Holarktiso: Malsamoj inter versioj

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
ArthurBot (diskuto | kontribuoj)
99 657 redaktoj
e roboto aldono de: cs:Holarktická oblast
Xqbot (diskuto | kontribuoj)
Robotoj
151 771 redaktoj
e roboto modifo de: it:Olartico; cosmetic changes
Linio 1: Linio 1:
[[Dosiero:Holartico.png|thumb|300px|Holarkta ekozono]]
[[Dosiero:Holartico.png|thumb|300px|Holarkta ekozono]]
La '''Holarkta ekozono''' aŭ '''[[Holarkto]]''' estas [[biogeografio|biogeografia]] koncepto arigante la [[Palearkta ekozono|Palearktan]] kaj la [[Nearkta ekozono|Nearktan ekozonojn]]. La ekozono tute ne estas ''[[Arkto|arkta]]'' laŭ la ĝenerala kaj nuntempa [[Geografio|geografia]] [[signifo]]. Ĝi kovras [[Nordameriko]]n, [[Nordafriko]]n kune kun [[Saharo]], kaj [[Eŭrazio]]n norde de [[Himalajo]]. Ĝenerale ĝi rilatas al teritorioj de la tersupraĵo norde de la [[Tropiko de Kankro]]. Ĝi estas partigita en variadon de [[ekoregiono]]j. Certa [[taksono]], kia [[specio]] de [[planto]] aŭ de [[besto]], estas nomata ''holarkta'' se ĝi originas el tiu [[ekozono]].
La '''Holarkta ekozono''' aŭ '''[[Holarkto]]''' estas [[biogeografio|biogeografia]] koncepto arigante la [[Palearkta ekozono|Palearktan]] kaj la [[Nearkta ekozono|Nearktan ekozonojn]]. La ekozono tute ne estas ''[[Arkto|arkta]]'' laŭ la ĝenerala kaj nuntempa [[Geografio|geografia]] [[signifo]]. Ĝi kovras [[Nordameriko]]n, [[Nordafriko]]n kune kun [[Saharo]], kaj [[Eŭrazio]]n norde de [[Himalajo]]. Ĝenerale ĝi rilatas al teritorioj de la tersupraĵo norde de la [[Tropiko de Kankro]]. Ĝi estas partigita en variadon de [[ekoregiono]]j. Certa [[taksono]], kia [[specio]] de [[planto]] aŭ de [[besto]], estas nomata ''holarkta'' se ĝi originas el tiu [[ekozono]].


==Ĉefaj biomoj==
== Ĉefaj biomoj ==
La [[biomo]]tipo kiun oni trovas en difinita areo dependas de la [[latitudo]] kaj de la loka [[geografio]]. En la alta [[nordo]], zono de [[Arkto|arkta]] [[tundro]] ĉirkaŭas la [[marbordo]]n de la [[Arkta oceano]]. La [[grundo]] sub tiu teritorio estas [[Multjare frostiĝinta tero|ĉiamfrosto]]. En tiuj malfacilaj kreskadcirkonstancoj, malmultaj [[planto]]j povas postvivi. Sude de la [[tundro]], transe Nordameriko kaj Eŭrazio, la [[tajgo]] etendiĝas. Tiu ĉi karakteriziĝas je [[koniferarbaro]]. Suden ekde tie ĉi, la biomoj iĝas pli diversaj. Kelkaj areoj kovriĝas kun [[Klimato|klimate]] mezvarmaj [[prerio]]j aŭ [[stepo]]j, dum aliaj portas [[Mezvarmaj foliaj kaj miksaj arbaroj|mezvarmajn foliajn kaj miksajn arbarojn]]. La [[Sudo|suda]] parto de la Holarkto ĝislimas la [[dezerto]]n kiu estas dominata de plantoj kaj bestoj akomodiĝantaj al la sekaj cirkonstancoj <ref>Schultz, J. 2007 </ref>.
La [[biomo]]tipo kiun oni trovas en difinita areo dependas de la [[latitudo]] kaj de la loka [[geografio]]. En la alta [[nordo]], zono de [[Arkto|arkta]] [[tundro]] ĉirkaŭas la [[marbordo]]n de la [[Arkta oceano]]. La [[grundo]] sub tiu teritorio estas [[Multjare frostiĝinta tero|ĉiamfrosto]]. En tiuj malfacilaj kreskadcirkonstancoj, malmultaj [[planto]]j povas postvivi. Sude de la [[tundro]], transe Nordameriko kaj Eŭrazio, la [[tajgo]] etendiĝas. Tiu ĉi karakteriziĝas je [[koniferarbaro]]. Suden ekde tie ĉi, la biomoj iĝas pli diversaj. Kelkaj areoj kovriĝas kun [[Klimato|klimate]] mezvarmaj [[prerio]]j aŭ [[stepo]]j, dum aliaj portas [[Mezvarmaj foliaj kaj miksaj arbaroj|mezvarmajn foliajn kaj miksajn arbarojn]]. La [[Sudo|suda]] parto de la Holarkto ĝislimas la [[dezerto]]n kiu estas dominata de plantoj kaj bestoj akomodiĝantaj al la sekaj cirkonstancoj <ref>Schultz, J. 2007 </ref>.


==Specioj kun holarkta disvastiĝo==
== Specioj kun holarkta disvastiĝo ==
[[Dosiero:Grizzly bear (PSF).png|thumb|150 px|left|Bruna urso]]
[[Dosiero:Grizzly bear (PSF).png|thumb|150 px|left|Bruna urso]]


Linio 25: Linio 25:
La korako (''[[Korako|Corvus corax]]'') estas la plej larĝe disvastiĝita el la [[korvedoj]], kaj unu el la plej grandaj. Ĝi estas trovita en variado de vivmedioj, sed primare en [[Arbaro|arbaraj]] nordaj areoj. La korako estas pruvinta havi grandan adaptiĝemon al homaj habitatoj. Ĝia disvastiĝo do ampleksas plejparton de la Holarkto.
La korako (''[[Korako|Corvus corax]]'') estas la plej larĝe disvastiĝita el la [[korvedoj]], kaj unu el la plej grandaj. Ĝi estas trovita en variado de vivmedioj, sed primare en [[Arbaro|arbaraj]] nordaj areoj. La korako estas pruvinta havi grandan adaptiĝemon al homaj habitatoj. Ĝia disvastiĝo do ampleksas plejparton de la Holarkto.


