Pri la mallongeco de la vivo
| Ad Paulinum de brevitate vitae | |
|---|---|
| |
| Paĝo 375 el "Pri la Mallongeco de Vivo". Eldono de 1643, publikigita fare de Francesco Baba. | |
| literatura verko | |
| Aŭtoroj | |
| Aŭtoro | Seneko la pli juna |
| Lingvoj | |
| Lingvo | latina lingvo |
| Eldonado | |
| Ĝenro | dialogo |
Pri la mallongeco de la vivo (latine De Brevitate Vitae) estas verko el la Dialogoj (latine Dialogorum, es) de la romia filozofo kaj ŝtatisto Seneko ja Juna, kiu traktas la ĝustan uzon de la tempo de la vivo.
Verkita ĉirkaŭ la jaro 49, post la reveno de la aŭtoro el ekzilo kaj antaŭ ol ekfunkcii kiel pretoro. Ĝi estas adresita al lia edzino Pompeia Paulina, verŝajne filino de Pompejo Paulinus, kiu estis la bofrato de Seneko kaj al kiu li dediĉis la verkon. Tiu ĉi verko estas eble tiu, kiu plej multe influis la posteularon, precipe la aŭtorojn de la Ora Epoko.
La ĉefa ideo de la verko estas la tezo, ke la homa vivo ne estas mallonga, se ĝi estas vivita ĝuste, t.e. ne gvidata de pasioj kaj vanteco, sed konforme al racio kaj virto. Seneko instruas ke la vivo daŭras longe, se ĝi estas plenigita de enhavo.
Similaj ideoj povas esti trovitaj en la traktaĵo de Seneko Pri libertempo (De Otio) kaj diskuto de ĉi tiuj temoj povas esti trovita ofte en liaj Moralaj Leteroj al Lucilius (Epistulae Morales ad Lucilium; leteroj 49, 101, ktp.).
Fono[redakti | redakti fonton]
La deka libro de Dialogoj de Seneko estas titolita De brevitate vitae [1]. Seneko verkis ĝin ĉirkaŭ 49 p.K. La teksto montras ke la Aventino daŭre estas ekster la Pomerium (la). Imperiestro Klaŭdio inkludis la Aventinon en la urbodistrikto en 49 p.K. Ĉar Seneko jam revenis de ekzilo kiam li skribis la verkon, kaj tio okazis en la unuaj monatoj de AD 49, li verkis la verkaĵon inter tiuj du okazaĵoj [2]. Seneko adresis la tekston al sia amiko Paulinus, alta oficialulo en la imperio, kies oficejo kiel praefectus annonae (de) inkludis la grenprovizon al Romo [3]. Estas kredite ke Paulinus estis aŭ la patro aŭ frato de la dua edzino de Seneko, Paulina [4].
Enhavo[redakti | redakti fonton]
La verko konsistas el 20 ĉapitroj.
- 1-3
- Multaj homoj plendas pri la mallongeco de la vivo, eĉ filozofo kiel Aristotelo. Falsa plendo, vivo estas sufiĉe longa se uzata. Homoj malŝparas siajn vivojn pro avideco, ambicio, envio, deziro kaj nekonstanco. Ĉi tio validas ne nur por homoj kun malbona reputacio, sed ankaŭ por famaj kaj honoritaj homoj. Ili donas sian tempon al aliaj, iliaj vivoj ne apartenas al ili, sed ili zorge gardas sian posedaĵon. Eĉ en progresinta aĝo, ili malmulte utilas al si mem kaj mortas nepreparite.
- 4-6
- Multaj homoj forgesas, ke ĉiu tago povas esti la lasta, la finiteco de la vivo kaj la necerteco de ĝia daŭro. Ili vivas kvazaŭ ili estus senmortaj, prokrastante vivi por si ĝis la necerta estonteco. Potencaj kaj sukcesaj homoj kiel Aŭgusto, Cicerono kaj Livius Drusus volis interŝanĝi sian pozicion kontraŭ libertempo se ĝi eblis sen danĝero. Ekstere ili ŝajnas feliĉaj, sed hazardo kaj danĝero ĉiam minacas ilin. Ili plendas pri siaj vivoj; Ĉi tio ne ŝanĝas ilin aŭ iun alian, ili ĉiam restas al siaj pasioj. Tiuj dediĉitaj al alkoholaĵo, manĝaĵo kaj volupto malŝparas la paseman tempon. Ĉi tio validas ankaŭ por tiuj ŝarĝitaj kun komerco.
