Lingvo

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
La Babela turo (1563), de Pieter Bruegel la Maljuna, estas biblia simbolo, inter alia, de la lingvodiverseco.
Infaninoj lernantaj la uzadon de la Usona signolingvo.

Lingvo estas sistemo de gestoj, signoj, sonoj, simboloj kaj vortoj uzata por reprezenti kaj komuniki ideojn kaj pensojn de homoj. Oni povas distingi inter lingvo ĝenerale (sen pluralo) kaj unuopaj lingvoj. Aldone, oni ankaŭ uzas la vorton lingvo por paroli pri faklingvoj (ekzemple jurlingvo), programlingvoj kaj bestaj lingvoj.

Lingvo (en la unua signifo) signifas la komunikmanieron de la homoj. Konscia komuniko okazas per sonlingvo, signolingvo aŭ skriblingvo. La senkonscia komunikado okazas interalie per korpolingvo.

Lingvoj (en la dua signifo) estas la diversaj malsamaj komuniksistemoj uzataj de diversaj homaj grupoj. Plej ofte, lingvo apartenas al iu etna grupo, sed tio ne veras por la planlingvoj. Ofte lingvo estas dividita en diversajn dialektojn, kaj ne estas klare, kie unu lingvo finiĝas kaj alia komenciĝas.

La scienco, kiu studas lingvon, nomiĝas lingvistiko. Unuflanke ekzistas la kompara lingvistiko, kiu studas la rilatojn inter unuopaj lingvoj kaj klasifikas ilin en lingvofamiliojn. Aliflanke ekzistas la ĝenerala lingvistiko, kiu studas la ecojn de lingvo ĝenerale, kaj uzas unuopajn lingvojn nur kiel ekzemplojn por la ĝenerala teorio pri lingvo.

Homa lingvo kaj besta lingvo

Malneŭtrala teksto
 Ĉi tiu sekcio ne respektas neŭtralan vidpunkton.
Konsideru do ĝian enhavon singardeme. Bonvolu diskuti en la diskutpaĝo por restarigi la neŭtralecon. Malneŭtralaj asertoj povas esti forigitaj.
Specifu: {{Malneŭtraleco|temo=|dato=majo 2024}|sekcio=jes}}

Inter homoj kaj bestoj la diferenco estas kvalita kaj fundamenta: ĝi kuŝas en la teoria racio kaj en la volo, kiu estas libere amkapabla, pri kiuj estas dotita nur la homo. Laŭ iuj subtenantoj de reduktita bestoprotektemo , inter homo kaj besto interstaras neniu malsameco kvalita, sed nur kvanta, eĉ ŝuldita al pli progresa evolua stadio de la homo. Reale, tamen, inter homo kaj besto alestiĝas multaj diferencoj-malsamecoj kvalitaj. Jen almenaŭ du:

Porteoria racio

Certa bestoprotektismo asertas ke inteligento ne estas ekskluziva prerogativo de la homo, sed ĝi estas karakterizo ankaŭ de la superaj bestoj.

Tamen, kontraŭobĵetas aliaj simpatiantoj pri prerogativoj de homoj – jam kun Aristotelo (Politiko, I, 1253 a 10-18) – ke la scikapablo de la superaj bestoj estas kvalite malsama. Fakte, besto:

1. ekrimarkiĝas nur pri iuj aspektoj, nome tuŝiĝas nur per/pri la aspektoj utilaj/malutilaj, plaĉaj/malplaĉaj, danĝeraj/avantaĝaj dum aliajn aspektojn eĉ ne perceptas (ĉi-rilate vidu aliajn pensulojn kiel Plessner, Scheler, Gehlen, Cassirer);

2. se la atento kaj intereso de la besto konverĝas nur sur tiujn perceptitajn aspektojn signifas ke la besta scipovo estas nur pragmata, util- altira.

Male, homo:

1. konsciiĝas pri ĉiuj aspektoj de ĉiu ajn aĵo-afero, kaj ne nur pri tiuj utilaj /malutilaj;

2. li sin demandas ne nur pri utileco/malutileco ktp de la aĵaro, sed ankaŭ pri ĝia naturo, nome li sin demandas: “kio estas tio?” ĉar li volas ĝin koni eksklude de ĝia eventuala utilo/malutilo, li volas scii ankaŭ pri la vero pri la aĵaro, la bono kaj malbono, justo kaj maljusto, li volas distingi la belon kaj malbelon.

Tial la homa inteligento estas ne nur pragmata/util- altirita, sed ankaŭ teoriumanta (porteoria). Tiu malsameco riveliĝas en la komunikado: dum la besta komunikado sin esprimas pere de gestoj/krioj kaj pragmate signalas danĝeron aŭ petas nutraĵon ktp, la homo sin esprimas pere de la vorto, kiu ne estas nur pragmata, sed ankaŭ porteoria (abstraktema), nome kapabla komuniki la veron, la belon la bonon ktp.[1]

Libera volo kaj amo

Krome, besto sin kondutas laŭ meĥanismo stimulo-ripozo, nome reagas al la stimuloj necese inkliniĝante al siaj instinktoj, ĝi agas kiel ero de domeno kiu ricevas stimulon kaj, foje, ĝin plutransdonas.

