Franca lingvo

Franca alidirektas ĉi tien. Por la komunumo de Brazilo, vidu Franca (urbo).

Franca lingvo
français
moderna lingvo • natura lingvo • lingvo
Lingvoj de oïl • sud-Eŭropaj lingvoj • gaŭlo-latinida lingvaro • latinida lingvaro
Parolata en	Francio kaj proksimume 50 aliaj landoj
Parolantoj	77 200 000
Denaskaj parolantoj	proksimume 77 milionoj
Fremdlingvo / dua lingvo por	proksimume 51 milionoj
Skribo	latina
Lingvistika klasifiko
Hindeŭropa lingvaro Italika lingvaro Latinida lingvaro Okcidenta latinida lingvaro Franc-latinida lingvaro Franca lingvo
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Francio kaj 24 aliaj landoj
Reguligita de	Académie française
Lingva statuso	1 sekura
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	fr
ISO 639-2
Bibliografia	fre
Terminologia	fra
ISO 639-3	fra
SIL	FRN
Glottolog	stan1290
Angla nomo	French
Franca nomo	français

Specimeno
La Patro Nia Notre Père, qui es aux cieux Que ton nom soit sanctifié ; Que ton règne vienne ; Que ta volonté soit faite Sur la terre comme au ciel. Donne-nous aujourd'hui notre pain de ce jour Pardonne-nous nos offenses, Comme nous pardonnons aussi à ceux qui nous ont offensés ; Ne nous soumets pas à la tentation, Mais délivre-nous du mal. <Amen>

Logobildo de Franclingvio

La franca lingvo (langue française, aŭ pli simple français) estas latinida lingvo parolata de 125 milionoj (41,6% kiel dua lingvo), precipe en Francio, Belgio, Svislando, Kanado, Haitio, Okcidenta Afriko kaj Polinezio. Ĝi estas oficiala lingvo de UNO kaj unu el la ĉefaj internaciaj lingvoj en Afriko. La franca estas inter la plej disvastigitaj lingvoj en la mondo kaj, kun la angla lingvo, Esperanto kaj aliaj ĝi estas unu el la vere mondaj lingvoj.

La franca lingvo estas romanida lingvo precipe elvenante el latino. Oni konsideras ke la malnova franca ekzistis de la 842 ĝis ĉirkaŭ 1400 (kodo de tiu lingvo laŭ ISO 639 fro). De ĉirkaŭ 1400 ĝis 1600 la lingvo estas nomata meza franca (ISO 639 : frm).

Laŭ la Encyclopaedia Britannica, almenaŭ ĉi tiuj nacioj enhavas pli ol unu milionon da francalingvanoj en 1990 :

1. 52,8 -  Francio
2. 6,4 -  Kanado
3. 5,1 -  Alĝerio
4. 5,1 -  Haitio
5. 4,4 -  Ebura Bordo
6. 3,3 -  Belgio
7. 2,6 -  Respubliko Kongo
8. 2,1 -  Tunizio
9. 1,9 -  Usono
10. 1,8 -  Kameruno
11. 1,2 -  Madagaskaro
12. 1,2 -  Niĝero
13. 1,2 -   Svislando

Notu bone, ke diversaj nacioj kalkulas siajn lingvanojn malsame. Ekzemple, la cifero por Usono enhavas nur tiujn, kiuj parolas france hejme, sed ne tiujn, kiuj lernis kaj bone regas la lingvon ekster la hejmo - ekzemple, en infanvartejo, en lernejo, ktp. (la franca estas unu el la ĉefaj lingvoj instruitaj en usonaj lernejoj). Malmulte de nacioj kalkulas dualingvanojn de lingvoj neoficialaj.

Dialektoj

Ĉar la franca estas disigita tra la mondo, ĝi efektive dialektiĝis al Akadia, Kebekia, Pikarda, Svisa, Aostvala (Valdôtain) (Arpitana lingvo), Valona kaj aliaj.

Historio

- 100.

La franca devenas rekte de la vulgara latino parolita en Gaŭlio (la antikva Francio) en la 1-a jarcento a.K. post la venko de Cezaro. La vulgara latino ne estis la klasika latino de Cezaro kaj Cicerono, sed la latino efektive parolata de la vulgaruloj de la Imperio, la latino de la Vulgato. Eĉ en la tagoj de la Imperio, la vulgara latino enhavis latinidajn ecojn.

