Ci-vi-distingo

La ci-vi-distingo aŭ T-V-distingo estas distingo inter du formoj de la duapersona singulara pronomo, unu formala, unu neformala, kiu ekzistas en iuj lingvoj, specife en pluraj latinidaj, slavaj kaj ĝermanaj lingvoj.

Historio

Origine, latino ne distingis inter formalaj kaj neformalaj duapersonaj pronomoj; tu estas la singulara (formala aŭ neformala), kaj vos la plurala (formala aŭ neformala).

Ekde la 4-a jarcento p.K., oni ekuzis la pluralan pronomon por la Romia imperiestro kaj poste ankaŭ por la katolika papo.

Inter la 12-a kaj 14-a jarcentoj, la ci-vi-distingo ordinariĝis en multaj Eŭropaj lingvoj.

Ci-vi-distingo en diversaj lingvoj

Latinidaj lingvoj

Latinidaj lingvoj tipe havas du formojn de duapersonaj pronomoj: la neformala singulara formo (la ci-formo) devenas de la latina tu, kaj la formala aŭ plurala formo(j) (la vi-formo) devenas de la latina vos.

Jen tabelo de la ci-vi-distingo en pluraj lingvoj, en nominativo.

Duapersonaj Pronomoj en latinidaj lingvoj

Lingvo	Singulara neformala	Singulara formala	Plurala neformala	Plurala formala
aragona lingvo	tu	vusté	vusatros	vustés
franca lingvo	tu	vous
galega lingvo	ti	vostede	vós	vostedes
hispana lingvo	tú, vos (Argentina), usted (Kostarika)	usted	vosotros (vira) vosotras (ina), ustedes (Amerika)	ustedes
itala lingvo	tu	Lei, lei, Ella (malofta), voi (arkaika)	voi, Voi	voi, Loro (malofta)
kataluna lingvo	tu	vostè, vós	vosaltres	vostès, vosaltres
portugala lingvo	tu, você (Brazila)	você; o senhor (vira), a senhora (ina), dona (ina), vossa excelência	vocês, vós (dialekte)	os senhores (vira) as senhoras (ina); vossas excelências
rumana lingvo	tu	dumneata, dumneavoastră	voi	dumneavoastră, domniile voastre (arkaika)

En ĝermanaj lingvoj

Pluraj ĝermanaj lingvoj ankaŭ observas la ci-vi-distingon. Notinda escepto estas la moderna angla lingvo, kiu ordinare uzas la saman pronomon you; la ci-formo thou estas arkaika.

Duapersonaj Pronomoj en ĝermanaj lingvoj

Lingvo	Singulara neformala	Singulara formala	Plurala neformala	Plurala formala
afrikanso	jy, jou	u	julle	u
angla lingvo	you, thou (arkaika)	you, ye (arkaika)
dana lingvo	du	De (malofta)	I	De (malofta)
feroa lingvo	tú	tygum	tit
frisa lingvo	dû	jo	jimme
germana lingvo	du	Sie, Ihr (arkaika)	ihr	Sie, Ihr (arkaika)
islanda lingvo	þú	þér (malofta)	þið	þér (malofta)
jido	דו du	איר ir
nederlanda lingvo	jij/je, gij/ge (flandra)	u	jullie/je	u
norvega lingvo	du/deg	De, Dem (arkaika, dannorvega), Dykk (arkaika, novnorvega)	dere, dere (dannorvega), dykk (novnorvega)	De, Dem (arkaika, dannorvega), Dykk (novnorvega)
skota lingvo	thoo, ye	ye, you
sveda lingvo	du/dig	Ni/Er (malofta)	ni/er	Ni/Er (malofta)

En slavaj lingvoj

Pluraj slavaj lingvoj observas la ci-vi-distingon.

Duapersonaj Pronomoj en slavaj lingvoj

Lingvo	Singulara neformala	Singulara formala	Plurala neformala	Plurala formala
belorusa lingvo	ты ty	вы vy
bulgara lingvo	ти ti	Вие Vie	вие vie	Вие Vie
ĉeĥa lingvo	ty	vy
makedona lingvo	ти ti	Вие Vie	вие vie	Вие Vie
pola lingvo	ty	pan (m), pania (f)	wy	panowie (m), państwo (e), panie (f)
rusa lingvo	ты ty	вы vy
rusina lingvo	ты ty	вы vy
serbokroata lingvo	ti	vi
slovaka lingvo	ty	vy
slovena lingvo	ti	vi	vidva (m du), vedve/vidve (f du), vi (m pl), ve (f pl)
ukraina lingvo	ти ty	ви vy

En Esperanto kaj aliaj artefaritaj lingvoj

La originala Volapuko (1879) ne observas la ci-vi-distingon; la ununura duapersona pronomo estas ol(s). Nur poste, en 1931, Arie de Jong aldonis la formalan formon or(s) (kune la fonemo /r/) en Volapuko II.

