Cai Yuanpei
| 蔡元培 (Cai Yuanpei) | |
|---|---|
| |
| Persona informo | |
| Naskiĝo | 11-an de januaro 1868 en Ŝaosing, Ĝeĝjango, Ĉinio |
| Morto | 5-an de marto 1940 (72-jaraĝa) en Hongkongo, Ĉinio |
| Tombo | Aberdeen Chinese Permanent Cemetery (en)  
|
| Lingvoj | Esperanto • ĉina |
| Loĝloko | Cai Yuanpei's Former Residence • Former Residence of Cai Yuanpei • Q10868026 |
| Ŝtataneco | Respubliko Ĉinio Dinastio Qing
|
| Alma mater | Universitato de Lepsiko
|
| Familio | |
| Edz(in)o | Zhou Jun (en)
|
| Infano | Cai Weilian (en)
|
| Okupo | |
| Okupo | politikisto profesoro esperantisto filozofo
|
| Esperanto | |
| Esperantistiĝis en | ĉ. 1910 |
CAI Yuanpei (ĉine 蔡元培, pinjine: Cài Yuánpéi, W.-G. Ts'ai Yüan-p'ei; publikiginta en Esperanto kiel Y. P. Tsai; zì 鶴卿 / 鹤 卿, Hèqīng, Ho-ch'ing; lakta nomo 阿培, Āpéi, Ā-p'ei; moknomo 孑民, Jiémín, Chieh-min, t.s. "soleca civitano"; naskiĝis la 11-an de januaro 1868 en Ŝaosing, provinco Ĝeĝjango, mortis la 5-an de marto 1940 en Honkongo[1]) estis ĉina avangarda pedagogo, politikisto, filozofo, sciencisto, tradukisto, esperantisto[2], pioniro en la studo de la moderna ĉina etnologio[3], ministro pri edukado, fondinto kaj rektoro de la Pekina Universitato. Li estis ankaŭ la unua prezidanto de la Ĉina Akademio pri Sciencoj (Akademia Sinica).
Li estis konata pro sia kritika pritakso de la ĉina kulturo kaj tial estas konsiderata kiel unu el la iniciatintoj de la Movado de la 4-a de majo. Cai Yuanpei proponis ke la formado de nova civila religio povas esti atingita trejnante la ĉinojn lerni estetikon, demokration kaj sciencon.
Cai laboris por homaj rajtoj kaj virinaj rajtoj, por plibonigo de edukado kaj parollibereco.
Same kiel Cai rekomendis la instruadon de la lingvo Esperanto en Ĉinio, li ankaŭ rekomendis la skriban uzon de la parollingvo (la sudmina latinigo aŭ be-ŭe-ĝi, en kiu li mem ankaŭ verkis romanon[4]) por anstataŭigi la klasikan ĉinan lingvon de la frua 20-a jarcento. Tio estis unu el la ĉefaj postuloj de la Movado de la 4-a de majo (1919).
Biografio
[redakti | redakti fonton]Cai superis ĉiujn imperiajn gradojn en tre juna aĝo kaj en la aĝo de 26 iĝis membro de la Imperia Akademio Hanlin, unu el la plej prestiĝaj institucioj de la imperio.
En 1898 li laboris en la administrado de edukaj institucioj kaj fariĝis:
- Inspektisto de la Shaoxing ĉina okcidenta lernejo (紹興 中西 學堂 監督);
- Estro de Shanshan-kolegio en Sheng-gubernio (嵊 縣 剡 山 書院 院長);
- Direktoro kaj instruisto de la speciala klaso de la Publika Lernejo Nanyang (南洋 公 學 特 班 總 教 習).
En 1904, li kaj aliaj revoluciaj aktivuloj de sia hejma provinco Zhejiang partoprenis en la fondo de la revolucia organizaĵo Guangfuhui, la "Societo por la restarigo de Ĉinio". La sekvan jaron, li partoprenis la fondon de Tongmenghui, koalicio de tri revoluciaj grupoj, kiuj celis faligi la Dinastion Qing.
Depost 1907 li studis filozofion, psikologion kaj historion de arto ĉe la Universitato de Leipzig [elp. Lajpciĥ] (Germanio).
Post la Xinhai-revolucio, li estis nomumita ministro pri edukado de la Respubliko Ĉinio en januaro 1912[5], sed retiriĝis de la registaro dum la prezidanteco de Yuan Shikai kaj forlasis Ĉinion.
Poste Cai Yuanpei vivis en Francio de septembro 1913 ĝis oktobro 1916.
