomático", 1985, pp. 153-160.
  156. ↑ PARES
    • Carta a los concejos y justicias del Reino para que den facilidades a Cristóbal Colón a fin de que pueda armar tres carabelas y «vaya a ciertas partes de la mar océano, como nuestro capitán». Archivo General de Simancas. Unidad: Cancillería. Registro del Sello de Corte. Signatura: RGS,149204,17.
    • Provisión original de los Reyes Católicos en la que se manda se den a precios razonables a Cristóbal Colón la madera y cuanto fuese necesario para armar las tres Carabelas. Granada, 30 de abril de 1492. Archivo General de Indias. Unidad: Patronato. Signatura: PATRONATO, 295,N.4.
    • Cédula original de los Reyes Católicos para que no se lleven derechos por las cosas que se sacaran de Sevilla y de cualesquiera otras ciudades para las tres carabelas que lleva Cristóbal Colón. Santa Fe, 30 de abril de 1492. Archivo General de Indias. Unidad: Patronato. Signatura: PATRONATO,295,N.6.
  157. ↑ DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes. p. 79.
  158. ↑ Carta a los capitanes, maestres de naos, etc. para que obedezcan a Cristóbal Colón como capitán de SS. AA. de los tres navíos con que va a ciertas partes «de la mar océano». Archivo General de Simancas. Unidad: Cancillería. Registro del Sello de Corte. Signatura: RGS,149204,18. PARES.
  159. ↑ Real Provisión de los Reyes Católicos, adresita al lokanoj de Palos. Granada, 30a de aprilo 1492.
    Citaĵo
    „ ... A vos, Diego Rodríguez Prieto, e a todas las otras personas vuestros compañeros e otros vezinos de la villa de Palos e a cada uno de vos, salud e gracia. Vien sabedes como por algunas cosas fechas e cometidas por vosotros en desserbicio nuestro, por los del nuestro Consejo fuistes condenados a que fuésedes obligados a nos serbir dos meses con dos carabelas armadas a vuestras propias costas e espensas cada e quando e doquier que por nos vos fuese mandado so ciertas penas, segund que todo más largamente en la dicha sentencia que contra vosotros fue dada se contiene... ”
    — Ĝenerala Arkivo de Indioj. Signatura: PATRONATO, 295, N.3.
  160. ↑ FERNÁNDEZ DE NAVARRETE, Martín. pp. 11-13.
  161. ↑ Real cédula notificando a las ciudades y villas que mandan a Colón con tres carabelas a ciertas partes del mar, y que le ayuden.
    Citaĵo
    „ ...las cibdades e villas e logares de la costa de la mar de Andalucía como de todos los nros. reynos e Señorios (...) Sabedes que nos habemos mandado a Christobal Colon que con tres carabelas vaya a ciertas partes de la mar oceana como nro. capitan (...) por ende nos vos mandamos a todos e a cada uno de vos en vros. logares e jurisdicciones que cada quel dicho Christobal Colon hobiere menester.... ”
    — Ĝenerala Arkivo de Indioj. Signatura: PATRONATO, 295, N.4.
  162. ↑ Comisión al contino Juan de Peñalosa, para que haga cumplir en la villa de Moguer, una cédula de SS. AA., ordenando se entreguen a Cristóbal Colón, donde y cuando las pidiese, tres carabelas armadas y equipadas. Ĝenerala Arkivo de Simanko. Signatura: RGS,149206,1
  163. ↑ 163,0 163,1 González Cruz, David (2012). Descubridores de América, Colón, los marinos y los puertos. Sílex Ediciones. ISBN 978-84-7737-739-9.
  164. ↑ Real Provisión de los Reyes Católicos. Dirigida a ciertos vecinos de Palos para que entreguen a Cristóbal Colón dos carabelas www.elhistoriador.com.ar Alirita la 19an de septembro 2009 Arkivita en [37] la 28an de aprilo 2009
  165. ↑ MORALES PADRÓN, Francisco, Historia del descubrimiento y conquista de América Editora Nacional, Madrid, 1973, p. 85; isbn = 9788427602915
  166. ↑ Real Provisión de los Reyes Católicos, dirigida a ciertos vecinos de Palos. Granada, 30 de abril de 1492. (Parte trasera).
    Citaĵo
    „ En miércoles veynte y tres de mayo año del nascimiento de nuestro salvador Ihesuchristo de mill e quatrozientos e nobenta e dos años. Estando en la iglesia de Sant Gorge desta villa de Palos, estando ende presente frey Juan Peres y Christóval Colón, e asimismo estando ende presentes Alvaro Alonso Rascón e Diego Rodriguez Prieto, alcaldes mayores, e Francisco Martín Nieto e Alonso Rodriguez Pietro e Alonso Gutierres, regidores ... los dichos alcaldes y regidores dixeron que obedecían la dicha carta con la reberencia debida como carta de sus Altezas e que estaban presto de la cunplir en todo y por todo segund sus Altezas lo mandan ... ”
    — Ĝenerala Arkivo de Indioj. Signatura: PATRONATO, 295, N.3.
