Armenoj en Kanado
Armenoj en Kanado (okcident-armene: գանատահայեր, orient-armene: կանադահայեր, kanadahajer; france: Arméno-Canadiens) estas civitanoj kaj konstantaj loĝantoj de Kanado, kiuj havas totalan aŭ partan armenan devenon. Laŭ la kanada censo en 2016 ili nombras preskaŭ 64,000, dum sendependaj taksoj alitas ĝin ĝis ĉirkaŭ 80,000 kanadanoj de armena origino, kun la plej altaj taksoj atingantaj 100,000. Kvankam signife pli malgranda ol la armena usona komunumo, la formado de ambaŭ spertis similajn stadiojn komenciĝantajn en la malfrua 19-a jarcento kaj iom post iom disetendiĝante dum la 20-a jarcento kaj pli. La plej multaj armenaj kanadanoj estas posteuloj de pluvivantoj de la armena genocido de la Proksima Oriento (Sirio, Libano, Egiptio), kun malpli ol 7% de ĉiuj kanadaj armenoj naskiĝintaj en Armenio. Hodiaŭ plej multaj armenaj kanadanoj loĝas en Granda Montrealo kaj Granda Toronto, kie ili establis preĝejojn, lernejojn kaj komunumajn centrojn.
Historio[redakti | redakti fonton]
La unuaj armenoj migris al Kanado en la 1880-aj jaroj. La unua registrita armeno, kiu ekloĝis en Kanado, estis viro nomata Garabed Nergarjan, kiu venis al Port Hope, Ontario en 1887. Proksimume 37 armenoj ekloĝis en Kanado en 1892 kaj 100 en 1895. Plej fruaj armenaj migrantoj al Kanado estis viroj, kiuj serĉis dungadon. Post la Hamidaj masakroj de mezaj 1890-aj jaroj, armenaj familioj de la Otomana Imperio komencis ekloĝi en Kanado. Antaŭ la Armena genocido de 1915 ĉirkaŭ 1.800 armenoj jam loĝis en Kanado. Ili estis precie de la armenaj provincoj de la Otomana Imperio kaj kutime loĝis en industriaj urbaj areoj. La enfluo de armenoj al Kanado estis limigita en la post-mondmilita epoko ĉar la armenoj estis klasifikitaj kiel azianoj. Tamen, ĉirkaŭ 1.500 postvivantoj de la genocido, plejparte virinoj kaj infanoj, venis al Kanado kiel rifuĝintoj. En 1923-1924 ĉirkaŭ 100 armenaj orfoj en aĝo de 8-12 jaroj, poste konataj kiel La Ĝorĝtaŭnaj Knaboj, estis alportitaj al Kanado de Korfuo, Grekio fare de la Armena Kanada Helpfonduso de Ĝorĝtaŭno, Ontario. Sinkronigita "La Nobla Eksperimento", ĝi estis la unua humanitara agado de Kanado en internacia skalo. La Ĝorĝtaŭna Loĝejo (nun la Komunuma Centro Cedarvale) estis nomumita historia kaj protektita urba ejo en 2010.
Entute inter 1900 kaj 1930 ĉirkaŭ 3 100 armenoj eniris en Kanadon, el kiuj 75% ekloĝis en Ontario kaj 20% en Kebekio. Samtempe okazis migrado al Usono. Inter 1899 kaj 1917 la nombro de armenoj, kiuj eniris en Usonon el Kanado, estis 1.577. Inter 1931 kaj 1949 nur 74 armenoj migris al Kanado. Ekde la 1940-aj jaroj la komunumo ankoraŭ ne estis pli granda ol 4,000 homoj. La du fruaj centroj de la armena komunumo estis en Brantford kaj Sankta Katarino, Ontario, kaj ĉiu havis 500 armenojn en la 1920-aj jaroj. La unua armena preĝejo estis establita en Sankta Katarino en 1930, iĝante la centro de la armenoj en Kanado.