Post la morto de Yuan Shikai en 1916, Cai revenis al Ĉinio kaj la sekvan jaron estis nomumita rektoro de la Pekina Universitato, kiun li restis ĝis 1922. Kiel rektoro, li laboris por igi la universitaton moderna esploruniversitato, dungante kelkajn eminentajn ĉinojn. intelektuloj kiel Chen Duxiu kaj Li Dazhao. Kiam la Movado de la 4-a de majo eksplodis printempe de 1919, Cai fariĝis unu el la ĉefaj figuroj pro siaj progresemaj vidpunktoj.
En 1927 li estis unu el la fondintoj de la Nacia Akademio de Muziko, kiu poste estigis la Ŝanhaja Konservatorio de Muziko. Kiam Ĉiang Kai-ŝek establis la novan centran registaron en Nankingo, li aliĝis al la nova registaro kaj okupis kelkajn postenojn. Ekzemple, en aprilo 1928, li fariĝis la unua estro de la Ĉina Akademio pri Sciencoj (Akademio Sinica). Cai estis seniluziigita kun la aŭtokrateca regulo de Chiang kaj perceptita malkapablo kontraŭstari japanan imperiismon, kaj en la fruaj 1930-aj jaroj li forlasis la Kuomintangan registaron kaj aperis kiel unu el la plej gravaj kritikistoj de Chiang. En 1937 li forlasis Ŝanhajon kaj ekloĝis en Honkongo, kie li restis ĝis sia morto.
Edukado
[redakti | redakti fonton]
Lia kontribuo al la moderna edukado de Ĉinio kaj al la ĉina revolucio montriĝas ĉefe en jenaj tri flankoj:
Unue, danke al lia penado en Ĉinio formiĝis kompare kompleta ideologia sistemo de burĝa edukado kaj burĝa eduka sistemo; due, lia propono pri ideologia libereco faris la Pekinan Universitaton lulilo de la novkultura movado kaj kreis kondiĉojn por novdemokratia revolucio; kaj trie, li protektis aron da intelektuloj ideologie progresemaj kaj talentaj. Li donis grandan atenton al edukado de laborado, civitanoj kaj virinoj.
Li estas konsiderata unu el la iniciatintoj de la Movado de la 4-a de majo.
Cai dediĉis sian tutan vivon al la eduka reformado de Ĉinio. Li iniciatis kaj disvolvis modernan edukadon teorie kaj praktike. Lia teoria kontribuo kaj grava reformado de la eduka sistemo pozitive influis la edukan progreson de Ĉinio en la unua duono de la 20-a jarcento kaj oni nomas lin pioniro de la moderna edukado de Ĉinio.
Kvin specoj de edukado
[redakti | redakti fonton]Cai rekomendis praktiki kvin specojn de edukado en la eduka sistemo. La kvin specoj de edukado rilatas al landdefenda edukado por civitano (军国民教育), utilisma edukado (实利主义教育), civita edukado (公民道德教育), edukado por monda perspektivo (kosmopolitismo) (世界观教育), kaj estetika edukado (实利主义教育).教育)."
Estetika edukado
[redakti | redakti fonton]Cai estis aktivulo kaj efektiviganto de ĉina estetika edukado. Li antaŭenigis la disvolviĝon de ĉina estetika edukado. Li emfazis la gravecon de estetiko por socia stabileco kaj evoluigo[6].
Esperanto
[redakti | redakti fonton]Cai lernis la lingvon Esperanto inter 1907-1911 kiam li studis en Germanio. Komence de la 20-a jarcento, kiam Esperanto enkondukiĝis en Ĉinion, Cai kune kun Lusin aktive subtenis la disvolviĝon de Esperanto en Ĉinio.
Post kiam en 1912 Cai iĝis ministro pri edukado en la registaro de Sun Jatsen, li enkondukis Esperanton kiel nedevigan lernobjekton en ĉina supera instruistotrejna lernejo por krei Esperanto-instruistojn.
Komence de 1917 kiam li iĝis rektoro de la Pekina Universitato, li decidis funkciigi nedevigan Esperanto-kurson en tiu universitato. En 1921 la universitato faris Esperanton oficiala lernobjekto.
Li proponis ankaŭ ke oni fondu privatan universitaton en kiu oni ofertu universitatajn kursojn en Esperanto. Cai ankaŭ iniciatis Esperanto-instituton kaj estis ĝia prezidanto.
