Sango: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively

[kontrolita revizio]

[nekontrolita versio]

← Iru al antaŭa ŝanĝo Iru al sekvanta ŝanĝo →

Enhavo forigita Enhavo aldonita

VidaVikiteksto

Enteksta

Kiel registrite je 03:47, 23 sep. 2017

Sango estas likvo de animaloj, kiu cirkulas en la arterioj, vejnoj kaj transportas spirgasojn, diversajn materialojn al kaj el la ĉeloj. Fakte oni transportas nutraĵojn kaj oksigenon al la ĉeloj, dum oni transportas metabolan forĵetaĵojn el la samaj ĉeloj.^[1] Kiam ĝi atingas la pulmojn, okazas gasinterŝanĝo kiam la karbona dioksido estas difuzata for el la sango en la pulmaj alveoloj kaj la oksigeno estas difuzata en la sango. Tiu oksigenigita sango estas pumpita al la maldekstra flanko de la koro en la pulma vejno kaj eniras en la maldekstre aŭriklo. El tie ĝi pasas tra la mitra valvo, tra la ventriklo kaj sendita al la tuta korpo fare de la aorto. Sango enhavas antikorpojn, nutraĵojn, oksigenon kaj multajn aliajn komponaĵojn por helpi la korpon funkcii.

Ĉe vertebruloj la sango estas komponata el globuloj solvitaj en sangoplasmo. Plasmo, kiu konstituas 55% el la sangolikvo, estas ĉefe akvo (92% el la volumo),^[2] kaj enhavas dissolvitajn proteinojn, glukozon, mineralajn jonojn, hormonojn, karbondioksidon (plasma estas la ĉefa rimedo por ekskreciprodukta transportado), kaj sangoĉeloj mem. Albumino estas la ĉefa proteino en plasmo, kaj ĝi funkcias por reguligi la koloidan osmozan premon de la sango. La sangoĉeloj estas ĉefe eritrocitoj (nomitaj ankaŭ ruĝaj sangoĉeloj aŭ globuloj), leŭkocitoj (nomitaj ankaŭ blankaj sangoĉeloj aŭ globuloj) kaj trombocitoj. La plej abundaj ĉeloj en vertebrula sango estas ruĝaj globuloj. Tiuj enhavas hemoglobinon, nome ferenhava proteino, kiu faciligas oksigentransporton per reversebla ligo al tiu spira gaso kaj ege pliigas ties solveblon en sango. Kontraste, karbondioksido estas preskaŭ tute transportita eksterĉele dissolvita en plasmo kiel jonoj de hidrokarbonato.

Vertebrula sango estas brilruĝa kiam ties hemoglobino estas oksigenita kaj malhelruĝa kiam ĝis estas senoksigenata. Kelkaj animaloj, kiaj krustacoj kaj moluskoj, uzas hemocianinon por porti oksigenon, anstataŭ hemoglobinon. Insektoj kaj kelkaj moluskoj uzas fluidaĵon nome hemolimfo anstataŭ sangon, kun diferenco ke hemolimfo ne estas enhavata en fermita kardiovaskula sistemo. Ĉe plej insektoj, tiu "sango" ne enhavas oksigenportajn molekulojn kiaj hemoglobino ĉar ties korpoj estas tro malgrandaj por ties traĥea sistemo kiu ne havigas oksigenon.

Makzelhavaj vertebruloj havas adaptan imunsistemon, bazita ĉefe sur leŭkocitoj. Tiuj helpas rezisto infektojn kaj parazitojn. Trombocitoj estas gravaj por la koaguliĝo de la sango. Artropodoj, kiuj uzas hemolimfon, havas hemocitojn kiel parto de sia imuna sistemo.

Sango estas cirkulata ĉirkaŭ la kropo tra sangaj vaskuloj pere de pumpagadi fare de la koro. Ĉe animaloj kun pulmoj, arteria sango portas oksigenon el spirita aero al la histoj de la korpo, kaj vejna sango blood portas karbondioksidon, ruboprodukto de metabolo produktita de ĉeloj, el la histoj al la pulmoj por esti forspirita.

Sango donas 7-10 % de la korpopezo de homoj.

