Samora Machel
| Samora Machel | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Persona informo | |||||
| Samora Moisés Machel | |||||
| Naskiĝo | 29-a de septembro 1933 en Gaza-provinco, Portugala Mozambiko | ||||
| Morto | 19-a de oktobro 1986 (aĝo 53) en Mbuzini, Transvaal-provinco, Sud-Afriko | ||||
| Mortis pro | hazarda morto vd | ||||
| Mortis per | aviadila akcidento vd | ||||
| Religio | ateismo vd | ||||
| Etno | nigruloj vd | ||||
| Lingvoj | portugala vd | ||||
| Ŝtataneco | Portugalio • Mozambiko vd | ||||
| Alma mater | Waterford Kamhlaba vd | ||||
| Partio | FRELIMO | ||||
| Familio | |||||
| Edz(in)o | Josina Mutemba (1969-1971)
Graça Simbino (1975-1986) | ||||
| Infanoj | Josina Z. Machel vd | ||||
| Profesio | |||||
| Okupo | politikisto vd | ||||
| |||||
| |||||
.svg){kind=small}
1-a Prezidanto de Mozambiko | |||||
| Dum | 25-a de junio 1975 – 19-a de Oktobro 1986 | ||||
| Antaŭulo | Establita Profesio | ||||
| Sekvanto | Joaquim Chissano | ||||
Prezidanto de FRELIMO | |||||
| Dum | Majo 1970 – 19-a de Oktobro 1986 | ||||
| Antaŭulo | Eduardo Mondlane | ||||
| Sekvanto | Joaquim Chissano | ||||
| vd | Fonto: Vikidatumoj | ||||
Samora Moisés MACHEL (29a de septembro 1933 - 19a de oktobro 1986) estis mozambika armea komandanto, politikisto kaj revoluciulo. Socialisto laŭ la tradicio de marksismo-leninismo, li funkciis kiel la unua prezidanto de Mozambiko ekde la landa sendependeco en 1975. Machel mortis en ofico en 1986 kiam lia prezidenta aviadilo kraŝis proksime al la mozambika-sudafrika landlimo.[1]
Vivo[redakti | redakti fonton]
.jpg)
Samora Machel naskiĝis en la vilaĝo Madragoa (hodiaŭa Ĉilembeno), Gaza-provinco, Mozambiko, al familio de kultivistoj. Lia avo estis aktiva kunlaboranto de Gungunhana. Sub portugala regado, lia patro, same kiel plej multaj nigraj mozambikanoj, estis klasigita per la negativa termino "Indígena" (indiĝena). Li estis devigita akcepti pli malaltajn prezojn el siaj kultivaĵoj ol blankaj farmistoj; devigita kreskigi laboreman kotonon, kiu forprenis tempon for de la manĝaĵaj rikoltoj bezonataj por lia familio; kaj malpermesita marki per sia markilo sian brutaron por malebligi ŝteladon. Tamen, la patro de Machel estis sukcesa farmisto: li posedis kvar plugilojn kaj 400 kapojn de brutaro antaŭ 1940. Machel kreskis en ĉi tiu terkultura vilaĝo kaj frekventis mislernejan lernejon. En 1942, li estis sendita al lernejo en la urbo Zonguene en Gaza-provinco. La lernejo estis administrita de katolikaj misiistoj, kiuj edukis la infanojn en portugala lingvo kaj kulturo. Kvankam li kompletigis la kvaran gradon, Machel neniam finis sian malĉefan edukadon. Tamen li havis la antaŭkondiĉan atestilon por trejni kiel flegistino ie ajn en Portugalujo tiutempe, ĉar la flegejoj ne estis diplomodonantaj.[2][3]
Machel komencis studi flegadon en la ĉefurbo Lourenço Marques (hodiaŭ Maputo), komenciĝante en 1954. En la 1950-aj jaroj, li vidis iujn el la fruktodonaj teroj ĉirkaŭ sia terkultura komunumo sur la rivero Limpopo prenitaj de la provinca registaro kaj laboritaj de blankaj setlantoj, kiuj disvolvis larĝan gamon da novaj infrastrukturoj por la regiono. Kiel multaj aliaj mozambikanoj proksime al la suda limo de Mozambiko, iuj el liaj parencoj iris por labori en la sudafrikaj minoj, kie estis trovitaj pliaj laborŝancoj. Baldaŭ poste, unu el liaj fratoj estis mortigita en minadakcidento. Nekapabla plenumi formalan trejnadon ĉe la Hospitalo Miguel Bombarda en Lourenço Marques, li akiris laborpostenon kiel helpanto en la sama hospitalo kaj gajnis sufiĉe por daŭrigi sian edukadon en nokta lernejo. Li laboris en la hospitalo ĝis li forlasis la landon por aliĝi al la Mozambika naciisma lukto en najbara Tanzanio.[1]