Enmigradaj leĝoj estis malstreĉitaj en la post-milita epoko. Per la klopodoj de la Kanada Armena Kongreso envenis miloj da armenoj. En la 1960-aj jaroj ĉirkaŭ 5.000 armenoj ekloĝis en Kanado kaj en la 1970-aj jaroj Kanado jam fanfaronis pri armena loĝantaro de 30.000. Plej multaj armenoj venis de Mezoriento (Sirio, Libano, Egiptio, Turkio) kaj Grekio. Migrantoj de soveta Armenio ankaŭ pli kaj pli translokiĝis al Kanado. La Armena Soveta Enciklopedio havas artikolon pri armenoj (1980) de Suren Eremian kiu taksis ĉirkaŭ 50.000 armenojn en Kanado. La saman nombron donis Hrag Vartanjan, verkante por la Revuo AGBU en 2000.
En la 2010-aj jaroj miloj da siriaj armenaj familioj fuĝantaj de la milito tie ekloĝis en Kanado. Antaŭ decembro 2015 la Armena Komunuma Centro, registar-aprobita sponsorado, kaj individuaj kanadaj armenoj kunsponsoris proksimume 2,500 siriajn armenojn. La Diocezo de la Armena Eklezio de Kanado sponsoris ĉirkaŭ 1,000 siriajn armenajn rifuĝintojn antaŭ 2016.
Demografio[redakti | redakti fonton]
| 1996 | |||
| 2001 | |||
| 2006 | |||
| 2011 | |||
| 2016 | |||
Laŭ la plej nova kanada censo, farita en 2016 , 63.810 homoj kun armena deveno loĝas en Kanado, el kiuj 34.560 postulis nur armenan devenon, dum 29.250 homoj indikis la armenan kiel unu el siaj multoblaj devenoj. La nombro de kanadaj armenoj staris je 37 500 en 1996, kiam la nombro de armenoj unue estis raportita en kanadaj censoj. En du jardekoj, de 1996 ĝis 2016, la nombro de kanadaj armenoj kreskis 1,7 fojojn.
Laŭ la censo de 2006, plej multaj kanadaj armenoj estis kanadaj civitanoj (45.960 kontraŭ 4.535 ne kanadaj civitanoj). El 50 500 armenoj en Kanado tiutempe, 19 910 estis klasifikitaj kiel neenmigrintoj, dum 30 055 estis enmigrintoj, plejparte el Okcidenta kaj Centra Azio kaj Mezoriento (22 300), Norda Afriko (3,755) kaj Orienta Eŭropo (1,460). En 2006 armeni-naskitaj kanadanoj nombris 2,195. Ĝi kreskis al 4.165 antaŭ 2016, el kiuj 72% migris al Kanado inter 2001 kaj 2016.
Neoficialaj taksoj metis la nombron de kanadaj armenoj signife pli altan ol censaj rezultoj. La Enciklopedio de la Armena Diasporo de 2003 taksis 60 000–65 000 armenojn en Kanado, dum la censo de 2001 trovis 40 505 kanadanojn de armena deveno. La Ambasado de Armenio en Kanado raportis ĉirkaŭ 81 500 armenojn en Kanado en 2009. Taksoj en la 2010-aj jaroj kutime variis de 80 000 ĝis 100 000.
Geografia distribuo[redakti | redakti fonton]
Laŭ la censo de 2016, preskaŭ 90% de kanadaj armenoj loĝas en la du plej grandaj provincoj de Kanado: Ontario kaj Kebekio. Pli malgranda nombro da armenoj loĝas en Brita Kolumbio kaj Alberto. Armenaj komunumoj en aliaj provincoj kaj teritorioj nombras malpli ol 1,000. Laŭ la censo de 2016, la nombro de kanadaj armenoj laŭ provincoj, teritorioj kaj censaj sekcioj estis jena:
| Ontario | 29,675 | Toronto: 12.270; Jorko: 5.820; Peelo: 2.120; Otavo : 1.470; Waterloo: 1.270; Halton: 1.085; Durham: 1 055 |
| Kebekio | 27,380 | Montrealo: 13.185; Lavalo : 10.370; Longueuil : 1.025 |
| Brita Kolumbio | 3,720 | Granda Vankuvero: 2.845 |
| Alberto | 1.780 | Divido n-ro 6 (Kalgario): 1.020 |
Aliaj provincoj kaj teritorioj havis signife malpli da armenoj: Manitobo (500), Nov-Skotio (270), Saskaĉevano (240), Nov-Brunsviko (110), Novlando kaj Labradoro (55), Nordokcidentaj Teritorioj (30), Insulo de Princo Eduardo (30), Jukonio (25), Nunavuto (0).