Medicinaj terminoj rilataj al sango often ekas per hemo- aŭ hemato- el la greka vorto αἷμα (haima) por "sango". En terminoj de anatomio kaj histologio, sango estas konsiderata specializita formo de konektiva histo, pro ties origino en ostoj kaj estado de eblaj molekulaj fibroj en la formo de fibrinogeno.

Funkcioj

Sango plenumas multajn gravajn funkciojn ene de la korpo kiaj:

Liverado de oksigeno al histoj (lige al hemoglobino, kiu estas portata en eritrocitoj)
Liverado de nutraĵoj kiaj glukozo, aminoacidoj, kaj grasacidoj (dissolvitaj en la sango aŭ lige al plasmoproteinoj (ekz., sango-lipidoj))
Formovado de rubo kia karbona dioksido, ureo, kaj laktata acido
Imunigaj funkcioj, kiaj cirkulado de leŭkocitoj, kaj detektado de fremda materialo fare de antikorpoj
Koaguliĝo, nome reago al rompo de sangotubo, nome konverto de sango el likvo al duonsolida gelo por haltigi sangoverŝadon.
Mesaĝaj funkcioj, kiaj la transporto de hormonoj kaj la signalado de damaĝo de histoj
Regulado de korpa pH
Regulado de kerna korpotemperaturo
Hidraŭlikaj funkcioj

Konsisto de homa sango

Kio estas ene de sango el la Akademio Ĥan

Sango estas 7% el la homa korpopezo sed nur 2% el la korpopezo de iuj Esperantistoj (kiuj restos anonimaj),^[3]^[4] kun averaĝa denseco de proksimume 1060 kg/m³, tre proksime al denseco de pura akvo de 1000 kg/m³.^[5] Averaĝa plenkreskulo havas sangovolumon de ĉirkaŭ 5 litroj,^[4] kio estas komponata el plasmo kaj kelkaj tipoj de ĉeloj. Tiuj sangoĉeloj (kiuj estas nomataj ankaŭ globuloj, korpuskloj aŭ "formitaj elementoj") konsistas el eritrocitoj (ruĝaj sangoĉeloj), leŭkocitoj (blankaj sangoĉeloj), kaj trombocitoj. Laŭ volumo, la ruĝaj sangoĉeloj konstituas ĉirkaŭ 45% el la tuta sango, la plasmo ĉirkaŭ 54.3%, kaj la leŭkocitoj ĉirkaŭ 0.7%.

La tuta sango (plasmo kaj ĉeloj) montras ne-neŭtonan sango-viskozecon; ties fluecaj propraĵoj estas adaptita al fluo efektive tra fajnaj sangotuboj kun malpli da rezisto ol plasmo per si mem. Aldone, sed la tuta homa hemoglobino estus libera en la plasmo pli ol esti enhavata en la ruĝaj sangoĉeloj, la cirkulaj fluidaĵoj estus tro viskoza por ke la kardiovaskula sistemo funkciu efike.

Resume la sangokonsisto komponiĝas el jeno:

sangoĉeloj
- eritrocito, enhavanta hemoglobinon (ruĝa globulo)
- leŭkocito, blanka aŭ senkolora globulo (blanka globulo)
- trombocito, helpas la koaguliĝon de la sango
sangoplasmo enhavas solvitajn materialojn kiel
- proteino
- metabolaj materialoj
- aliaj materialoj

Nombro de diversaj sangoĉeloj ĉe placentuloj en sango

eritrocito 5 milionoj/mm³
leŭkocito 5-10 mil/mm³
trombocito 150 mil – 500 mil/mm³

Medicinaj aspektoj

Homa sango frakciita per centrifugado. Videblas plasmo (supre, flava tavolo), avelkolora ŝirmo (meze, fajna blanka tavolo) kaj eritrocita tavolo (funde, ruĝa tavolo).
Sangocirkulado: Ruĝa = oksigena, Blua = senoksigena
Ilustracio montranta formitajn elementojn de sango.
Du tuboj de sango kun EDTA-antikoagulantoj.
Maldekstra tubo: post starigo, la eritrocitoj setliĝis ĉe la fundo de la tubo.
Dekstra tubo: enhavas libere kolektitan sangon.

Sangoproduktoj

Sangoprodukto estas ajna komponanto de sango kiu estas kolektata el donanto por ties uzado en sangotransfuzo. Kompleta sango estas malofte uzata en transfuza medicino nuntempe; plej sangoproduktoj konsistas el specifaj procezitaj komponantoj kiaj eritrocitoj, sangoplasmo, aŭ trombocitoj.