- 7-9
- Filozofio sole instruas kiel vivi kaj morti ĝuste. Por multaj homoj, la sukcesoj, kiujn ili strebis, fariĝas malfacilaj post kiam ili atingis ilin. Ili volas malsamajn aferojn por la estonteco kaj estas naŭzitaj de la nuntempo. Se vi uzas ĉiun tagon kvazaŭ ĝi estus vivo, vi ne timas aŭ sopiras la estontecon. Ĉar la tempo estas io senkorpa, ĝi ŝajnas nenion kosti al homoj; ili ne kalkulas je ĝi. Ili pli kaj pli proksimiĝas al morto, por kiu ili devas havi tempon; Kiam morto minacas baldaŭ, ili unue rimarkas la valoron de tempo kaj petegas prokraston. Vi perdas multan vivon kiam vi planas kaj prokrastas kun la nedifinita estonteco.
- 10-15
- La vivo estas dividita en la paseman estantecon, la neŝanĝeblan pasintecon kaj la necertan estontecon. La okupataj homoj ne havas tempon por memori la pasintecon, kaj se ili farus, ilia pasinteco estus malagrabla por ili. Ili malŝparas la donacon. Vivo sen komerco, pasigita en kolektado de objektoj, spektado de konkursoj, prizorgado, ludoj, sporto, bagatela arto, sensignifaj esploroj, amasigado de senutilaj scioj, orgioj, aŭ en obtuzeco, ne estas libertempo. Nur tiuj, kiuj dediĉas sin al saĝo, ĝuas ĉi tion. Ĉio bonega kaj bona de la pasinteco estas disponebla al li en ajna momento. Oni povas asocii kun ĉiuj saĝuloj de antikvaj tempoj studante iliajn instruojn kaj vivojn, kaj tiamaniere atingi senmortecon, ĉar la saĝo neniam pereas.
- 16,17
- La okupitaj foje volas morti, ĉar ili estas enuigitaj de la senokaza tempo inter siaj okupoj kaj plezuroj. Ili ĝuas siajn supraĵajn plezurojn time ĉar ilia daŭro estas necerta.
- 18-20
- Paulinus devus retiriĝi en privatan vivon. Ne cedu al senlaboremo, sed prefere okupiĝu pri filozofio, kiu por talenta menso kiel li estas pli inda ol administri grenprovizojn. Okupitaj homoj perdas sian vivon en nekontentigaj agadoj. Ĉar ili vivis malmulte, ili devus esti enterigitaj nokte (infanaj korpoj estis enterigitaj tiel en Romo) [5].
Interpreto[redakti | redakti fonton]
Laŭ Seneko, la vivo ne estas mallonga; malbona uzo faras ĝin tiel. La okupataj perdas sian vivon en la serĉado de kontentigo de malĉastaj deziroj aŭ en avideco kaj ambicio. La maldiligenta homo antaŭvidas morton en sia neagado. Ĉiu, kiu filozofias libertempe, vivas. Ĉi tiu reala vivo, kia ajn ĝia daŭro, estas sufiĉe longa.
Por pruvi tion, Seneko uzas fortan lingvaĵon por citi multajn ekzemplojn el sia tempo pri kiel homoj malŝparis sian vivon, por kio la kadukiĝo de kutimoj disponigis riĉan materialon. Li kontrastas tion al la plenumita vivo de saĝuloj kiel inda strebado.
La vivo kaj instruo de Seneko jam estis konsideritaj kontraŭdiraj fare de liaj samtempuloj [6]. En la unuaj jaroj de la regado de Nerono (54–62 p.K.), Seneko, kiel unu el la plej riĉaj kaj plej potencaj viroj, gvidis la politikon de la Romia Imperio kune kun Sextus Afranius Burrus [7]. Neniu libertempo, sed okupata vivo de ekstrema prospero. La cirkonstancoj de Seneko igis Theodor Mommsen rimarki: "li predikis antaŭ ĉio al si mem". Seneko plurfoje esprimas tiun kontraŭdiron en siaj skribaĵoj; li vidas sin kiel iu kiu strebas al saĝeco kaj estas malproksima de tiu celo. “Kio restas por ni fari estas pli ol tio, kion ni jam faris; sed estas granda paŝo antaŭen havi la volon progresi. Mi povas fanfaroni pri ĉi tiu konscio: mi volas kaj volas per mia tuta animo." [8] "Kiu ajn [mi diras] decidas agi tiamaniere, estas decidita kaj faras la provon fari tion, prenas sian vojon al la dioj; kaj vere, se Eĉ se li ne restas kun ĝi, lia laŭdinda entrepreno malsukcesas lin." [9] La interspaco inter la instruo kaj vivo de Seneko ne ŝanĝas la ĝustecon de liaj admonoj. Ĝi nur pruvas kiom malfacile estas bone vivi.