  167. ↑ FERNÁNDEZ DE NAVARRETE, Martín. p. 13.
  168. ↑ DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes. pp. 78-79.
  169. ↑ FERNÁNDEZ DURO, Cesáreo (23a de novembro 1891). Primer viaje de Colón. «El Continente americano: conferencias dadas en el Ateneo científico, literario y artístico de Madrid, con motivo del cuarto centenario del descubrimiento de Améríca (1894).». Establecimiento Tip. «Sucesores de Rivadeneyra». Volumen 1. (Madrid): pp. 16-17.
  170. ↑ ASENSIO, José María, Martín Alonso Pinzón: Estudio histórico La España Moderna, 1892 pp. 58-61
  171. ↑ Fernández Duro, Cesáreo. pp. 91-92.
  172. ↑ De Las Casas, Bartolomé. p. 256.
    • ASENSIO, José María, Martín Alonso Pinzón: Estudio histórico La España Moderna, 1892 pp. 66-68.
    • MANZANO Y MANZANO, Juan; MANZANO FERNÁNDEZ-HEREDIA, Ana María, Los Pinzones y el Descubrimiento de América. 3 vol. Ediciones de Cultura Hispánica, Madrid, 1988. isbn = 978-84-7232-442-8
    • ORTEGA, Ángel. pp. 37-110.
    • RIVERA, Carlos, Martín Alonso Pinzón, Imprenta Asilio Provincial, Ayamonte, (Huelva), 1945
  173. ↑ Historia de la navegación: Martín Alonso Pinzón www.mgar.net Alirita la 23an de aprilo 2009.
    • FERNÁNDEZ DURO, Cesáreo Pinzón, en el descubrimiento de las Índias. La ilustración española y americana. Año XXXVI, Núm. III. Madrido, 22a de januaro 1892, alirita la 23an de aprilo 2009.
    • IZQUIERDO LABRADO, Julio Martín Alonso Pinzón es.geocites.com Alirita la 23a de aprilo 2009 Arkivita en [38] la 3an de aŭgusto 2004.
    • ALONSO PINZÓN, Marin Amputaciones históricas Alirita en 23a de aprilo 2009, 1992, Ediciones Especiales (Pensylvania: Universidad de Millersville), México. Arkivita en [39] la 4an de aprilo 2009
  174. ↑ 174,0 174,1 IBARRA Y RODRÍGUEZ, Eduardo p. 184
  175. ↑ MENÉNDEZ-PIDAL, Gonzalo, Hacia una nueva imagen del mundo, Centro de Estudios Políticos y Constitucionales, 2003; ĉapitro "Tres puntos finales, Cristóbal Colón" [40] isbn = 978-84-259-1245-0
  176. ↑ GOULD, Alice B, Nueva lista documentada de los tripulantes de Colón en 1492 Real Academia de la Historia, Madrid, 1984 p. 93 isbn = 9788460038290
  177. ↑ DÍAZ-TRECHUELO, María Lourdes. pp. 77-78.
  178. ↑ SUÁREZ FERNÁNDEZ, Luis, Los reyes católicos Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machine Ediciones Rialp, 1990 p. 247 Arkivigite je 2014-10-28 per la retarkivo Wayback Machineisbn = 9788432125850 Alirita la 14an de aprilo 2009 Arkivita en la 28an de oktobro 2014
  179. ↑ ROPERO REGIDOR, Diego (2003). Moguer y América en la era de los descubrimientos. Moguer (Huelva): Col. «Biblioteca Nueva Urium», nº 2. Archivo Histórico Municipal; Fundación Municipal Cultura. ISBN 84-607-8932-2.
  180. ↑ ROPERO REGIDOR, Diego (1992). Los lugares colombinos y su entorno. Madrid: Fundación Ramón Areces. ISBN 978-84-8004-027-3.
  181. ↑ VI Conferencia Geológica del Caribe. Noticias de Cubagua. (1972).
  182. ↑ Diarios de Colón. Estudio realizado por la Biblioteca Cervantes, archivo: [41][rompita ligilo]
  183. ↑ Soler Pascual, Emilio. Exploradores, cronistas o historiadores españoles o al servicio de España por los territorios del Nuevo Mundo y el Pacífico: Cristóbal Colón.. Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes. Arkivita el la originalo je 2010-08-28. Alirita 14-a de oktobro 2007.
  184. ↑ Tio pri la terpomo estas arkaismo, ĉar Kolumbo ne alvenis al la kontinento kaj ne konis terpomojn, sed tio ne necesas en fikcia literaturo. Sándor Szathmári, Perfekta civitano, Hungara Esperanto-Asocio, Budapeŝto, 1988, 452 pp.

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
Bibliotekoj
  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Christopher Columbus en la angla Vikipedio.
  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Cristóbal Colón en la hispana Vikipedio.
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Kristoforo_Kolumbo&oldid=8926407"