==Origino==
== Origino ==
Pluraj [[biomo]]j, kaj la bestaj kaj [[Planta komunumo|plantaj komunumoj]] kiuj dependas de ili, estas trovataj transe pluraj [[kontinento]]j en grandaj partoj de tiu [[ekozono]]. La kontinueco de tiuj makro[[Ekologia sistemo|ekosistemoj]] rezultas el la komuna [[Glaciepoko|glaciepoka]] [[historio]] de tiu vastega teritorio. Dum la [[Plejstoceno]], tiuj areoj estis submetataj al ripetaj glaciiĝoj. Glacikovraĵoj plivastiĝis, forbalaante la vivon de la tersupraĵo kaj metamorfozante ĝian topografion. Dum la glaciiĝoj, [[specio]]j postvivis en [[Relikvo|rifuĝejoj]], malgrandaj areoj kiuj konservis aptan klimaton danke al loka [[geografio]]. Tiuj rifuĝejoj estas supozataj troviĝi unue en sudaj regionoj, sed iuj [[Genetiko|genetikaj]] kaj [[Paleontologio|paleontologiaj]] pruvoj indikas la ekzistadon de kromaj ŝirmitaj [[areo]]j de la [[nordo]] <ref> Stewart, J.R. and A.M. Lister 2001 ,608-613 </ref>.
Pluraj [[biomo]]j, kaj la bestaj kaj [[Planta komunumo|plantaj komunumoj]] kiuj dependas de ili, estas trovataj transe pluraj [[kontinento]]j en grandaj partoj de tiu [[ekozono]]. La kontinueco de tiuj makro[[Ekologia sistemo|ekosistemoj]] rezultas el la komuna [[Glaciepoko|glaciepoka]] [[historio]] de tiu vastega teritorio. Dum la [[Plejstoceno]], tiuj areoj estis submetataj al ripetaj glaciiĝoj. Glacikovraĵoj plivastiĝis, forbalaante la vivon de la tersupraĵo kaj metamorfozante ĝian topografion. Dum la glaciiĝoj, [[specio]]j postvivis en [[Relikvo|rifuĝejoj]], malgrandaj areoj kiuj konservis aptan klimaton danke al loka [[geografio]]. Tiuj rifuĝejoj estas supozataj troviĝi unue en sudaj regionoj, sed iuj [[Genetiko|genetikaj]] kaj [[Paleontologio|paleontologiaj]] pruvoj indikas la ekzistadon de kromaj ŝirmitaj [[areo]]j de la [[nordo]] <ref> Stewart, J.R. and A.M. Lister 2001 ,608-613 </ref>.


Kie ajn tiuj areoj estas trovitaj, ili estas estiĝintaj fontoj de [[populacio]]j dum interglacialoj <ref> Taberlet, P. e.a. 2002 </ref>. Kiam la [[glaĉero]]j retiriĝis, plantoj kaj bestoj rapide disvastiĝis en la nove malfermitajn areojn. Diferencaj [[taksono]]j diference reagis al tiuj rapide ŝanĝantaj cirkonstancoj. Arbospecioj disvastiĝis ekde refuĝejoj dum interglacialoj, sed laŭ diversaj [[Modelo (abstrakto)|modeloj]], kun malsamaj arboj dominante dum malsamaj periodoj <ref> Taberlet, P. e.a. 2002 </ref>. [[Insektoj]], aliflanke, forŝovis siajn arealojn samtempe kun la klimato, tre altgrade persistante en kunteniĝo de specioj dum la epoko <ref> Coope, G. R. e.a. 1994 </ref>. Ilia altgrada moviĝemo al ili permesis moviĝi kiam la glaĉeroj progresis aŭ regresis, konservante ekvivalentan vivmedion spite al klimatj fluktuaĵoj. Malgraŭ ilia ŝajna manko de moviĝemo, ankaŭ plantoj sukcese kolonigis novajn areojn. Studaĵoj pri [[Fosilio|fosilia]] [[poleno]] indikas la [[Arbo|arban]] rekolonigon de tiuj terenoj je [[Eksponenta funkcio|eksponenciala]] rapideco. <ref> Bennet K. D. e.a. 1986, 523-531 </ref>. [[Mamuloj]] rekoloniigis je ŝanĝeblaj rapidecoj. Brunaj ursoj, ekzemple, rapidi moviĝis ekde refuĝejoj kiam la glaĉeroj retiriĝis, estiĝante unu el la unuaj grandaj mamuloj kiu rekoloniigis la teron <ref> Sommer, R. S. & N. Benecke 2005, 156-164 </ref>. La lasta glaciepoko finiĝis antaŭ ĉirkaŭ 10 000 jaroj, el kio rezultis la nuntempa [[distribuo]] de la ekoregionoj.
Kie ajn tiuj areoj estas trovitaj, ili estas estiĝintaj fontoj de [[populacio]]j dum interglacialoj <ref> Taberlet, P. e.a. 2002 </ref>. Kiam la [[glaĉero]]j retiriĝis, plantoj kaj bestoj rapide disvastiĝis en la nove malfermitajn areojn. Diferencaj [[taksono]]j diference reagis al tiuj rapide ŝanĝantaj cirkonstancoj. Arbospecioj disvastiĝis ekde refuĝejoj dum interglacialoj, sed laŭ diversaj [[Modelo (abstrakto)|modeloj]], kun malsamaj arboj dominante dum malsamaj periodoj <ref> Taberlet, P. e.a. 2002 </ref>. [[Insektoj]], aliflanke, forŝovis siajn arealojn samtempe kun la klimato, tre altgrade persistante en kunteniĝo de specioj dum la epoko <ref> Coope, G. R. e.a. 1994 </ref>. Ilia altgrada moviĝemo al ili permesis moviĝi kiam la glaĉeroj progresis aŭ regresis, konservante ekvivalentan vivmedion spite al klimatj fluktuaĵoj. Malgraŭ ilia ŝajna manko de moviĝemo, ankaŭ plantoj sukcese kolonigis novajn areojn. Studaĵoj pri [[Fosilio|fosilia]] [[poleno]] indikas la [[Arbo|arban]] rekolonigon de tiuj terenoj je [[Eksponenta funkcio|eksponenciala]] rapideco. <ref> Bennet K. D. e.a. 1986, 523-531 </ref>. [[Mamuloj]] rekoloniigis je ŝanĝeblaj rapidecoj. Brunaj ursoj, ekzemple, rapidi moviĝis ekde refuĝejoj kiam la glaĉeroj retiriĝis, estiĝante unu el la unuaj grandaj mamuloj kiu rekoloniigis la teron <ref> Sommer, R. S. & N. Benecke 2005, 156-164 </ref>. La lasta glaciepoko finiĝis antaŭ ĉirkaŭ 10 000 jaroj, el kio rezultis la nuntempa [[distribuo]] de la ekoregionoj.