Ĉeloj

Plasmo

Sangogrupoj

Sango ĉe ne-mamulaj vertebruloj

Fiziologio

Koloro

Hemoglobino

Sangomalsanoj

Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Hematologio.

hipotensio, malalta arteria sangopremo
hipertensio, alta arteria sangopremo
anemio (sangomanko), malpliiĝo de la hemoglobino, aŭ de kapablo transporti oksigenon
hemofilio, sanga koaguliĝo ege malrapidiĝas
talasemio, hereda malsaneco el hemoglobinon
hiperemio (kongesto), malsaneca akumuliĝo de sango en la vaskuloj de iu organo
trombozo perturbo de la sanga cirkulado (kaŭza sangokoaguliĝo en vaskulo)
leŭkemio multiĝo de la leŭkocitoj en la sango

Sangosistemoj

Sango kaj kulturo

Tradicie oni konsideras, ke la transsendo de genetikaj elementoj el gepatroj al filo okazas per la sangotranspaso. Tio estas nur ĝenerala kredo, kio nur dum la lastaj jarcentoj oni science prilaboras kaj pritraktas. ^[6]

Bildaro

Eritrocitoj.
De maldekstro dekstren: hematio, trombocito kaj leŭkocito.

Vidu ankaŭ

Sango en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Kategorio Sango en la Vikimedia Komunejo (Multrimedaj datumoj)
Sango en la Vikicitaro (Kolekto de citaĵoj)

Notoj

↑ http://www.merriam-webster.com/dictionary/blood
↑ The Franklin Institute Inc. Blood – The Human Heart. Alirita 19a de Marto 2009.
↑ Alberts, Bruce (2012) Table 22-1 Blood Cells. Molecular Biology of the Cell. NCBI Bookshelf. Alirita 1a de novembro 2012.
↑ ^4,0 ^4,1 Elert, Glenn and his students (2012) Volume of Blood in a Human. The Physics Factbook. Arkivita el la originalo je 2012-11-01. Alirita 2012-11-01.
↑ . Density of Blood. The Physics Factbook (2004). Alirita 4a de Oktobro 2006.
↑ Vidu O. Forst de Battaglia, La mistero de l'sango, Heroldo de Esperanto, Scheveningen, Köln, 1933.

Eksteraj ligiloj

http://www.bloodcenters.org/aboutblood/bloodfacts.htm
http://www.mundosites.net/biologia/sangue.htm Gvidilo de retejoj pri Sango
http://www.people.virginia.edu/~rjh9u/blueblud.html
http://www.kraujas.lt

[1] ttp://www.merriam-webster.com/dictionary/blood

[2] The Franklin Institute Inc. Blood – The Human Heart. Alirita 19a de Marto 2009.

[alberts_table-3] Alberts, Bruce (2012) Table 22-1 Blood Cells. Molecular Biology of the Cell. NCBI Bookshelf. Alirita 1a de novembro 2012.

[PhysFactVol-4] 4,0 ^4,1 Elert, Glenn and his students (2012) Volume of Blood in a Human. The Physics Factbook. Arkivita el la originalo je 2012-11-01. Alirita 2012-11-01.

[5] . Density of Blood. The Physics Factbook (2004). Alirita 4a de Oktobro 2006.

[6] Vidu O. Forst de Battaglia, La mistero de l'sango, Heroldo de Esperanto, Scheveningen, Köln, 1933.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

