Saltu al enhavo

Historio de scienco

Nuna versio (nereviziita)
El Vikipedio, la libera enciklopedio

La historio de scienco komenciĝis jam en la pratempo, kun la unuaj sciencaj malkovroj de la homo pri la sun- kaj lunciklo, pri vetero, kaj tiel plu.

En la nuna epoko, la historio de scienco forte ligiĝas al la historio de tekniko.

Aliroj al historio de scienco

[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Historiografio de scienco.

La naturo de la historio de scienco estas temo de debato (kiel estas, implicite, la difino de scienco mem). La historio de scienco ofte estas vidita kiel linia rakonto de progreso[1] sed historiistoj ekvidis la rakonton kiel pli kompleksa.[2][3][4] Alfred Edward Taylor karakterizis magrajn periodojn en la antaŭeniĝo de scienca eltrovaĵo kiel "periodaj bankrotoj de scienco".[5]

Scienco estas homa agado, kaj sciencaj kontribuoj venis de homoj el larĝa gamo de malsamaj fonoj kaj kulturoj. Historiistoj de scienco ĉiam pli vidas sian kampon kiel parto de tutmonda historio de interŝanĝo, konflikto kaj kunlaboro.[6]

La rilato inter scienco kaj religio estis diverse karakterizita laŭ "konflikto", "harmonio", "komplekseco", kaj "reciproka sendependeco", inter aliaj. Okazaĵoj en Eŭropo kiel ekzemple la Galileo-afero de la frua 17-a jarcento - asociita kun la scienca revolucio kaj la Klerismo - igis akademiulojn kiel ekzemple John William Draper postuli (ĉ.  1874) konfliktotezon, sugestante ke religio kaj scienco havas estis en konflikto metodike, fakte kaj politike tra la historio. La "konflikttezo" poste perdis favoron inter la plimulto de nuntempaj sciencistoj kaj historiistoj de scienco.[7][8][9] Tamen, kelkaj nuntempaj filozofoj kaj sciencistoj, kiel ekzemple Richard Dawkins, [10] daŭre abonas tiun tezon.

Historiistoj emfazis ke fido estas necesa por interkonsento en asertoj pri naturo. En ĉi tiu lumo, la establado (1660) de la Reĝa Societo de Londono kaj ĝia kodo de eksperimento - fidinda ĉar atestita fare de ĝiaj membroj - fariĝis grava ĉapitro en la historiografio de scienco.[11] Multaj homoj en moderne historio (tipe virinoj kaj koloraj personoj) estis ekskluditaj de elitaj sciencaj komunumoj kaj karakterizitaj fare de la sciencpotencularo kiel malsuperaj. Historiistoj en la 1980-aj jaroj kaj 1990-aj jaroj priskribis la strukturajn barojn al partopreno kaj komencis reakiri la kontribuojn de preteratentitaj individuoj.[12][13] Historiistoj ankaŭ esploris la sekularajn praktikojn de scienco kiel ekzemple kampa laboro kaj specimenkolekto,[14] korespondado,[15] desegnaĵo,[16] rekorda tenado,[17] kaj la uzo de laboratorio kaj kampoekipaĵo.[18]

Inventistoj
Nicolas Appert- Alexander Graham Bell - Carl Benz - Louis Braille - Arthur C. Clarke - Rudolf Diesel - Otto von Guericke - Gutenbergo - Vato - Edisono - Robert Goddard - Nakamatsu Yoshiro - Nikola Tesla - Alfred Nobel- Philipp Reis
Inventoj
Atombombo - Aŭto - Aviadilo - Dinamito - Mola Disko - Kompakta disko - Elektro - Eksplodmotoro - Fridujo - Horloĝo - Kasedo - Kompaso - Komputilo - Papero - Presilo - Pulvo - Radio - Raketo - Satelitoj - Telefono - Telegrafo - Teleskopo - Televido - Trajno - Vapormotoro

Vidu ankaŭ

[redakti | redakti fonton]

Referoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ von Wright, Georg Henrik. [1997] (25 October 2012) “Progress: Fact and Fiction”, The Idea of Progress, Philosophie und Wissenschaft - Volume 13. Walter de Gruyter. ISBN 9783110820423. “In historic reflections on art, cyclic schemas play a prominent role. This is a difference between art history and science history. The idea of linear progress simply does not apply in the esthetic domain.”.
  2. ↑ Kragh, Helge. (1987) An introduction to the historiography of science. Cambridge [Cambridgeshire]: Cambridge University Press. ISBN 0-521-33360-1. OCLC 14692886.
  3. ↑ Bernard V. Lightman. (2016) A companion to the history of science. ISBN 978-1-118-62077-9. OCLC 950521936.
  4. ↑ Golinski, Jan. [1998] (22 July 2008) Making Natural Knowledge: Constructivism and the History of Science, Cambridge history of science. University of Chicago Press. ISBN 9780226302324. “[...] historical writing [...] has largely abandoned the aim of telling a story of science's universal progress.”.
  5. ↑ Thomas, Norman. (1961) Great Dissenters. Norton. “[...] the brilliant Periclean Age, according to Dr. A. E. Taylor, witnessed one of the periodical bankruptcies of science [...].”.
  6. ↑ Poskett, James. (2022) Horizons : a global history of science. ISBN 978-0-241-39409-0. OCLC 1235416152.
  7. ↑ Russel, C.A.. (2002) Ferngren, G.B.: Science & Religion: A Historical Introduction. Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-7038-5. “The conflict thesis, at least in its simple form, is now widely perceived as a wholly inadequate intellectual framework within which to construct a sensible and realistic historiography of Western science.”.
  8. ↑ Shapin, S.. (1996) The Scientific Revolution. University of Chicago Press. ISBN 978-0226750200. “In the late Victorian period it was common to write about the 'warfare between science and religion' and to presume that the two bodies of culture must always have been in conflict. However, it is a very long time since these attitudes have been held by historians of science.”.
  9. ↑ Brooke, J. H.. (1991) Science and Religion: Some Historical Perspectives. Cambridge University Press. “In its traditional forms, the conflict thesis has been largely discredited.”.
  10. ↑ Taliaferro, Charles. [2009] (11 September 2014) “Twentieth-century Philosophy of Religion: An Introduction”, Twentieth-Century Philosophy of Religion, The History of Western Philosophy of Religion, Volume 5. Routledge. ISBN 9781317546382. “At the close of the twentieth century, proponents of the conflict thesis are well represented by Richard Dawkins, E. O. Wilson and Daniel Dennett.”.
  11. ↑ Shapin, Steven. (2018) Leviathan and the air-pump : Hobbes, Boyle, and the experimental life. ISBN 978-0-691-17816-5. OCLC 984327399.
  12. ↑ Schiebinger, Londa L.. (2013) Nature's body : gender in the making of modern science, 5‑a eldono, New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press. ISBN 978-0-8135-3531-9. OCLC 1048657291.
  13. ↑ Haraway, Donna Jeanne. (1989) Primate visions : gender, race, and nature in the world of modern science. New York: Routledge. ISBN 978-1-136-60815-5. OCLC 555643149.
  14. ↑ (December 2007) “Finders, Keepers: Collecting Sciences and Collecting Practice”, History of Science 45 (4), p. 428–454. doi:10.1177/007327530704500403. 147175644. 
  15. ↑ (December 1994) “Corresponding interests: artisans and gentlemen in nineteenth-century natural history”, The British Journal for the History of Science 27 (4), p. 383–408. doi:10.1017/S0007087400032416. 144777485. 
  16. ↑ Nasim, Omar W.. (2013) Observing by hand : sketching the nebulae in the nineteenth century. ISBN 978-0-226-08440-4. OCLC 868276095.
  17. ↑ (2016) “The Interactive Notebook: How Students Learned to Keep Notes during the Scottish Enlightenment”, Book History 19 (1), p. 86–131. doi:10.1353/bh.2016.0002. 151427109. Alirita 17 September 2022.. 
  18. ↑ Schaffer, Simon. (1992-06-01) “Late Victorian metrology and its instrumentation: A manufactory of Ohms”, Invisible Connections: Instruments, Institutions, and Science, SPIE Conference Series 10309. doi:10.1117/12.2283709.

Eksteraj ligiloj

[redakti | redakti fonton]
Ĝermo pri scienco
 Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri scienco.
Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Historio_de_scienco"