En Esperanto, la pronomo ci troviĝas en la Fundamento de Esperanto, kiu teorie ebligus la ci-vi-distingon (kune kun vi); tamen, fakte tiu pronomo preskaŭ neniam uziĝas, krom en iuj tradukoj de tiuj beletraĵoj, en kiuj la ci-vi-distingo estas tre grava.

L. L. Zamenhof mencias ke Pra-Esperanto observis la ci-vi-distingon ĝis 1878:

„ La plej bona maniero kompreneble estus, se ni al pli-ol-unu personoj dirus “vi” kaj al unu persono ĉiam “ci” sed ĉiuj nuntempaj kulturaj popoloj tiel alkutimiĝis al la ideo, ke “ci” enhavas en si ion senrespektan, ke ni neniam povus postuli de la Esperantistoj, ke ili al ĉiu unu persono diru “ci” ni devus sekve havi apartan pronomon de ĝentileco (kaj tia pronomo efektive ekzistis en Esperanto antaŭ la jaro 1878). ” —

En la Pra-Esperanto de 1881, mankas la ci-vi-distingo: la singulara pronomo, aŭ formala aŭ ne, estis to, kaj la plurala estis vo.

La pronomo ci ne troviĝas en la Unua Libro (1887); la Dua Libro (1888) enkondukis ĝin, tamen notante ke ĝi estu “preskaŭ nenia[m]” uzata:

	„ "Vi" ni diras egale al unu persono aŭ objekto kaj al multaj; tio ĉi estas farita pro oportuneco, ĉar, parolante kun iu, ni ofte ne scias, kiel diri al li: "vi" aŭ "ci" ("ci" signifas la duan personon de l' ununombro; sed tiu ĉi vorto estas trovata sole en la plena vortaro; en la lingvo mem ĝi preskaŭ nenian [sic] estas uzata). ” —

La Reformprojekto de Zamenhof en 1894 provis enkonduki la ci-vi-distingon: la neformala singulara pronomo estus tu, dum la formala singulara pronomo estus vu (la plurala estas vos). Tamen, la reformprojekto malaprobiĝis. La pronomo ci troviĝas en la Fundamento de Esperanto (1905).

L. L. Zamenhof komentis pri tio en 1908:

„ [L]a praktiko de ĉiuj ekzistantaj lingvoj montris, ke tia “formo de ĝentileco” estas ofte tre embarasa, ĉar tre ofte ni ne scias, kiamaniere ni devas nin turni al tiu aŭ alia persono (ekzemple al infano k.t.p.): “ci” ŝajnas al ni eble ofenda, pronomo de ĝentileco ŝajnas al ni ridinde ceremonia. […] Por forigi ĉiujn ĉi tiujn embarasojn, ekzistas nur unu rimedo: diri al ĉiu, ĉiuj kaj ĉio nur “vi”. Malkompreniĝon tio ĉi neniam povas kaŭzi, ĉar en la tre maloftaj okazoj de neklareco ni povas ja precizigi nian parolon, dirante “vi, sinjoro”, aŭ “vi ĉiuj”, “vi ambaŭ” k.t.p. Por la personoj, kiuj tre sentas la bezonon de “ci” (ekzemple kiam ili sin turnas al Dio aŭ al amata persono), la uzado de “vi” ŝajnas neagrabla nur en la unua tempo (tiam ili ja havas la rajton uzi “ci”), sed post kelka praktiko oni tiel facile alkutimiĝas al la uzado de “vi” […]. Ĉio dependas ja nur de la kutimo. ” —

Ido (1907), kiu originis kiel reformo de Esperanto, reenkondukis la ci-vi-distingon: la singulara neformala pronomo estas tu, kaj la singulara formala estas vu (dum la plurala, aŭ formala aŭ ne, estas vi).

Postaj artefaritaj lingvoj bazitaj sur latinidaj lingvoj (ekz. Okcidentalo, Interlingvao) sekvas la latinidan skemon de ci-vi-distingo.

Duapersonaj Pronomoj en artefaritaj lingvoj

Lingvo	Singulara neformala	Singulara formala	Plurala neformala	Plurala formala
Esperanto	vi, ci (malofta)	vi
Ido	tu	vu	vi
Interlingua	tu	vos
Okcidentalo	tu	vu
Volapuko	ol	or	ols	ors