Malsovaĝigo
Aldomigi aŭ hejmigi sovaĝajn bestojn signifas ilin alkutimigi al vivado en kaptiteco por bredo kaj uzado fare de homoj.
Parolante pri aldomigitaj plantoj (iom metafora uzado de "aldomigo") oni parolas pri ĉiuj plantoj, kiujn homoj uzas kaj sisteme plantas por nutrado, furaĝo, medicina aŭ alia uzado.
Historio
Ĉirkaŭ -8000 homoj komencis kapti kaj aldomigi sovaĝajn bestojn kun la celo liberiĝi de la plena dependeco de ĉasado. Pli frue okazis nur la aldomigo de la hundo: minimume antaŭ 15000 jaroj, eble, baze de signoj klarigotaj, antaŭ 30 aŭ 40mil jaroj[1][2][3].
La neolitikaj homoj aldomigis kaprojn, ŝafojn, bovojn, porkojn kaj pli malfrue ankaŭ ĉevalojn.
Ĉevaloj tiam ekservis kiel ŝargobestoj, bovoj kiel tirbestoj. Kaproj kaj ŝafoj liveris precipe lakton, bovoj kaj porkoj viandon.
Hundoj kaj ankaŭ katoj (ekzemple gepardo aŭ leopardo) estis dresitaj kiel ĉashelpantoj.
En pli malfruaj epokoj aldoniĝis bestoj por hobio kaj sciencaj eksperimentoj.
| Speco | Proksimuma dato | Regiono |
|---|---|---|
| Hundo | 15000 a.K. | Eŭrazio |
| Kapro | 10000 a.K. | Irano |
| Ŝafo | 8000 a.K. | Mezoriento |
| Bovo | 8000 a.K. | Mezoriento, Hindio |
| Porko | 7000 a.K. | Ĉinio |
| Kato | 7000 a.K. | Orienta Mediteraneo |
| Koko | 6000 a.K. | Sudorienta Azio |
| Azeno | 5000 a.K. | Nordafriko |
| Ĉevalo | 4500 a.K. | Kazaĥio |
| Bubalo | 4000 a.K. | Ĉinio |
| Abelo | 4000 a.K. | Sudorienta Azio |
| Lamo | 3500 a.K. | Peruo |
| Alpako | 3500 a.K. | Peruo |
| Silkraŭpo | 3000 a.K. | Ĉinio |
| Kolombo | 3000 a.K. | Egiptio |
| Kamelo | 2500 a.K. | Centra Azio |
| Dromedaro | 2500 a.K. | Arabio |
| Gruntbovo | 2500 a.K. | Tibeto |
| Ansero | 1500 a.K. | Eŭropo, Ĉinio |
| Boaco | 1000 a.K. | Siberio |
Ŝanĝiĝo per aldomigo
La aldomigo sekvigas aron da ŝanĝigoj kompare kun libere vivantaj bestoj:
- malpliiĝo de la cerbovolumeno
- ŝanĝiĝo / perdo de kelkaj kondut-manieroj
- reduktiĝo de la dentaro
- ~ de la felo
- ~ de la digesta ĉeno
Kelkaj biologoj parolas pri "dombestiĝo" de la homo, kiu ankaŭ montras tiujn ĉi fenomenojn (krom espereble la unuan).
Notoj
- ↑ N.D.Ovodov +al. - A 33,000-Year-Old Incipient Dog from the Altai Mountains of Siberia: Evidence of the Earliest Domestication Disrupted by the Last Glacial Maximum in Plos One, 2011 angle. Ankaŭ: 33.000 Jahre alter Hundeschädel zeigt frühe Domestizierung germane
- ↑ M.Germonpré, M.V.Sablin +al. - Fossil dogs and wolves from Palaeolithic sites in Belgium, the Ukraine and Russia: osteometry, ancient DNA and stable isotopes in Journal of Archaeological Science, vol. 36 (2009) angle
- ↑ Apud la Groto Chauvet en Francio oni malkovris spurojn de prahistoria infano, vivinta antaŭ 26mil jaroj, kaj apudajn spurojn de lupo aŭ hundo. Legu: M.A.Garcia - La piste de pas humains de la grotte Chauvet à Vallon-Pont-d'Arc / Human Footprints in the Chauvet Cave france/angle
Komparu kun
Vidu ankaŭ
