Suda Rio-Grando

Suda Rio-Grando
portugale Rio Grande do Sul
flago de Suda Rio-Grando	blazono de Suda Rio-Grando
subŝtatoj de Brazilo
	Himno: himno de Suda Rio-Grando
	Nomo de la loĝanto: gaúcho ou sul-rio-grandense
	Situo de Suda Rio-Grando
Situo
- Regiono	suda
- Limnajbaroj	Sankta Katarino (norde), Argentino (okcidente) kaj Urugvajo (sude)
- Mezoregionoj	7
- Mikroregionoj	35
- Municipoj	497
Ĉefurbo	Porto Alegre
Registaro	Nuntempa
- Ŝtatestr(in)o	Eduardo Leite (Partio por la Brazila Social-Demokratio); (ekde 1-a de januaro 2019)
Registaro	de 2015 ĝis 2018
- Ŝtatestr(in)o	Eduardo Leite (PSDB)
- Vicŝtatestr(in)o	malplena (-)
- Federaciaj deputitoj	31
- Ŝtataj deputitoj	51
Areo
- Entute	281 707,1 km² (9º)
Loĝantaro	2017
- proksimume	11 322 895 loĝ. (º)
- Loĝdenso	40 loĝ./km² (º)
Ekonomio	2013
- MEP	R$ 331 bilionoj (5º)
- MEP po kapo	R$ 29 657 (7º)
Sociaj indikiloj	2010
- IHD	0,746 (6º) – alta
- Vivdaŭro	76,9 jaroj (5º)
- Analfabetismo	4,2% (5º)
Horzono	UTC-3
Klimato	subtropika Cfa/Cfb
Mallongigo	BR-RS
Retejo	http://www.rs.gov.br
	Mapo de Suda Rio-Grando
	v • d • r

Suda Rio-Grando (Rio Grande do Sul portugallingve, t. e. "Suda Granda Rivero") estas la plej suda ŝtato de Brazilo. Ĝia ĉefurbo kaj plej granda urbo estas Porto Alegro (t. e. "Gaja Haveno"). La ŝtato havas 282.000 km² kaj 10.398 milionojn da loĝantoj (en 2002).

Geografio

Suda Rio-Grando situas en la suda parto de Brazilo. Norde, la rivero Pelotas kaj parto de la rivero Urugvajo apartigas Sudan Rio-Grandon de la brazila ŝtato Sankta Katarino. Okcidente, la rivero Urugvajo apartigas Sudan Rio-Grandon de Argentino. Sude, la rivero Kvaraio (Quaraí) apartigas Sudan Rio-Grandon de Urugvajo. La ĉefurbo Portalegro estas je 1.063 km for de Bonaero, 868 km for de Montevideo kaj 2.027 km for de la landa ĉefurbo de Brasília (Braziljo). Aliaj grandaj urboj estas Kaŝias do Sul-o (eble esperante: Kaŝias de Sudo kaj Portugallingve: Caxias do Sul), Pelotas, Kanoas (Canoas), Sankta Maria (Santa Maria), Gravataio (Gravataí), Nova Hamburgo (Novo Hamburgo).

Distancoj

Sao Paŭlo (Brazilo) 1:15h / 1.109 km

Braziljo (Brasilo) 2:30h / 2.027 km

Asunción (Paragvajo) (ekde SP) 3:15h / 1.102 km

Montevideo (Urugvajo) 1:15h / 890 km

Bonaero (Argentino) 1:30h / 1.063 km

Santiago (Ĉilio) 2:20h / 2.450 km

Ekonomio

Suda Rio-Grando estas unu el la plej gravaj produktantoj de rizo, sojo, tritiko kaj viando de Brazilo kaj estas preskaŭ la nura produktanto de vino. Ĝi ankaŭ produktas maŝinindustriajn produktaĵojn, nutraĵojn, tabakon, tekstilproduktaĵojn, ŝuojn kaj felo-produktaĵojn.