==Endanĝerigoj==
== Endanĝerigoj ==
[[Dosiero:Greenland Kangerlussuaq icesheet.jpg|thumb|300px|Ekstremaĵo de la glacikovraĵo apud Kangerlussuaq ([[Gronlando]]).]]
[[Dosiero:Greenland Kangerlussuaq icesheet.jpg|thumb|300px|Ekstremaĵo de la glacikovraĵo apud Kangerlussuaq ([[Gronlando]]).]]


Ĉar la Holarkto estas enorma areego, ĝi estas submetata al mondskalaj mediaj problemoj. La primaraj minacoj tra la ekozono rezultas el [[tutmonda varmiĝo]] kaj [[Habitato (ekologio)|habitat]]fragmentiĝo. La transa precipe gravas en la nordo, kie la ekosistemoj estas adaptitaj al la malvarmo. La dua pli observiĝas en la sudo, kie disvolviĝo superas.
Ĉar la Holarkto estas enorma areego, ĝi estas submetata al mondskalaj mediaj problemoj. La primaraj minacoj tra la ekozono rezultas el [[tutmonda varmiĝo]] kaj [[Habitato (ekologio)|habitatfragmenti]]ĝo. La transa precipe gravas en la nordo, kie la ekosistemoj estas adaptitaj al la malvarmo. La dua pli observiĝas en la sudo, kie disvolviĝo superas.


Tutmonda varmiĝo estas minaco por la tutaĵo de la [[ekosistemo]]j de la tero, sed ĝi estas pli tuja minaco por tiuj trovitaj ĉe malvarmaj klimatoj. La komunumoj de specioj kiuj vivas je tiuj [[latitudo]]j estas adaptitaj al la malvarmo. Tiel, ĉiu signifika varmiĝo povas perturbi la ekvilibron. Ekzemple, [[insekto]]j penas por postvivi la malvarmajn vintrojn kiuj estas tipikaj en la tajgo. Multoj ne sukcesas en tiu, precipe dum tre severaj vintroj. Tamen, freŝdate la vintroj pli varme estas fariĝantaj, kaj tiu havas drastan efikon sur la arbaro. Vintra mortokvanto de iuj insektoj draste malkreskis, permesante al la [[populacio]] de ĉiam pligrandiĝi dum la sinsekvaj jaroj. En iuj areoj la efikoj grave estas estiĝintaj. Membro de la arboŝel[[koleopteroj]] (subfamilio ''Scolytinae'') sukcesis en la detruo de naŭdek pocentoj de la [[Piceo|piceaj]] arboj de la Kenai-[[duoninsulo]] ([[Alasko]]); tiun oni imputas al serio de neordinare varmaj jaroj ekde 1987 <ref> Logan, J. e.a. 2003, 1:3:130-137 </ref>. En tiu ĉi okazo, enlanda specio estas kaŭzinta masivan perturbon de vivloko kiel rezulto de klimata ŝanĝo. Pli varmaj [[temperaturo]]j povas permisi al [[damaĝbesto|damaĝspecioj]] de pligrandigi siajn arealojn, moviĝante en [[biotopo]]jn kiuj antaŭe estis netaŭgaj. Studaĵoj pri potencaj areoj por pululoj de arboŝelkoleopteroj indikas ke, tuj kiam la klimato forŝoviĝas, tiuj koleopteroj disvastiĝos al pli nordaj kaj pli altaj regionoj ol tiujn kiujn ili antaŭe afekciis.<ref> {{en}} Williams, D. W. A. M. & Liebhold, A.M. 2002 : Climate change and the outbreak ranges of two North American bark beetles. ''Agricultural and Forest Entomology'' 4:2:87–99 </ref>. Kun pli varmaj temperaturoj, insektaj atakoj estiĝos pli grava problemo tra la nordaj partoj de la Holarkto.
Tutmonda varmiĝo estas minaco por la tutaĵo de la [[ekosistemo]]j de la tero, sed ĝi estas pli tuja minaco por tiuj trovitaj ĉe malvarmaj klimatoj. La komunumoj de specioj kiuj vivas je tiuj [[latitudo]]j estas adaptitaj al la malvarmo. Tiel, ĉiu signifika varmiĝo povas perturbi la ekvilibron. Ekzemple, [[insekto]]j penas por postvivi la malvarmajn vintrojn kiuj estas tipikaj en la tajgo. Multoj ne sukcesas en tiu, precipe dum tre severaj vintroj. Tamen, freŝdate la vintroj pli varme estas fariĝantaj, kaj tiu havas drastan efikon sur la arbaro. Vintra mortokvanto de iuj insektoj draste malkreskis, permesante al la [[populacio]] de ĉiam pligrandiĝi dum la sinsekvaj jaroj. En iuj areoj la efikoj grave estas estiĝintaj. Membro de la arboŝel[[koleopteroj]] (subfamilio ''Scolytinae'') sukcesis en la detruo de naŭdek pocentoj de la [[Piceo|piceaj]] arboj de la Kenai-[[duoninsulo]] ([[Alasko]]); tiun oni imputas al serio de neordinare varmaj jaroj ekde 1987 <ref> Logan, J. e.a. 2003, 1:3:130-137 </ref>. En tiu ĉi okazo, enlanda specio estas kaŭzinta masivan perturbon de vivloko kiel rezulto de klimata ŝanĝo. Pli varmaj [[temperaturo]]j povas permisi al [[damaĝbesto|damaĝspecioj]] de pligrandigi siajn arealojn, moviĝante en [[biotopo]]jn kiuj antaŭe estis netaŭgaj. Studaĵoj pri potencaj areoj por pululoj de arboŝelkoleopteroj indikas ke, tuj kiam la klimato forŝoviĝas, tiuj koleopteroj disvastiĝos al pli nordaj kaj pli altaj regionoj ol tiujn kiujn ili antaŭe afekciis.<ref> {{en}} Williams, D. W. A. M. & Liebhold, A.M. 2002 : Climate change and the outbreak ranges of two North American bark beetles. ''Agricultural and Forest Entomology'' 4:2:87–99 </ref>. Kun pli varmaj temperaturoj, insektaj atakoj estiĝos pli grava problemo tra la nordaj partoj de la Holarkto.