Laŭ la censo de 2016, la plej granda nombro da armenoj loĝas en la jenaj censaj metropolaj areoj kaj censaj aglomeraĵoj: Montrealo (26.100), Toronto (21.710), Vankuvero (2.845), Otavo-Gatineau (1.735), Hamiltono (1.360), Kiĉenero- Kembriĝo-Vaterloo (1.270), Kalgario (1.010), Sankta Katarino-Niagaro (920), Edmontono (620), Windsor (570).
La plej alta koncentriĝo de armenaj kanadanoj de iu grava setlejo estas en Lavalo (parto de Granda Montrealo), kie la armenoj estas la 9-a plej granda etno kaj konsistas el ĉirkaŭ 2,5% de la tuta loĝantaro.
Lingvo kaj edukado[redakti | redakti fonton]
La censo de 2016 nombris 35.790 kanadanojn, kiuj konsideras la armenan sia gepatra lingvo, sed nur 21.510 kanadanoj asertis, ke la armena estas la "lingvo parolata plej ofte hejme". En la censo de 2006 21.480 kanadanoj indikis la armenan kiel la "lingvo parolata plej ofte hejme", el kiuj 4.915 havis neenmigrantan statuson, dum 16.320 estis enmigrintoj.
En la censo de 2006, el la 50 500 kanadaj armenoj, 10 250 indikis la anglan kiel gepatran lingvon, dum 3 995 indikis la francan. Plimulto (34 345) indikis neoficialan lingvon kiel sian gepatran lingvon. Plej multaj kanadaj armenoj asertis paroli aŭ ambaŭ oficialajn lingvojn (la angla kaj la franca: 23.785) aŭ la anglan nur (21.965), dum malplimulto parolas nur la francan (2.700). Proksimume 2.045 kanadaj armenoj parolas nek la anglan nek la francan[2] .
Plej multaj armenlingvanoj en Kanado parolas okcidentan armenan, dum malplimulto parolas orientan armenan[3].
Armenaj lernejoj[redakti | redakti fonton]
La unua armena lernejo en Kanado estis establita en Sankta Katarino en 1919. La unua tago registar-sponsoritaj armenaj lernejoj estis establitaj en la 1970-aj jaroj. La unua lernejo Armén-Québec Alex Manoogian School en Montrealo en 1970. Nuntempe funkcias ses armenaj lernejoj en Kanado[4]. Ili inkluzivas kvin elementajn lernejojn (tri en Montrealo, du en Toronto) kaj unu mezlernejon en Montrealo (École Arménienne Sourp Hagop)[5].
Religio[redakti | redakti fonton]
Plej multaj armenaj kanadanoj apartenas al la Armena Apostola Eklezio. Ĝiaj parokejoj estas aligitaj al la Patrina Seĝo de Sankta Eĉmiadzin (sub la Armena Diocezo de Kanado) aŭ la Sankta Seĝo de Kilikio (Armena Prelato de Kanado). La Armena Diocezo de Kanado estis fondita en 1983 dum la regado de Katolikoso Vazgen la 1-a. Ĝi disbranĉiĝis de la Nov-Jorka Urba Diocezo de Usono. La Armena Prelato de Kanado estis fondita en 2002, disiĝante de la Armena Prelato de Orienta Usono, kiu siavice disiĝis de la Armena Prelato de Usono, origine establita en 1958, dum la pinto de konfliktoj Eĉmiadzin-Kilikio. La Armena Diocezo kaj Prelato havas entute 20 preĝejojn. Ontario enhavas duonon (10), sekvatan de Kebekio (4), Brita Kolumbio (2), Alberto (2), Manitobo (1) kaj Nordokcidentaj Teritorioj (1).