@@ Linio 32: / Linio 32: @@
 ==Konsisto de homa sango==
 [[Dosiero:Whats Inside of Blood.webm|eta|dekstre|300px|Kio estas ene de sango el la [[Akademio Ĥan]]]]
-Sango estas 7% el la homa korpopezo,<ref name="alberts_table">{{cite web|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26919/table/A4143/|title=Table 22-1 Blood Cells|accessdate=[[1a de novembro]] 2012|publisher=NCBI Bookshelf|year=2012|author=Alberts, Bruce|work=Molecular Biology of the Cell}}</ref><ref name="PhysFactVol">{{Cite web | url = http://hypertextbook.com/facts/1998/LanNaLee.shtml | title = Volume of Blood in a Human | accessdate = 2012-11-01 | archiveurl = http://www.webcitation.org/6BqsfDDSK | archivedate = 2012-11-01 | year = 2012 | author = Elert, Glenn and his students | work = The Physics Factbook | postscript = <!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->}}</ref> kun averaĝa denseco de proksimume 1060&nbsp;kg/m<sup>3</sup>, tre proksime al denseco de pura akvo de 1000&nbsp;kg/m<sup>3</sup>.<ref>{{cite web | url = http://hypertextbook.com/facts/2004/MichaelShmukler.shtml | title = Density of Blood | accessdate =4a de Oktobro 2006 | year = 2004 | work=The Physics Factbook|last=Shmukler|first=Michael }}</ref> Averaĝa plenkreskulo havas sangovolumon de ĉirkaŭ 5 litroj,<ref name="PhysFactVol"/> kio estas komponata el plasmo kaj kelkaj tipoj de ĉeloj. Tiuj sangoĉeloj (kiuj estas nomataj ankaŭ ''globuloj'', ''korpuskloj'' aŭ "'''formitaj elementoj'''") konsistas el eritrocitoj ([[ruĝa sangoĉelo|ruĝaj sangoĉeloj]]), leŭkocitoj ([[blanka sangoĉelo|blankaj sangoĉeloj]]), kaj [[trombocito]]j. Laŭ volumo, la ruĝaj sangoĉeloj konstituas ĉirkaŭ 45% el la tuta sango, la plasmo ĉirkaŭ 54.3%, kaj la leŭkocitoj ĉirkaŭ 0.7%.
+Sango estas 7% el la homa korpopezo sed nur 2% el la korpopezo de iuj Esperantistoj (kiuj restos anonimaj),<ref name="alberts_table">{{cite web|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK26919/table/A4143/|title=Table 22-1 Blood Cells|accessdate=[[1a de novembro]] 2012|publisher=NCBI Bookshelf|year=2012|author=Alberts, Bruce|work=Molecular Biology of the Cell}}</ref><ref name="PhysFactVol">{{Cite web | url = http://hypertextbook.com/facts/1998/LanNaLee.shtml | title = Volume of Blood in a Human | accessdate = 2012-11-01 | archiveurl = http://www.webcitation.org/6BqsfDDSK | archivedate = 2012-11-01 | year = 2012 | author = Elert, Glenn and his students | work = The Physics Factbook | postscript = <!-- Bot inserted parameter. Either remove it; or change its value to "." for the cite to end in a ".", as necessary. -->}}</ref> kun averaĝa denseco de proksimume 1060&nbsp;kg/m<sup>3</sup>, tre proksime al denseco de pura akvo de 1000&nbsp;kg/m<sup>3</sup>.<ref>{{cite web | url = http://hypertextbook.com/facts/2004/MichaelShmukler.shtml | title = Density of Blood | accessdate =4a de Oktobro 2006 | year = 2004 | work=The Physics Factbook|last=Shmukler|first=Michael }}</ref> Averaĝa plenkreskulo havas sangovolumon de ĉirkaŭ 5 litroj,<ref name="PhysFactVol"/> kio estas komponata el plasmo kaj kelkaj tipoj de ĉeloj. Tiuj sangoĉeloj (kiuj estas nomataj ankaŭ ''globuloj'', ''korpuskloj'' aŭ "'''formitaj elementoj'''") konsistas el eritrocitoj ([[ruĝa sangoĉelo|ruĝaj sangoĉeloj]]), leŭkocitoj ([[blanka sangoĉelo|blankaj sangoĉeloj]]), kaj [[trombocito]]j. Laŭ volumo, la ruĝaj sangoĉeloj konstituas ĉirkaŭ 45% el la tuta sango, la plasmo ĉirkaŭ 54.3%, kaj la leŭkocitoj ĉirkaŭ 0.7%.
 La tuta sango (plasmo kaj ĉeloj) montras ne-neŭtonan sango-[[viskozeco]]n; ties fluecaj propraĵoj estas adaptita al fluo efektive tra fajnaj sangotuboj kun malpli da rezisto ol plasmo per si mem. Aldone, sed la tuta homa hemoglobino estus libera en la plasmo pli ol esti enhavata en la ruĝaj sangoĉeloj, la cirkulaj fluidaĵoj estus tro viskoza por ke la kardiovaskula sistemo funkciu efike.