Alia potenca efiko de tutmonda varmiĝo sur nordaj ekosistemoj estas la fandiĝo de la multjare frostiĝinta tero. Tiu povas signifike efiki sur la plantaj komunumoj kiuj estas adaptitaj al la frostiĝinta grundo, kaj ankaŭ havas implikaĵojn por plia klimata ŝanĝo. Kiam la ĉiamfrosto fandiĝas, ĉiuj arboj kreskante sur ĝi povas morti, kaj la tajgo enmarĉiĝas. En la ekstrema nordo, [[arbusto]]j kaj [[arbedo]]j poste povas transpreni tiun kiu antaŭe estis [[tundro]]. La precizaj efikoj dependas de la fakto ĉu la akvo kiu estis enfermita, povas dreniĝi aŭ ne. En ĉiu okazo, la vivloko ŝanĝigos. Fandiĝanta ĉiamfrosto povas plirapidigi klimatan ŝanĝon estontece. Ene de la multjare frostiĝinta tero, grandaj kvantoj de [[karbono]] estas enfermitaj. Se tiu grundo fandiĝas, la karbono povas esti liberigita en la aeron aŭ kiel [[karbondioksido]] aŭ kiel [[metano]]. Ambaŭ tiuj ĉi estas forcejaj gasoj.<ref> {{en}} Stokstad, E. 2004 : Defrosting the Carbon Freezer of the North. ''Science'' 304:5677:1618-1620 </ref>
Alia potenca efiko de tutmonda varmiĝo sur nordaj ekosistemoj estas la fandiĝo de la multjare frostiĝinta tero. Tiu povas signifike efiki sur la plantaj komunumoj kiuj estas adaptitaj al la frostiĝinta grundo, kaj ankaŭ havas implikaĵojn por plia klimata ŝanĝo. Kiam la ĉiamfrosto fandiĝas, ĉiuj arboj kreskante sur ĝi povas morti, kaj la tajgo enmarĉiĝas. En la ekstrema nordo, [[arbusto]]j kaj [[arbedo]]j poste povas transpreni tiun kiu antaŭe estis [[tundro]]. La precizaj efikoj dependas de la fakto ĉu la akvo kiu estis enfermita, povas dreniĝi aŭ ne. En ĉiu okazo, la vivloko ŝanĝigos. Fandiĝanta ĉiamfrosto povas plirapidigi klimatan ŝanĝon estontece. Ene de la multjare frostiĝinta tero, grandaj kvantoj de [[karbono]] estas enfermitaj. Se tiu grundo fandiĝas, la karbono povas esti liberigita en la aeron aŭ kiel [[karbondioksido]] aŭ kiel [[metano]]. Ambaŭ tiuj ĉi estas forcejaj gasoj.<ref> {{en}} Stokstad, E. 2004 : Defrosting the Carbon Freezer of the North. ''Science'' 304:5677:1618-1620 </ref>
Linio 41: Linio 41:
Habitatfragmentiĝo minacas grandan variadon da habitatoj tra la mondo, kaj la Holarkto ne estas escepto. Fragmentiĝo havas variadon da negativaj efikoj sur populacioj. Ĉar populacioj iĝas detranĉitaj, ilia genetika diverseco suferas kaj ili iĝas vundeblaj rilate abruptaj katastrofoj kaj [[formorto]]. Dum la nordaj partoj de la Holarkto prezentas iujn el la plej vastaj sovaĝejaj areoj kiuj postrestas sur la tero, la sudaj partoj estas tre disvolviĝintaj je iuj lokoj. Tiu ekozono ampleksas plimulton de la evoluintaj landoj, inkluzive [[Usono]] kaj la landoj de [[Okcidenta Eŭropo]]. Mezvarmaj arbaroj estis la primara ekosistemo en multaj el la plej evoluintaj areoj nuntempe. Tiuj areoj nuntempe estas uzataj por intensa [[agrikulturo]] aŭ estas iĝintaj urbanizadaj. Ĉar areoj estas disvolviĝitaj por agrikulturaj uzadoj kaj homa okupado, naturaj vivlokoj plejparte estas iĝintaj limigitaj al areoj konsiderataj netaŭgaj por homa uzado, kiel [[deklivo]]j aŭ [[Roko|rokaj]] areoj. Tiu modelo de disvolviĝo limigas la eblecoj de bestoj, precipe de la grandaj, por migri.
Habitatfragmentiĝo minacas grandan variadon da habitatoj tra la mondo, kaj la Holarkto ne estas escepto. Fragmentiĝo havas variadon da negativaj efikoj sur populacioj. Ĉar populacioj iĝas detranĉitaj, ilia genetika diverseco suferas kaj ili iĝas vundeblaj rilate abruptaj katastrofoj kaj [[formorto]]. Dum la nordaj partoj de la Holarkto prezentas iujn el la plej vastaj sovaĝejaj areoj kiuj postrestas sur la tero, la sudaj partoj estas tre disvolviĝintaj je iuj lokoj. Tiu ekozono ampleksas plimulton de la evoluintaj landoj, inkluzive [[Usono]] kaj la landoj de [[Okcidenta Eŭropo]]. Mezvarmaj arbaroj estis la primara ekosistemo en multaj el la plej evoluintaj areoj nuntempe. Tiuj areoj nuntempe estas uzataj por intensa [[agrikulturo]] aŭ estas iĝintaj urbanizadaj. Ĉar areoj estas disvolviĝitaj por agrikulturaj uzadoj kaj homa okupado, naturaj vivlokoj plejparte estas iĝintaj limigitaj al areoj konsiderataj netaŭgaj por homa uzado, kiel [[deklivo]]j aŭ [[Roko|rokaj]] areoj. Tiu modelo de disvolviĝo limigas la eblecoj de bestoj, precipe de la grandaj, por migri.