La Armena Diocezo de Kanado, filio de la Patrina Seĝo de Sankta Eĉmiadzin havas 12 preĝejojn, dum la Prelato rekte ligita al la Katolikosejo de Kilikio havas 8. La katedraloj de ambaŭ situas en Montrealo.
Malplimulto de armenaj kanadanoj estas protestantaj kaj katolikaj. La Armena Katolika Eklezio havas du preĝejojn: Nia Sinjorino de Narek en Saint-Laurent (Montrealo, 1983) kaj Sankta Gregorio la Iluminanto en Toronto (1993). La du preĝejoj funkcias sub la armena katolika Eparkio de Nia Sinjorino de Narek en Usono kaj Kanado. Ĝis 10.000 katolikaj armenoj loĝas en Kanado, kun la plej granda komunumo en Montrealo.
Estas kvar armenaj protestantaj preĝejoj en Kanado, du en Montrealo kaj unu en Toronto kaj Kembriĝo. Unu en Montrealo kaj la preĝejo en Toronto estas en komunio kun la Armena Evangelia Eklezio, dum la aliaj du estas aligitaj al la Unuiĝinta Eklezio de Kanado, sed estas "aŭtonomaj kaj havas servojn en la armena vulgara lingvo."
Organizoj[redakti | redakti fonton]
Kelkaj armenaj organizaĵoj havas filiojn en Kanado, inkluzive la nepartian kaj laikan Armena Ĝenerala Bonvola Unio (AGBU), kiu havas du sidejojn en Montrealo (fondita en 1957) kaj Toronto. Aliaj armenaj organizaĵoj kun establita ĉeesto en Kanado estas la Armena Krizphelpo kun dek sidejoj, la Hamazgajin Armena Eduka kaj Kultura Societo, kaj Homenetmen. Armenia Fund ankaŭ havas du filiojn (en Montrealo kaj Toronto).
La Zorjan Instituto de Kanado, centro por nuntempa armena esplorado kaj dokumentado, estis establita en 1984.
La tri tradiciaj partioj de la armena diasporo ĉeestas en Kanado. La naciisma Armena Revolucia Federacio (ARF, Daŝnakcutjun) estas senkompare la plej granda kaj plej influa kun naŭ sidejoj. Ĝiaj aktivaj rondoj inkluzivas la junan branĉon (Armenian Youth Federation , AYF) kaj la Armenian National Committee of Canada (ANCC), establita en 1965 kun la misio antaŭenigi la "zorgojn de la armena kanada komunumo sur larĝa gamo da temoj, inkluzive de kreskigado de publika konscio por subteni liberan, unuiĝintan kaj sendependan Armenion". La nuna proparolanto de la ARF-Buroo, Hagop Der-Ĥaĉaturjan, estas el Montrealo. La konservativaj partioj Ramgavar kaj socialdemokrataj Henĉako havas filiojn en Montrealo kaj Toronto.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ "Le monument Komitas", 20an de julio 2010. Kontrolita 16an de februaro 2014. (france) Arkivigite je 2010-05-20 per la retarkivo Wayback Machine
- ↑ Language spoken most often at home by immigrant status and broad age groups, 2006 counts, for Canada, provinces and territories. Statistics Canada. Arkivita el la originalo je 2019-08-13.
- ↑ Armenian, Western. Arkivita el la originalo je 28 August 2019.
- ↑ Ouzounian 2003, p. 332.
- ↑ Alex Manoogian School. AGBU. Arkivita el la originalo je 2020-10-27. Alirita 2020-10-24. Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2020-10-27. Alirita 2020-10-24.