Preparoj por Sendependeco[redakti | redakti fonton]
En la sekvaj jaroj, ĝis 1974, Samora sukcesis organizi la gerilojn, por neŭtrigi la portugalan militan ofensivon - ordonitan de generalo Kaúlza de Arriaga, viro kun granda milita vidado, kiu ricevis enorman armeon de 70 000 viroj kaj pli ol 15 000 tunoj da bomboj - kaj por la organizado de tiuj, kiujn FRELIMO nomis "liberigitaj zonoj". Fakte, FRELIMO nomis sin "liberigita" al iuj ajn areoj, kiuj estis iel trafitaj de militaj agoj kaj kiuj kovris ĉirkaŭ 30% de la teritorio. Ĉar la militaj agoj estis esence eblaj aŭ tre malgravaj en la plej multaj kazoj, la reala fokuso de la milito limiĝis al tre limigitaj lokoj en la provincoj (tiam "distriktoj") de Kabo Delgado, Niassa kaj Tete, la "liberigitaj zonoj" - aŭ pli ĝuste la areoj sub la efektiva kontrolo de FRELIMO - ne havis la dimension, kiun ĝi asertis.[1]
Samora ankaŭ gvidis diplomatian ofensivon, en kiu li gajnis subtenon, ne nur de socialismaj aliancanoj, sed ankaŭ de Vatikano, tradicia aliancano de Portugalio.[1]
Post la militista puĉo de la 25a de aprilo 1974 ("Dianta Revolucio"), en Portugalio, kiu havis kiel tujan kaŭzon la nekapablon solvi la kolonian aferon per armiloj, la portugala ministro pri eksteraj aferoj, Mário Soares, estris delegacion al Lusaka, per kiu li proponis al FRELIMO ĉesigon kaj referendumon por decidi ĉu mozambikanoj (certe inkluzive loĝantojn de portugala deveno) deziris sendependecon, kiel la generalo António de Spínola, la unua prezidanto de la Portugala Respubliko, celis post la 25a de aprilo. Samora rifuzis, dirante, ke "paco estas nedisigebla de sendependeco", kaj pligrandigis militajn operaciojn, kalkulante la malkonsenton sekvi la militon fare de la portugalaj militistoj, kiuj la 25-an de aprilo estis promesinta fini ĝin. En julio, utiligante la neagadon, en kiu falis la portugalaj armetrupoj, ĉirkaŭis taĉmenton, kiu kapitulacis, ĉe la poŝto Omar, apud la tanzania landlimo. Dume la plej radikala alo de la Armita Forto (MFA), kiu efektivigis la puĉon de la 25a de aprilo 1974 en Portugalio, alvokis intertraktadojn kun la aŭtonomiaj movadoj de la kolonioj. Kun la ŝanĝo de sinteno en Lisbono, la 7an de septembro 1974, la Lusaka Interkonsento estis subskribita inter la portugala provizora registaro (kies delegacio tiam estis direktita de Melo Antunes, ministro sen portfolio) kaj FRELIMO. Sub ĉi tiu interkonsento, transira registaro formiĝus en la sama monato, kun elementoj nomumitaj de Portugalio kaj FRELIMO, kaj sendependeco okazos la 25an de junio 1975.[1]
FRELIMO decidis, ke la ĉefministro de la transira registaro ne estu Samora, sed Chissano, ankoraŭ estro de la Sekureca Departemento. Dume Samora faris plurajn vojaĝojn al la socialismaj landoj kaj al najbaraj landoj de Mozambiko, por danki lin pro ilia subteno dum la armita lukto kaj peti subtenon por la konstruado de sendependa Mozambiko. Dum kunsido de la Centra Komitato, okazinta ĉe Praia do Tofo (Inhambane) kaj prezidata de Samora, la Konstitucio de la Populara Respubliko Mozambiko estis aprobita kaj oni decidis, ke Samora Machel estos la Prezidanto de la Respubliko[1]