==Naturprotektaj agadoj==
== Naturprotektaj agadoj ==
La endanĝerigoj pri la Holarkto ne estas sen esti rimarkitaj. Multaj strebadoj estas faritaj por mildigi tiujn minacojn, esperante la konservadon de la [[biodiverseco]] de la teritorio. Internaciaj [[konvencio]]j por kontraŭbatali la tutmondan varmiĝon povas helpi por malpliigi la efikojn de [[klimata ŝanĝo]] sur tiu areo. Samtempe oni estas penanta kontraŭagi habitatfragmentiĝon, kaj je loka, kaj je ekozona skaloj.
La endanĝerigoj pri la Holarkto ne estas sen esti rimarkitaj. Multaj strebadoj estas faritaj por mildigi tiujn minacojn, esperante la konservadon de la [[biodiverseco]] de la teritorio. Internaciaj [[konvencio]]j por kontraŭbatali la tutmondan varmiĝon povas helpi por malpliigi la efikojn de [[klimata ŝanĝo]] sur tiu areo. Samtempe oni estas penanta kontraŭagi habitatfragmentiĝon, kaj je loka, kaj je ekozona skaloj.
==Konkludoj==
== Konkludoj ==
La Holarkto reprezentas grandegan areon, konsistante el variado de vivmedioj. Tiuj ĉi estas diversaj, sed havas iujn kolektivajn trajtojn kiuj etendiĝas trans la kontinentoj. Ankaŭ multaj samaj plantaj kaj bestaj specioj estas trovitaj trans kontinentoj. Tiuj similecoj rezultas el la komuna glaciepoka historio de tiuj teritorioj. Habitatfragmentiĝon kaj tutmondan varmiĝon prirespondas de multaj minacoj de tiuj ekosistemoj, sed oni agadas celante mildigi tiujn endanĝerigojn.
La Holarkto reprezentas grandegan areon, konsistante el variado de vivmedioj. Tiuj ĉi estas diversaj, sed havas iujn kolektivajn trajtojn kiuj etendiĝas trans la kontinentoj. Ankaŭ multaj samaj plantaj kaj bestaj specioj estas trovitaj trans kontinentoj. Tiuj similecoj rezultas el la komuna glaciepoka historio de tiuj teritorioj. Habitatfragmentiĝon kaj tutmondan varmiĝon prirespondas de multaj minacoj de tiuj ekosistemoj, sed oni agadas celante mildigi tiujn endanĝerigojn.
==Vidu ankaŭ==
== Vidu ankaŭ ==
*[[Ekologia klasifiko de la tersupraĵoj]]
* [[Ekologia klasifiko de la tersupraĵoj]]
*[[Zoogeografio]]
* [[Zoogeografio]]
==Referencoj==
== Referencoj ==
{{referencoj}}
{{referencoj}}
==Bibliografio==
== Bibliografio ==
*Bennet K. D.; J.H. Lawton; A. Gibbs ; M.H. Williamson; M.W. Holdgate; W.D. Hamilton; G.R. Conway 1986 : The Rate of Spread and Population in Increase of Forest Trees During the Postglacial [and Discussion]. ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London''. Series B, Biological Sciences 314:1167:523-531. {{en}}
* Bennet K. D.; J.H. Lawton; A. Gibbs ; M.H. Williamson; M.W. Holdgate; W.D. Hamilton; G.R. Conway 1986 : The Rate of Spread and Population in Increase of Forest Trees During the Postglacial [and Discussion]. ''Philosophical Transactions of the Royal Society of London''. Series B, Biological Sciences 314:1167:523-531. {{en}}
*Coope, G. R. & A. S. Wilkins 1994 : The Response of Insect Faunas to Glacial-Interglacial Climatic Fluctuations [and Discussion] (in Historical Perspective). ''Philosophical Transactions: Biological Sciences'', 344:1307:19-26 {{en}}
* Coope, G. R. & A. S. Wilkins 1994 : The Response of Insect Faunas to Glacial-Interglacial Climatic Fluctuations [and Discussion] (in Historical Perspective). ''Philosophical Transactions: Biological Sciences'', 344:1307:19-26 {{en}}
*Logan, J. A.; J. Régnière; J. A. Powell. 2003 : Assessing the Impacts of Global Warming on Forest Pest Dynamics (in Reviews). ''Frontiers in Ecology and the Environment'' 1:3:130-137. {{en}}
* Logan, J. A.; J. Régnière; J. A. Powell. 2003 : Assessing the Impacts of Global Warming on Forest Pest Dynamics (in Reviews). ''Frontiers in Ecology and the Environment'' 1:3:130-137. {{en}}
*Paquet, P. C.; Noss, R.F.; Quigley, H.B.; Hornocker, M.G.; Merrill, T. 1996: Conservation Biology and Carnivore Conservation in the Rocky Mountains. ''In:'' Large Carnivore Conservation in the Rocky Mountains of the United States and Canada. ''Conservation Biology'', 10:4, 949-963 {{en}}
* Paquet, P. C.; Noss, R.F.; Quigley, H.B.; Hornocker, M.G.; Merrill, T. 1996: Conservation Biology and Carnivore Conservation in the Rocky Mountains. ''In:'' Large Carnivore Conservation in the Rocky Mountains of the United States and Canada. ''Conservation Biology'', 10:4, 949-963 {{en}}
*Rodriguez, J; Hortal J.; Nieto M. 2006: An evaluation of the influence of environment and biogeography on community structure: the case of Holarctic mammals. ''Journal of Biogeography'', Vol. 33:2, 291-303 {{en}}
* Rodriguez, J; Hortal J.; Nieto M. 2006: An evaluation of the influence of environment and biogeography on community structure: the case of Holarctic mammals. ''Journal of Biogeography'', Vol. 33:2, 291-303 {{en}}
*Schultz, J. 2007 : The Ecozones of the World. Translated by B. Ahnert. Second Edition. ''Springer Verlag'', The Netherlands. {{en}}
* Schultz, J. 2007 : The Ecozones of the World. Translated by B. Ahnert. Second Edition. ''Springer Verlag'', The Netherlands. {{en}}
*Sommer, R. S. & N. Benecke 2005 : The recolonization of Europe by brown bears ''Ursus arctos'' Linnaeus, 1758 after the Last Glacial Maximum. ''Mammal Review'' 35:2:156-164. {{en}}
* Sommer, R. S. & N. Benecke 2005 : The recolonization of Europe by brown bears ''Ursus arctos'' Linnaeus, 1758 after the Last Glacial Maximum. ''Mammal Review'' 35:2:156-164. {{en}}
*Stewart, J.R. and Lister, A.M. 2001 : Cryptic northern refugia and the origins of the modern biota. ''Trends in Ecology and Evolution'' 16:11, 608-613. {{en}}
* Stewart, J.R. and Lister, A.M. 2001 : Cryptic northern refugia and the origins of the modern biota. ''Trends in Ecology and Evolution'' 16:11, 608-613. {{en}}
*Taberlet, P. and R. Cheddadi 2002 : Quaternary Refugia and Persistence of Biodiversity (in Science's Compass; Perspectives). ''Science, New Series'' 297:5589:2009-2010. {{en}}
* Taberlet, P. and R. Cheddadi 2002 : Quaternary Refugia and Persistence of Biodiversity (in Science's Compass; Perspectives). ''Science, New Series'' 297:5589:2009-2010. {{en}}
==Eksteraj ligiloj==
== Eksteraj ligiloj ==
*[http://www.unex.es/polen/FVE/biogeografia/geobo07c.htm Fitogeografiaj regionoj de la mondo] {{es}}
* [http://www.unex.es/polen/FVE/biogeografia/geobo07c.htm Fitogeografiaj regionoj de la mondo] {{es}}
*[http://www.y2y.net Yellowstone to Yukon Conservation Initiative.] Updated 2006. Accessed December 2007. {{en}}
* [http://www.y2y.net Yellowstone to Yukon Conservation Initiative.] Updated 2006. Accessed December 2007. {{en}}
*[http://unfccc.int/2860.php United Nations Framework Convention on Climate Change.] Accessed December 2007. {{en}}
* [http://unfccc.int/2860.php United Nations Framework Convention on Climate Change.] Accessed December 2007. {{en}}