Historio

La originaj loĝantoj de Suda Rio-Grando estis la indiĝenoj.

Ĝi estis sendependa lando de 1836 ĝis 1845 sub la nomo Rio-Granda Respubliko, kies nomo oni konservis en la nuntempa flago de la ŝtato. Ĝia ŝtata feritago estas la 20-a de Septembro.

Multaj eŭropaj enmigrantoj alvenis inter la mezo de la 18-a jarcento kaj la komenco de la 19-a jarcento, inter ili precipe el Germanio kaj Italio, kaj la ŝtato plu estas ia centro de germana kaj itala kulturo en Brazilo. Poste enmigrantoj el Japanio, Pollando, Rusio kaj aliaj landoj alvenis. Tio kaŭzis interalie grandan multecon da malgrandaj familiskalaj farmbienoj en la ŝtato.

Kulturo

La oficiala lingvo estas la portugala, sed oni povas aŭdi loĝantojn, kiuj parolas la germanan (lingvo parolata ĉefe en Germanio, Aŭstrio kaj Svisio), la italan (lingvo parolata en Italio), kaj aliajn, kiel la hispanan (lingvo parolata en Hispanio kaj en la plejparto de Sudameriko kaj Centra Ameriko), ĉefe en urboj proksime de la Brazila, la Argentina kaj la Urugvaja landlimoj.

La tipa manĝaĵo estas la ĉurasko (rostita viando) kaj la tipa drinkaĵo, la ĉimarono (ankaŭ "amar-mateo") (varma trinkaĵo).

Ĉi tie estis kreita la CTG (Gauĉaj Tradiciaj Centroj), lokoj kie oni kultivas la gaŭĉan kamparan kulturon. Hodiaŭe ekzistas miloj da tiaj CTG en pluraj landoj de la mondo.

La gaŭĉomuziko (portugale Música Gaúcha) estas muzikstilo en la sudo de Brazilo. Ĝi estis origine kampara muziko de la brutpaŝtistoj (gaŭĉoj), estas tamen intertempe akceptita fare de la urbana mezklaso. La gaŭĉomuziko limiĝis sur la federaciero Suda Rio-Grando kaj ne disvastiĝis transregionen, kion ekzemple sukcesis la sertaa muziko.

Esperanto-movado

Estas Esperanto-movado en Suda Rio-Grando ekde 1894, kiam la unuaj skriboj pri Esperanto en Brazilo aperis en Deutschland-Zeitung, kies aŭtoro estis Arno Philip. Ankaŭ en 1894, Francisco Valdomiro Lorenz, naskiĝinta en Bohemio, nuntempe Ĉeĥio, pro politikaj kialoj enmigris al Suda Rio-Grando, kie li alvenis je la 8-a de aŭgusto 1894, por fariĝi agrikulturisto en la kolonio "São Francisco", antaŭe distrikto de Encruzilhada do Sul.

En 1904, aliaj pioniroj komencis la disvastigon de Esperanto en la ŝtato; estas memorindaj la nomoj de komandoro Gustavo Pook, Arno Ernest kaj Christiano Kraemer. La urbo Pelotas en 1906 jam havis esperantistojn. Carlos Jacoboni restis registrita en la "Grammaire et Exercices", de Beaufront.

Post kelkaj jaroj estas fondita Gaŭĉa Esperanto-Asocio (GEA) en Porto Alegre.

Fotogalerio

Mateo aŭ ĉimarao (ĉimarono aŭ amar-mateo), tipa trinkaĵo en la brazial ŝtato Suda Rio-Grando.
Nacia Parko Aparados da Serra - Itaimbzinho (el la indiĝena lingvo: ita = ŝtono; ai'be = akra, tranĉa).
"O Laçador", fama gaŭĉa Statuo troviĝinta en Porto Alegre, simbolo de la gaŭĉa gento.