En 1921, nome de la ĉina registaro Cai ĉeestis la Pacifikan Konferencon pri Edukado en Honolulu, kie li proponis ke ĉiuj pli ol 10-jaruloj lernu Esperanton en ĉiuj landoj partoprenantaj la konferencon. Lia propono estis aprobita de la konferenco.[2]
La 15-an de decembro 1922 Cai Yuanpei prezidis konferencon de Esperanto, kiun ĉeestis 2 000 homoj kaj en 1923 li fondis la Pekinan Esperantan kolegion.
Post kiam Cai ĉeestis en 1924 la 16-an Universalan Kongreson de Esperanto en Vieno (Aŭstrio) li kreis redaktan-tradukan komisionon de Esperanto, kiu eldonis multe da Esperanto-publikaĵojn.
Virinaj rajtoj
[redakti | redakti fonton]Cai Yuanpei estis defendanto de la rajto de virinoj divorci kaj reedziĝi. Li forte kontraŭbatalis piedbindado kaj konkubinecon, kiuj ambaŭ estis vaste praktikitaj en Ĉinio tiutempe. Li ankaŭ rekomendis edukan egalecon same kiel sportedukon por virinoj[7].
Cai ne nur plibonigis virinan egalecon en la eduksistemo kaj miksita gevira edukado, sed li ankaŭ rekomendis feminismon por ŝanĝi la tradician ĉinan koncepton de virinoj. Cai sinsekve invitis plurajn feministojn por instrui en la Pekina Universitato, inkluzive de Chen Duxiu kaj Hu Shih. Ili ludis gravan rolon en la reformo de Cai pri virina edukado en la Pekina Universitato, kio estis konvinka sukceso en la historio de ĉina edukado[7].
Kune kun Li Ju-Jing kaj Wu Zhihui (ĉine: 吳稚暉 ,吴稚晖, li fondis la laborstudan movadon en Francio (france: Mouvement Travail-Études; simpligita ĉina: 留法勤工俭学运动; tradicia ĉina: 留法勤工儉學運動; pinjine: liú fǎ qíngōng jiǎnxué yùndòng) kiu devis prepari gejunulojn por studoj kaj laboro en Francio. La laborstuda movado ebligas ankaŭ al gejunuloj el modestaj familioj kaj precipe junaj knabinoj, kies eniro en universitatojn ofte estas malpermesita en Ĉinio, povi studi pere de tiu movado.
Bibliografio
[redakti | redakti fonton](angla) Boorman Howard L., Howard Richard C., red (1967-1979). Biographical dictionary of republican China. New York: Columbia U.P. Libris 1923
(angla) Duiker, William J. (1977). Ts'ai Yüan-p'ei: educator of modern China. Pennsylvania State University studies, 99-0172308-6 ; 41. University Park, Penn.. Libris 4747910. ISBN 0-271-00504-1
(angla) Schwarcz, Vera (1986). The Chinese enlightenment: intellectuals and the legacy of the May Fourth movement of 1919. Berkeley: Univ. of California Press. Libris 5004741. ISBN 0-520-05027-4
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Boorman, Howard L. (1970). "T'sai Yuan-p'ei". Biographical Dictionary of Republican China. Vol. III. New York: Columbia University Press. pp. 299. ISBN 0-231-04558-1.
- ↑ 2,0 2,1 (eo) Wu Na, Cai Yuanpei kaj Esperanto, china.org.cn
- ↑ (zh) Tao Yinghui, Wang Shounan, Ĉina Kultura Renesanca Movada Asocio. "Sun Jatsen, Cai Yuanpei". Tajvana Komerca Gazetaro. 1999: 155 paĝoj. ISBN 9789570516005 .
- ↑ (fr) M. Raibaud, en: André Lévy (dir.), Dictionnaire de littérature chinoise, Presses universitaires de France, coll. «Quadrige», 1994, reeldono. 2000, p. 22-23.
- ↑ Duiker, William J. (1971). "Ts'ai Yuan-p'ei and the Confucian Heritage". Modern Asian Studies. 5 (3): 207–226. doi:10.1017/S0026749X00004029. JSTOR 311700. S2CID 143558374.
- ↑ (en) Wang, Ban (2020). "Aesthetics, Morality, and the Modern Community: Wang Guowei, Cai Yuanpei, and Lu Xun". Critical Inquiry. 46 (3): 496–514. doi:10.1086/708078. ISSN 0093-1896. S2CID 216315686.
- ↑ 7,0 7,1 (en) Lee, Yuen Ting (2007). "Active or Passive Initiator: Cai Yuanpei's Admission of Women to Beijing University (1919-20)". Journal of the Royal Asiatic Society. 17 (3): 279–299. doi:10.1017/S1356186307007250. ISSN 1356-1863. JSTOR 25188734. S2CID 163049290.