Linio 79: Linio 79:
[[et:Holarktis]]
[[et:Holarktis]]
[[fr:Holarctique]]
[[fr:Holarctique]]
[[it:Oloartico]]
[[it:Olartico]]
[[ko:전북구]]
[[ko:전북구]]
[[nl:Holarctisch gebied]]
[[nl:Holarctisch gebied]]

Kiel registrite je 05:28, 16 nov. 2010

Holarkta ekozono

La Holarkta ekozono aŭ Holarkto estas biogeografia koncepto arigante la Palearktan kaj la Nearktan ekozonojn. La ekozono tute ne estas arkta laŭ la ĝenerala kaj nuntempa geografia signifo. Ĝi kovras Nordamerikon, Nordafrikon kune kun Saharo, kaj Eŭrazion norde de Himalajo. Ĝenerale ĝi rilatas al teritorioj de la tersupraĵo norde de la Tropiko de Kankro. Ĝi estas partigita en variadon de ekoregionoj. Certa taksono, kia specio de planto aŭ de besto, estas nomata holarkta se ĝi originas el tiu ekozono.

Ĉefaj biomoj

La biomotipo kiun oni trovas en difinita areo dependas de la latitudo kaj de la loka geografio. En la alta nordo, zono de arkta tundro ĉirkaŭas la marbordon de la Arkta oceano. La grundo sub tiu teritorio estas ĉiamfrosto. En tiuj malfacilaj kreskadcirkonstancoj, malmultaj plantoj povas postvivi. Sude de la tundro, transe Nordameriko kaj Eŭrazio, la tajgo etendiĝas. Tiu ĉi karakteriziĝas je koniferarbaro. Suden ekde tie ĉi, la biomoj iĝas pli diversaj. Kelkaj areoj kovriĝas kun klimate mezvarmaj prerioj aŭ stepoj, dum aliaj portas mezvarmajn foliajn kaj miksajn arbarojn. La suda parto de la Holarkto ĝislimas la dezerton kiu estas dominata de plantoj kaj bestoj akomodiĝantaj al la sekaj cirkonstancoj [1].

Specioj kun holarkta disvastiĝo

Bruna urso

Diverseco de bestspecioj estas disvastigita transe kontinentoj tra granda parto de la Holarkto. Iuj de ili inkluzivis la brunan urson, la lupon, la ruĝan vulpon, la gulon, la alkon, la boacon kaj la korakon.

La bruna urso (Ursus arctos) vivas en montaraj kaj duonmalfermaj areoj tra la Holarkto. Iam ĝi okupis multe pli grandajn areojn, sed estas forpelita kaŭze de homa disvolviĝo kaj rezultanta habitatfragmentiĝo. Nuntempe ĝi nur troviĝas en restantaj sovaĵejoj.

La lupo (Canis lupus) troviĝas en granda variado de vivmedioj ekde tundro ĝis dezerto, kun diferencaj populacioj adaptitaj por ĉiu. Ĝia historia arealo ampleksas la tutan Holarkton, kvankam homaj agadoj kiel disvolviĝo kaj aktiva ekstermo estas forigintaj la specion ekde multo de ĝies teritorio.

Arealo de la korako, tipa holarkta specio.

La ruĝa vulpo (Vulpes vulpes) estas tre adaptaĝema karnomanĝulo. Ĝia arealo estas la plej granda el tiuj de ĉiuj tersupraĵaj karnovoroj. La ruĝa vulpo adaptiĝas al larĝa gamo de vivmedioj, inkluzive areoj kun intensa homa disvolviĝo. Kiel la lupo, ĝi disvastiĝis tra plejparto de la Holarkto, sed ĝi estas eskapinta ekstermon.

La gulo (Gulo gulo) estas granda membro el la musteledoj precipe vivanta en la arktaj teritorioj kaj en tajgoj, kaj pli suden en montaraj regionoj. Ĝi estas disvastigita en tiaj areoj tra Eŭrazio kaj Nordameriko.

La alko (Alces alces) estas la plej granda membro el la cervedoj. Ĝi troviĝas tra plejparto de la tajgo ekde Skandinavujo tra Eŭrazio kaj ĝis Nordameriko. En iuj areoj ĝi puŝas suden en la foliarbaron.