Plifirmigo de potenco[redakti | redakti fonton]
Eĉ antaŭ sendependeco, sub la transira registaro dividita kun Portugalujo, FRELIMO delokigis ĉian opozicion. Iamaj aktivuloj Lázaro Nkavandame, Uria Simango, Paulo Unhai, Kambeu kaj Padre Mateus Gwengere estis arestitaj sub la preteksto alianciĝi kun elementoj de la blanka komunumo en la tumulto de la 7a de septembro 1974 kontraŭ transdono de potenco al FRELIMO (Mateus Gwengere estis kidnapita en Kenjo, kie li estis en ekzilo, kaj sekrete alportita al Mozambiko). La saman ondon kaptis Joana Simeão, kiu, kvankam li neniam apartenis al FRELIMO, kreis partion (GUMO - Grupo Unua de Moçambique) laŭdire de por-okcidentaj tendencoj, proponante modelon bazitan sur pluralismo kaj libera merkato (ironie, FRELIMO venos adopti ĉi tiun modelon jarojn poste, kiam ĝi finis forlasi marksismon). Klasifikitaj kiel "perfiduloj" kaj "malamikoj", ili estis submetitaj al resuma juĝo prezidita de Machel mem laŭ la nomataj "revoluciaj" kaj "popularaj" ŝablonoj.
Laŭ ĵurnalistoj José Pinto de Sá kaj Nélson Saúte de la portugala ĉiutagaĵo «Público», estis internigitaj Joana Simeão, pastro Uria Simango, Lázaro Nkavandame, Raul Casal Ribeiro, Archangel Kambeu, Júlio Nihia, Paulo Gumane kaj Patro Mateus Gwengere. en la "reedukada tendaro" de M'telela, en Niassa (nordokcidenta Mozambiko), kiam, la 25an de junio 1977 (la dua datreveno de la sendependiĝo de Mozambiko), oni diris al ili, ke ili estos transportitaj al la ĉefurbo, Maputo, kie Prezidanto Samora Machel diskutos ilian liberigon. Ili sekvis en kolumno da jeepoj, kiuj unu fojon haltis. Ĉe la rando de la pado, la soldatoj malfermis grandan fosaĵon per mekanika fosilo kaj parte plenigis ĝin per brulligno. Ili ligis la kaptitojn, ĵetis ilin en la fosaĵon kaj trempis ilin per benzino, ekbruligante ilin. FRELIMO-politikaj kaptitoj estis bruligitaj vivantaj dum soldatoj kantis revoluciajn himnojn ĉirkaŭ la fosaĵo. Nur dek ok jarojn poste, en 1995, ekaperis la makabraj detaloj de la masakro, antaŭ la silento de FRELIMO, kies pluaj registaroj ĝis nun sisteme rifuzis doni informojn pri la loko de tiuj elementoj de la tiel nomata "grupo de grandaj reakciuloj" [4]
Alia FRELIMO-disidento, Miguel Murupa, sukcesis rifuĝi en Portugalio, kiel Máximo Dias (n-ro 2 de GUMO) kaj du iamaj kontraŭuloj de la kolonia reĝimo, Domingos Arouca kaj Pereira Leite. La advokato Willem Gerard Pott, kun aktiveco konsiderata progresema dum la kolonia periodo, falis en malhonoron ĉar ne montris senkondiĉan lojalecon al FRELIMO, poste mortante en malliberejo rezulte de malpligrandigaj traktadoj (kiel ekzemple esti devigita kuri duonnuda sur la publika vojo).
Subita morto[redakti | redakti fonton]
Samora Machel mortis kiam lia aviadilo kraŝis reveninte de la internacia renkontiĝo en Lusaka, se en Mbuzini, Sudafriko. La akcidento atribuis erarojn al la rusa piloto, sed estis pruvite, ke li sekvis radio-sonon, kies origino ne estis determinita. Ĉi tio kondukis al konjekto pri la ebla komplikeco de la sudafrika registaro ankoraŭ sub la reĝimo de apartismo, kio neniam estis pruvita.[5]
Premioj[redakti | redakti fonton]
|
Premio Lenin por Paco[6] | 1977 |
|
Ordeno de Infante D. Henrique[7] | 1986 |