Male, homo ne respondas al la stimuloj devigmaniere, sed li kapablas elekti ne konsenti al siaj instinktoj, li kapablas komenci novan serion de agoj anstataŭe necese reagi al la stimuloj. [2]

Krome, ĉar la bestoj (kiel dirite) estas ĉiam kondiĉita de la kategorio utilo/malutilo, sekvas ke ili ne ĝuas de senkompensa amo, ili fakte reagas al la percepto nur pro konveneco aŭ manko de konveneco harmonie kun siaj vivaj postuloj, kun siaj instinktoj ĉar ne kapabla esti ne-najlite al memreferencemo aŭ utilemo. Nome li ne kapablas ami aliulon volante ties bonon kaj provante ĝin realigi.

Iuj bestoprotektemuloj rebatas ĉi-rilate: “ estas iuj bestoj kiuj oferas pro amo sian vivon, tial ili ne estas trude memreferenciataj, ili kapablas ami aliulon volante ties bonon kaj provante ĝin realigi. Reale, tamen, iliaj sintenoj ne estas senkompensaj amagadoj kaj estas ĉiam esprimoj meminteresitaj. Fakte:

1. iliaj konduto ne estas frukto de elekto, sed trudita de la instinkto, dum amo estas libera ago;

2. bestoj oferantaj sian vivon por idoj konsideras idon kiel plilongigon de si mem, tiun ili perceptas kiel eron de si mem, dum la patrina amo – kaj patra – vidas en la filo subjekton aŭtonoman (certe se tia amo estas “sana”, ĉar eksistas homaj gepatroj kiuj volas ke gefilojn estu iliaj plilongigo).

2.1. Pruvo de tiu maniero konsideri la idojn flanke de bestoj oni vidas en la fato la besta zorgemo elĉerpiĝas en la momento kiam la ido disĝas de la gepatroj, dum la homa amo estas zorgema al filoj ankaŭ kiam tiuj ĉi estas plenkreskaj, ankaŭ kiam ili estas tute aŭtonomoj kaj eĉ foraj miloj da kilometroj.

Nun, estas senpaga tio kion oni faras ne je propra avantaĝo, sed je alia avantaĝo. Tiel ke, se la idaro estas sentita instinkte de la besto kiel plilongigo de si mem signifas ke tio kion la besto faras por la ido, tion ĝi faras meminterese por si mem.