Boaco

La boaco (Rangifer tarandus) troviĝas en tundroj kaj tajgoj de la nordaj partoj de la Holarkto. En Eŭrazio la besto estas aldomigita. Ĝi konstituas plurajn subspeciojn, kiuj estas adaptitaj al diferencaj vivmedioj kaj geografiaj areoj.

La korako (Corvus corax) estas la plej larĝe disvastiĝita el la korvedoj, kaj unu el la plej grandaj. Ĝi estas trovita en variado de vivmedioj, sed primare en arbaraj nordaj areoj. La korako estas pruvinta havi grandan adaptiĝemon al homaj habitatoj. Ĝia disvastiĝo do ampleksas plejparton de la Holarkto.

Origino

Pluraj biomoj, kaj la bestaj kaj plantaj komunumoj kiuj dependas de ili, estas trovataj transe pluraj kontinentoj en grandaj partoj de tiu ekozono. La kontinueco de tiuj makroekosistemoj rezultas el la komuna glaciepoka historio de tiu vastega teritorio. Dum la Plejstoceno, tiuj areoj estis submetataj al ripetaj glaciiĝoj. Glacikovraĵoj plivastiĝis, forbalaante la vivon de la tersupraĵo kaj metamorfozante ĝian topografion. Dum la glaciiĝoj, specioj postvivis en rifuĝejoj, malgrandaj areoj kiuj konservis aptan klimaton danke al loka geografio. Tiuj rifuĝejoj estas supozataj troviĝi unue en sudaj regionoj, sed iuj genetikaj kaj paleontologiaj pruvoj indikas la ekzistadon de kromaj ŝirmitaj areoj de la nordo [2].

Kie ajn tiuj areoj estas trovitaj, ili estas estiĝintaj fontoj de populacioj dum interglacialoj [3]. Kiam la glaĉeroj retiriĝis, plantoj kaj bestoj rapide disvastiĝis en la nove malfermitajn areojn. Diferencaj taksonoj diference reagis al tiuj rapide ŝanĝantaj cirkonstancoj. Arbospecioj disvastiĝis ekde refuĝejoj dum interglacialoj, sed laŭ diversaj modeloj, kun malsamaj arboj dominante dum malsamaj periodoj [4]. Insektoj, aliflanke, forŝovis siajn arealojn samtempe kun la klimato, tre altgrade persistante en kunteniĝo de specioj dum la epoko [5]. Ilia altgrada moviĝemo al ili permesis moviĝi kiam la glaĉeroj progresis aŭ regresis, konservante ekvivalentan vivmedion spite al klimatj fluktuaĵoj. Malgraŭ ilia ŝajna manko de moviĝemo, ankaŭ plantoj sukcese kolonigis novajn areojn. Studaĵoj pri fosilia poleno indikas la arban rekolonigon de tiuj terenoj je eksponenciala rapideco. [6]. Mamuloj rekoloniigis je ŝanĝeblaj rapidecoj. Brunaj ursoj, ekzemple, rapidi moviĝis ekde refuĝejoj kiam la glaĉeroj retiriĝis, estiĝante unu el la unuaj grandaj mamuloj kiu rekoloniigis la teron [7]. La lasta glaciepoko finiĝis antaŭ ĉirkaŭ 10 000 jaroj, el kio rezultis la nuntempa distribuo de la ekoregionoj.

Endanĝerigoj

Ekstremaĵo de la glacikovraĵo apud Kangerlussuaq (Gronlando).

Ĉar la Holarkto estas enorma areego, ĝi estas submetata al mondskalaj mediaj problemoj. La primaraj minacoj tra la ekozono rezultas el tutmonda varmiĝo kaj habitatfragmentiĝo. La transa precipe gravas en la nordo, kie la ekosistemoj estas adaptitaj al la malvarmo. La dua pli observiĝas en la sudo, kie disvolviĝo superas.

Tutmonda varmiĝo estas minaco por la tutaĵo de la ekosistemoj de la tero, sed ĝi estas pli tuja minaco por tiuj trovitaj ĉe malvarmaj klimatoj. La komunumoj de specioj kiuj vivas je tiuj latitudoj estas adaptitaj al la malvarmo. Tiel, ĉiu signifika varmiĝo povas perturbi la ekvilibron. Ekzemple, insektoj penas por postvivi la malvarmajn vintrojn kiuj estas tipikaj en la tajgo. Multoj ne sukcesas en tiu, precipe dum tre severaj vintroj. Tamen, freŝdate la vintroj pli varme estas fariĝantaj, kaj tiu havas drastan efikon sur la arbaro. Vintra mortokvanto de iuj insektoj draste malkreskis, permesante al la populacio de ĉiam pligrandiĝi dum la sinsekvaj jaroj. En iuj areoj la efikoj grave estas estiĝintaj. Membro de la arboŝelkoleopteroj (subfamilio Scolytinae) sukcesis en la detruo de naŭdek pocentoj de la piceaj arboj de la Kenai-duoninsulo (Alasko); tiun oni imputas al serio de neordinare varmaj jaroj ekde 1987 [8]. En tiu ĉi okazo, enlanda specio estas kaŭzinta masivan perturbon de vivloko kiel rezulto de klimata ŝanĝo. Pli varmaj temperaturoj povas permisi al damaĝspecioj de pligrandigi siajn arealojn, moviĝante en biotopojn kiuj antaŭe estis netaŭgaj. Studaĵoj pri potencaj areoj por pululoj de arboŝelkoleopteroj indikas ke, tuj kiam la klimato forŝoviĝas, tiuj koleopteroj disvastiĝos al pli nordaj kaj pli altaj regionoj ol tiujn kiujn ili antaŭe afekciis.[9]. Kun pli varmaj temperaturoj, insektaj atakoj estiĝos pli grava problemo tra la nordaj partoj de la Holarkto.