Reflekto kaj resumo[redakti | redakti fonton]
Seneko konsilas, ke oni ne malŝparu tempon esplorante aferojn, kiuj efektive estas negravaj, kaj oni tamen bone uzu sian tempon.
Por eviti ke la vivo ŝajnu mallonga, ni devas klopodi ne esti okupata, ĉar kiel li mem diras "[...] dum vi estas okupata, la vivo rapide fuĝas [...]". Seneko asertas, ke la vivo, kvankam ĝi povas ŝajni tiel, ne estas mallonga, sed estas la individuo kiu faras ĝin tiel. Unu el la kialoj, kial la vivo estas konsiderata mallonga, estas ĉar oni ne scias kiel utiligi ĝin.
Konceptoj kiel la pasemeco de la nuna tempo ankaŭ estas menciitaj en ĉi tiu verko ĝis preskaŭ nei la ekziston. "La vivo estas dividita en tri tempojn: nuna, pasinteco kaj estonteco. El tiuj, la nuntempo estas tre mallonga; la estonteco estas dubinda; la pasinteco estas certa. " Fakte, la sola afero, kiu povas esti sentita kiel reala afero, estas la pasinteco. (Tiu koncepto estas ripetata ankaŭ en la verko Ad Marciam, De consolatione).
Por Seneca, tiu, kiu plej bone vivas la vivon, estas la saĝa, ĉar li saĝe memoras la pasintecon, scipovas profiti la nunecon kaj preparas la estontecon. Tiu ĉi kuniĝo de la tri tempoj ebligas, ke la vivo de la saĝulo estu longa; kaj tre mallonga estas tiu de tiuj, kiuj forgesas la pasintecon, neglektas sian nunecon kaj rigardas al la estonteco kun timo kaj maltrankvilo.
En Esperanto aperis[redakti | redakti fonton]
- Pri la mallongeco de la vivo, (elŝutebla) tradukita de Daniel Araque Acosta, paĝoj: 29. Tiu ĉi traduko de la verko de Seneko en Esperanton estas valora aldono al la Esperanta literaturo. Ĝi faras ĉi tiun gravan filozofian verkon alirebla por nova publiko, kaj ĝi helpas antaŭenigi la studon de Stoikismo en Esperanto.
- Mallongeco de la vivo, trad. G. Berveling, Fonto, 2014
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Otto Rossbach, Annaeus 17: L. Annaeus Seneca, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Bd. I,2, Stuttgart 1894, Sp. 2246
- ↑ Josef Feix, L. Annaeus Seneca, De brevitate vitae, Stuttgart 1977, S. 74f
- ↑ Otto Hirschfeld, Die Getreideverwaltung der römischen Kaiserzeit, Philologus XXIX 1870, S. 95; John W. Basore, Lucius Annaeus Seneca, On the Shortness of Life, London 1932 Fußnote 1
- ↑ Otto Apelt, Seneca, Philosophische Schriften, Zweiter Band, Hamburg 1993, S. 111.
- ↑ Lucius Annäus Seneca, von der Kürze des Lebens, übersetzt von J. Moser, Stuttgart 1829, S. 595, Fußnote S. 551 - 595 (pdf: S. 11 - 55) S. 551 - 595 (pdf: S. 5 - 49)
- ↑ Ernst Günther Schmidt, Seneca. 2., Der Kleine Pauly, Band 5, München 1979, Sp. 111
- ↑ Otto Rossbach, Annaeus 17, Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, Bd. I,2, Stuttgart 1894, Sp. 2242; Ernst Günther Schmidt, Seneca. 2., Der Kleine Pauly, Band 5, München 1979, Sp. 111
- ↑ Seneca, Philosophische Schriften, Bd. III, Briefe an Lucilius 71, übersetzt von Otto Apelt, Hamburg 1993, S. 283
- ↑ Seneca: Ausgewählte Schriften, Vom glückseligen Leben XXI. (1.), übersetzt von Albert Forbiger, Stuttgart 1867
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- Geoffrey Greatrex: Kiel fronti batojn de la sorto?, pri Pri feliĉa vivado / De vita beata (de Seneko; trad. István Ertl) kaj Mallongeco de la vivo / De brevitate vitae (de Seneko; trad. Gerrit Berveling). Greatrex kritikas la fakton, ke krom lia filozofio, Seneko vivis vivon de riĉulo kaj ĉiopova tute nesimpatia al malriĉuloj. En BA27.