Klienta ŝtato
Klienta ŝtato estas unu el pluraj konceptoj, kies celo estas priskribi la subigon de unu ŝtato al alia ŝtato, pli forta ol ĝi, en internaciaj rilatoj. Ĉi tiu koncepto estas la malplej specifa koncepto inter ĉi tiu familio de konceptoj, kiu ankaŭ inkluzivas satelitan ŝtaton aŭ marionetan ŝtaton, novkolonion, protektoraton aŭ patronŝtaton, vasalŝtaton kaj tributan ŝtaton (kiu pagas specialajn impostojn = tributojn al la potenca ŝtato). La ideo, ke ekzistas hierarkio inter la ŝtatoj, kaj iuj dependas en unu grado aŭ alia de la aliaj, kontraŭdiras la ideon de vestfalia suvereneco, laŭ kiu ĉiu ŝtato estas suverena ento egala al iu alia [1].
Historio[redakti | redakti fonton]
La origino de la koncepto estas en la patrono-kliento rilatoj kiuj ekzistis en antikva Romio, en kiuj la patrono disponigis juran kaj eĉ fizikan protekton al la kliento, kiu en interŝanĝo estis devontigita al la patrono, apogis lin kaj provizis lin per diversaj servoj.
Klientoŝtatoj ekzistis dum miloj da jaroj, kiam pli fortaj ŝtatoj devigis aliajn ŝtatojn servi ilin kiam ili kreskis pli fortaj kaj altiĝis en statuso. En antikvaj tempoj landoj kiel ekzemple la Persa Imperio kaj la grekaj urboŝtatoj kreis klientŝtatojn igante la gvidantojn de la lando servistoj en iliaj manoj [2]. Unu el la klasikaj ekzemploj de la kreado kaj uzo de klientŝtatoj estas la Romia Respubliko, kiu anstataŭ konkeri kaj absorbi ilin en la imperion preferis igi ilin klientŝtatoj, politiko kiu daŭris ĝis la 1-a jarcento p.K. kiam Romo iĝis imperio [3]. Uzo de klientŝtatoj daŭris kiam la feŭdismo komencis enradikiĝi.
En la 13-a jarcento, Koreio estis "superkaptita" de la mongolaj trupoj post interkonsentoj en 1260 kaj invado en la posta jardeko, la Kogurjo iĝis dependa de la mongola Yuan-dinastio.
Por la Otmana Imperio la nombro de klientaj aŭ vasalo variis laŭ la tempo sed rimarkinda estis la Krimea Ĥanlando, Valaĥio, Princlando Moldavio, Princlando Transilvanio, kaj la Ŝerifejo de Mekko.
Post la Franca Revolucio kaj dum la Napoleonaj Militoj (1789–1815), Francio konkeris plejparton de okcidentan Eŭropon kaj establis plurajn klientajn statojn.
Ĉe unua, dum la francaj revoluciaj militoj ĉi tiuj statoj estis starigita kiel "Républiques soeurs" ("frataj respublikoj"). Ili estis establita en Italio (Cisalpa Respubliko en Norda Italio, Partenopea Respubliko en Suda Italio), Grekio (Îles Ioniennes), Svislando (Helveta Respubliko kaj Rodana Respubliko), Belgio kaj Nederlando (Batava Respubliko).
Sekve al la franca invado de la ibera duoninsulo, Hispanio ankaŭ estis turnita en klienta Reĝlando de Hispanio sub Joseph Bonaparte; kiel estis Pollando, tiam la Varsovia Duklando.
En la moderna epoko[redakti | redakti fonton]
La Aŭstro-Hungara Imperio provis fari Serbion klientan ŝtaton por formi kristanan kontraŭstaron al la Otomana Imperio. En 1914, Rusio multfoje avertis la Austro-hungaran Imperion kontraŭ ataki Serbion [4].
En la Brita imperio, la hindaj ŝtatoj estis teknike sendependaj, kaj la sendependeco de Egiptujo komenciĝanta en 1922 teknike finis la britan protektoraton en la lando. Irako fariĝis regno en 1932. En ĉiu el tiuj kazoj, la politika kaj ekonomia realeco ne permesis plenan sendependecon, sed prefere situacion kie la lokaj regantoj estis britaj klientoj.
Dum la Dua Mondmilito, la landoj kiuj estis konkeritaj fare de Nazia Germanio kaj kiuj ne estis aneksitaj al la Tria Regno aŭ metitaj sub armean regadon iĝis klientoŝtatoj de Germanio. La nazioj nomumis al tiuj landoj gvidantojn kun ĉefe simbola aŭtoritato, kiuj foje havis naziajn aŭ faŝismajn opiniojn, kaj estis submetitaj al la superrigardo kaj instrukcioj de Nazia Germanio. Inter ĉi tiuj landoj ni povas nomi Vichy France, la Itala Socia Respubliko, la Sendependa Ŝtato Kroatio (vidu la enskribon por artikolo pri la Ustaše movado), kaj pli. La ĉefa klientŝtato de la Japana Imperio estis la marioneta ŝtato Manĉukuo.
Post Dua Mondmilito la esprimo komencis esti uzita por priskribi naciojn regitajn en diktatora maniero kiuj estis rekte subtenataj de Usono aŭ Sovet-Unio, la superpotencoj de la malvarma milito. Dum la malvarma milito kaj ankaŭ en la posta epoko, multaj latin-amerikaj landoj kiel Gvatemalo, Salvadoro, Nikaragvo ĝis 1979, Kubo ĝis la Kuba revolucio, Ĉilio sub la reĝimo de generalo Pinochet, Irano ĝis la Islama Revolucio kaj ankaŭ la sekularaj reĝimoj de la arabaj landoj kiel Egiptio, Irako, kaj Sauda Arabio, estis viditaj kiel klientŝtatoj foje de Usono alifoje de Rusio. Tiu de Sirio estas konsiderita klientŝtato de Rusio.
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ Michael Graham Fry, Erik Goldstein, Richard Langhorne. Guide to International Relations and Diplomacy. London, England, UK; New York, New York, USA: Continuum International Publishing, 2002. Pp. 9.
- ↑ Collected studies: Alexander and his successors in Macedonia, by Nicholas Geoffrey Lemprière Hammond,1994,page 257,"to Demetrius of Pharos, whom she set up as a client king
- ↑ Rocca, Samuel. (2008) Herod's Judaea. ISBN 9783161497179.
- ↑ Russian Foreign Minister Sergey Sazonov warned Austria in 1914 that Russia "Would respond militarily to any action against the client state." Christopher Clark, The Sleepwalkers: How Europe Went to War in 1914 (2012) p 481.
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
- Pupa ŝtato
- Protektorato
- imperiismo
- Banana Respubliko
- Klientismo, liverado de varoj kaj servoj por la celo de politika subteno ene de ŝtato