Bibliografio

La unua paĝo de Beowulf, manuskripto de la poemo en anglosaksa lingvo.
  • Paolo Pagani, Appunti sulla specificità dell'essere umano, en Luca Grion (a cura di) La differenza umana. Riduzionismo e antiuamanesimo, La Scuola, 2009, pp. 447-161
  • Agha, Agha. (2006) Language and Social Relations. Cambridge University Press.
  • Aikhenvald, Alexandra. (2001) “Introduction”, Alexandra Y. Aikhenvald: Areal diffusion and genetic inheritance: problems in comparative linguistics. Oxford: Oxford University Press, p. 1–26.
  • Aitchison, Jean. (2001) Language Change: Progress or Decay?, 311981‑a eldono, Cambridge, New York, Melbourne: Cambridge University Press.
  • Allerton, D. J.. (1989) “Language as Form and Pattern: Grammar and its Categories”, An Encyclopedia of Language. London:NewYork: Routledge.
  • Austin, Peter K. (2011) “Introduction”, Cambridge Handbook of Endangered Languages. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-88215-6.
  • Baker, Mark C.. (2001) “Syntax”, Mark Aronoff: The Handbook of Linguistics. Blackwell, p. 265–295.
  • Bauer, Laurie. (2003) Introducing linguistic morphology, 2‑a eldono, Washington, D.C.: Georgetown University Press. ISBN 0-87840-343-4.
  • Bloomfield, Leonard. (1914) An introduction to the study of language. New York: Henry Holt and Company.
  • (2008) Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier Science. ISBN 0-08-087774-5.
  • Clackson, James. (2007) Indo-European Linguistics: An Introduction. Cambridge University press.
  • Campbell, Lyle. (2002) “Areal linguistics”, Bernard Comrie, Neil J. Smelser and Paul B. Balte: International Encyclopedia of Social and Behavioral Sciences. Oxford: Pergamon, p. 729–733.
  • Campbell, Lyle. (2004) Historical Linguistics: an Introduction, 2‑a eldono, Edinburgh and Cambridge, MA: Edinburgh University Press and MIT Press.
  • Campbell, Lyle. (2001) “The History of Linguistics”, Mark Aronoff: The Handbook of Linguistics. Blackwell, p. 81–105.
  • Chomsky, Noam. (2000) The Architecture of Language. Oxford: Oxford University Press.
  • Clarke, David S.. (1990) Sources of semiotic: readings with commentary from antiquity to the present. Carbondale: Southern Illinois University Press.
  • Coulmas, Florian. (2002) Writing Systems: An Introduction to Their Linguistic Analysis. Cambridge University Press.
  • Croft, William. (2004) Cognitive Linguistics. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Croft, William. (2001) “Typology”, Mark Aronoff: The Handbook of Linguistics. Blackwell, p. 81–105.
  • Crystal, David. (1997) The Cambridge Encyclopedia of Language. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Dixon, Robert M. W.. (1972) The Dyirbal Language of North Queensland. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-08510-1.
  • (2003) “Language as Culture in U.S. Anthropology: Three Paradigms”, Current Anthropology 44 (3), p. 323–348. doi:10.1086/368118. 
  • (2009) “The myth of language universals: Language diversity and its importance for cognitive science” 32 (5), p. 429–492. 
  • Fitch, W. Tecumseh. (2010) The Evolution of Language. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Goldsmith, John A. (1995) “Phonological Theory”, John A. Goldsmith: The Handbook of Phonological Theory, Blackwell Handbooks in Linguistics. Blackwell Publishers. ISBN 1-4051-5768-2.
  • Greenberg, Joseph. (1966) Language Universals: With Special Reference to Feature Hierarchies. The Hague: Mouton & Co.
  • Haspelmath, Martin. (2002) Understanding morphology. London: Arnold, Oxford University Press.
(pbk)
  • (1973) “The Curse of Babel”, Daedalus 102 (3, Language as a Human Problem), p. 47–57. 
  • (2002) “The Faculty of Language: What Is It, Who Has It, and How Did It Evolve?”, Science 22 298 (5598), p. 1569–1579. doi:10.1126/science.298.5598.1569. 
  • Hockett, Charles F.. (1960) “Logical considerations in the study of animal communication”, W.E. Lanyon: Animals sounds and animal communication, p. 392–430.
  • Katzner, Kenneth. (1999) The Languages of the World. New York: Routledge.
  • Kennison, Shelia. (2013) Introduction to Language Development. SAGE.
  • Labov, William. (1994) 'Principles of Linguistic Change vol.I Internal Factors'. Blackwell.
  • Labov, William. (2001) 'Principles of Linguistic Change vol.II Social Factors'. Blackwell.
  • Lesser, Ruth. (1989) “Language in the Brain: Neurolinguistics”, An Encyclopedia of Language. London:NewYork: Routledge.
  • MacMahon, M.K.C.. (1989) “Language as available sound:Phonetics”, An Encyclopedia of Language. London:NewYork: Routledge.
  • (1996) “Language and Literacy: what writing does to Language and Mind”, Annual Review of Applied Linguistics 16, p. 3–13. doi:10.1017/S0267190500001392. 
  • Pinker, Steven. (1994) 'The Language Instinct: How the Mind Creates Language'. Perennial.
  • Romaine, Suzanne. (2001) “Multilingualism”, Mark Aronoff: The Handbook of Linguistics. Blackwell, p. 512–533.
  • Sandler, Wendy. (2001) “Natural Sign Languages”, Mark Aronoff: The Handbook of Linguistics. Blackwell, p. 533–563.
  • (1934) “The phonemic principle”, Language 10 (2), p. 117–129. doi:10.2307/409603. 
  • Tomasello, Michael. (1996) “The Cultural Roots of Language”, B. Velichkovsky and D. Rumbaugh: Communicating Meaning: The Evolution and Development of Language. Psychology Press, p. 275–308. ISBN 978-0-8058-2118-5.
  • Tomasello, Michael. (2008) Origin of Human Communication. MIT Press.
  • Thomason, Sarah G.. (1988) Language Contact, Creolization and Genetic Linguistics. University of California Press.
  • Thomason, Sarah G.. (2001) Language Contact - An Introduction. Edinburgh University Press.
  • Ulbaek, Ib. (1998) “The Origin of Language and Cognition”, J. R. Hurford & C. Knight: Approaches to the evolution of language. Cambridge University Press, p. 30–43.
  • Van Valin, jr, Robert D.. (2001) “Functional Linguistics”, Mark Aronoff: The Handbook of Linguistics. Blackwell, p. 319–337.
  • Zentella, Ana Celia. (2002) “Spanish in New York”, The Multilingual Apple: Languages in New York City. Walter de Gruyter.


Historio de lingvo

Vidu Historio de lingvo.

Listoj

Ankaŭ vidu

Eksteraj ligiloj

grekeNomoj de lingvoj en Esperanto grekeVortaroj en la katalogo DMoz grekeLingvoj de la mondo (hispane) grekeBestaj sonoj en diversaj lingvoj (baza lingvo estas la angla) grekeLingva Prismo - plurlingva retejo pri lingvoj grekeVortaro Esperanto / Franco

Referencoj

  1. ↑ Oni notu ke la konekto inter la homa racio kaj homa lingvo estas jam indikata de la du nocioj de la greka vorto “logoso”, kiu signifas kaj racion kaj vorton: nur la posedanto de logoso - porteoria racio - povas komuniki pere de la vorto.
  2. ↑ Hannah Arendt: “Agadi [...] signifas iniciati, decidi komenci” kaj “por ke alestiĝu, komenciĝo estis kreita la homo [...]” (Vita activa, pag. 187-188).
Portala ikonoPortalo pri Lingvo
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Lingvo&oldid=5688982"