Alia potenca efiko de tutmonda varmiĝo sur nordaj ekosistemoj estas la fandiĝo de la multjare frostiĝinta tero. Tiu povas signifike efiki sur la plantaj komunumoj kiuj estas adaptitaj al la frostiĝinta grundo, kaj ankaŭ havas implikaĵojn por plia klimata ŝanĝo. Kiam la ĉiamfrosto fandiĝas, ĉiuj arboj kreskante sur ĝi povas morti, kaj la tajgo enmarĉiĝas. En la ekstrema nordo, arbustoj kaj arbedoj poste povas transpreni tiun kiu antaŭe estis tundro. La precizaj efikoj dependas de la fakto ĉu la akvo kiu estis enfermita, povas dreniĝi aŭ ne. En ĉiu okazo, la vivloko ŝanĝigos. Fandiĝanta ĉiamfrosto povas plirapidigi klimatan ŝanĝon estontece. Ene de la multjare frostiĝinta tero, grandaj kvantoj de karbono estas enfermitaj. Se tiu grundo fandiĝas, la karbono povas esti liberigita en la aeron aŭ kiel karbondioksido aŭ kiel metano. Ambaŭ tiuj ĉi estas forcejaj gasoj.[10]

Habitatfragmentiĝo minacas grandan variadon da habitatoj tra la mondo, kaj la Holarkto ne estas escepto. Fragmentiĝo havas variadon da negativaj efikoj sur populacioj. Ĉar populacioj iĝas detranĉitaj, ilia genetika diverseco suferas kaj ili iĝas vundeblaj rilate abruptaj katastrofoj kaj formorto. Dum la nordaj partoj de la Holarkto prezentas iujn el la plej vastaj sovaĝejaj areoj kiuj postrestas sur la tero, la sudaj partoj estas tre disvolviĝintaj je iuj lokoj. Tiu ekozono ampleksas plimulton de la evoluintaj landoj, inkluzive Usono kaj la landoj de Okcidenta Eŭropo. Mezvarmaj arbaroj estis la primara ekosistemo en multaj el la plej evoluintaj areoj nuntempe. Tiuj areoj nuntempe estas uzataj por intensa agrikulturo aŭ estas iĝintaj urbanizadaj. Ĉar areoj estas disvolviĝitaj por agrikulturaj uzadoj kaj homa okupado, naturaj vivlokoj plejparte estas iĝintaj limigitaj al areoj konsiderataj netaŭgaj por homa uzado, kiel deklivoj aŭ rokaj areoj. Tiu modelo de disvolviĝo limigas la eblecoj de bestoj, precipe de la grandaj, por migri.

Naturprotektaj agadoj

La endanĝerigoj pri la Holarkto ne estas sen esti rimarkitaj. Multaj strebadoj estas faritaj por mildigi tiujn minacojn, esperante la konservadon de la biodiverseco de la teritorio. Internaciaj konvencioj por kontraŭbatali la tutmondan varmiĝon povas helpi por malpliigi la efikojn de klimata ŝanĝo sur tiu areo. Samtempe oni estas penanta kontraŭagi habitatfragmentiĝon, kaj je loka, kaj je ekozona skaloj.

Konkludoj

La Holarkto reprezentas grandegan areon, konsistante el variado de vivmedioj. Tiuj ĉi estas diversaj, sed havas iujn kolektivajn trajtojn kiuj etendiĝas trans la kontinentoj. Ankaŭ multaj samaj plantaj kaj bestaj specioj estas trovitaj trans kontinentoj. Tiuj similecoj rezultas el la komuna glaciepoka historio de tiuj teritorioj. Habitatfragmentiĝon kaj tutmondan varmiĝon prirespondas de multaj minacoj de tiuj ekosistemoj, sed oni agadas celante mildigi tiujn endanĝerigojn.

Vidu ankaŭ

Referencoj

  1. ↑ Schultz, J. 2007
  2. ↑ Stewart, J.R. and A.M. Lister 2001 ,608-613
  3. ↑ Taberlet, P. e.a. 2002
  4. ↑ Taberlet, P. e.a. 2002
  5. ↑ Coope, G. R. e.a. 1994
  6. ↑ Bennet K. D. e.a. 1986, 523-531
  7. ↑ Sommer, R. S. & N. Benecke 2005, 156-164
  8. ↑ Logan, J. e.a. 2003, 1:3:130-137
  9. ↑ angle Williams, D. W. A. M. & Liebhold, A.M. 2002 : Climate change and the outbreak ranges of two North American bark beetles. Agricultural and Forest Entomology 4:2:87–99
  10. ↑ angle Stokstad, E. 2004 : Defrosting the Carbon Freezer of the North. Science 304:5677:1618-1620

Bibliografio

  • Bennet K. D.; J.H. Lawton; A. Gibbs ; M.H. Williamson; M.W. Holdgate; W.D. Hamilton; G.R. Conway 1986 : The Rate of Spread and Population in Increase of Forest Trees During the Postglacial [and Discussion]. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences 314:1167:523-531. angle
  • Coope, G. R. & A. S. Wilkins 1994 : The Response of Insect Faunas to Glacial-Interglacial Climatic Fluctuations [and Discussion] (in Historical Perspective). Philosophical Transactions: Biological Sciences, 344:1307:19-26 angle
  • Logan, J. A.; J. Régnière; J. A. Powell. 2003 : Assessing the Impacts of Global Warming on Forest Pest Dynamics (in Reviews). Frontiers in Ecology and the Environment 1:3:130-137. angle
  • Paquet, P. C.; Noss, R.F.; Quigley, H.B.; Hornocker, M.G.; Merrill, T. 1996: Conservation Biology and Carnivore Conservation in the Rocky Mountains. In: Large Carnivore Conservation in the Rocky Mountains of the United States and Canada. Conservation Biology, 10:4, 949-963 angle
  • Rodriguez, J; Hortal J.; Nieto M. 2006: An evaluation of the influence of environment and biogeography on community structure: the case of Holarctic mammals. Journal of Biogeography, Vol. 33:2, 291-303 angle
  • Schultz, J. 2007 : The Ecozones of the World. Translated by B. Ahnert. Second Edition. Springer Verlag, The Netherlands. angle
  • Sommer, R. S. & N. Benecke 2005 : The recolonization of Europe by brown bears Ursus arctos Linnaeus, 1758 after the Last Glacial Maximum. Mammal Review 35:2:156-164. angle
  • Stewart, J.R. and Lister, A.M. 2001 : Cryptic northern refugia and the origins of the modern biota. Trends in Ecology and Evolution 16:11, 608-613. angle
  • Taberlet, P. and R. Cheddadi 2002 : Quaternary Refugia and Persistence of Biodiversity (in Science's Compass; Perspectives). Science, New Series 297:5589:2009-2010. angle

Eksteraj ligiloj


Portala ikonoPortalo pri Biologio
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Holarktiso&oldid=3263863"