500.

Dum 500-1000, post la disfalo de Romio, la latino de Francio, pliparte izolita de la latino de Hispanio kaj Italio, fariĝis iom post iom nova lingvo: la franca mem.

1000.

En 1066, francalingvanoj atakis kaj regis Brition, profunde influonte la disvolviĝon de la angla, kiu eĉ hodiaŭ enhavas multe de francaj vortoj. Eĉ en la tiama Italio, la franca estis la komuna lingvo inter komercistoj. Ĉirkaŭ 1100 skribiĝis la Kanto de Roland.

1500.

Dum 1200-1900, la nacia registaro en Parizo disvastigis sian dialekton tra la tuta lando: la francilia franca fariĝas la oficiala lingvo en Francio en 1539, depost kiam la franca lingvo estis uzata en la tribunaloj (dum en plimulto el la eŭropaj landoj uzatis latinon ĝis foje la 19-a jarcento).

Jarcentoj 18-a ĝis 19-a.

La franca estis la internacia lingvo de kulturo kaj diplomatio en la Okcidento. En Nobelaj rondoj de meza kaj orienta Eŭropo tio iĝis ĝis, ke oni ofte parolis france sine de la familio, infanojn oni provizis per franclingva vartistino, kaj foje nobelaj rusoj scipovis pli bone la francan ol sian propran lingvon. En 1870 iu aŭdis la Germanimperian Vilelmo la 1-a, kiu ĵus estis venkinta Francion kaj fondinta la unuiĝintan germanan imperion familiare interbabili kun sia ĉefministro BISMARCK france. Pro tio, Marie Curie, ekzemple, plenaĝiĝis en Pollando sed, kiel plenaĝulo kaj sciencisto, loĝis kaj laboris en Francio. Tio ankoraŭ okazas eĉ hodiaŭ, sed estas pli ofte per la angla.

Nekompleta listo de verkistoj alilandedevenaj, kiuj verkis en la franca lingvo: José-Maria de Heredia, Samuel Beckett, Emile Cioran, Eugène Ionesco, Julien Green, ktp

Jarcentoj 19-a kaj 20-a.

La franca estis disvastigita tra la mondo per la franca imperio, precipe al Afriko, Vjetnamo kaj Polinezio. Sed la imperio disfalis post 1945, kaj kun tio la potenco de la franca kiel monda lingvo. La imperio de Britio ankaŭ disfalis post la milito, sed la angla estis subtenita de la leviĝo de Usono kiel monda potenco. Aliflanke, la kultura ligilo de Francio kun la nacioj de sia pasinta imperio estas ĝenerale pli forta ol la sama pri Britio.

Prononco

Konsonantoj

	Bilabiala	Labiodenta	Labial-palatala	Labial-velara	Alveola	Postalveola	Palatale	Velara	Uvula
Plozivo	p  b				t  d			k  g
Nazalo	m				n		ɲ ¹	ŋ ²
Frikativo		f  v			s  z	ʃ  ʒ			ʁ ³
Alproksimiĝo			ɥ 4	w 4	l		j 4

¹ Ĉe la nuna elparolo, la fonemo /ɲ/ proksimiĝadas al [nj].
² La fonemo /ŋ/ ekestis antaŭ relative mallonga tempo, per la pruntado de angladevenaj vortoj. Ĝi fojfoje estas elparolata /ɲ/.
³ Laŭ la parolanto, [ʁ] povas esti anstataŭigata per [ʀ] aŭ [r]. Tiaj sonoj estas alofonoj.
⁴ /ɥ/, /w/ kaj /j/ verdire ne estas konsontantoj; ili estas alproksimiĝoj (ankaŭ duonkonsonantoj aŭ duonvokaloj).

Vokaloj

Franclingvaj vokaloj

La franca lingvo enhavas tri aŭ kvar nazajn vokalojn, laŭdialekte.

	Antaŭa	Centra	Malantaŭa
Malvasta	i    y		u
Mezmalvasta	e    ø		o
		ə ¹
Mezvasta	ɛ ɛ:²  ɛ̃    œ  œ̃ ¹		ɔ  ɔ̃
Vasta	a		ɑ ³  ɑ̃

¹ Ĉe la nuna elparolo de iuj regionaj variaĵoj de la franca, /ə/ emas proksimiĝi al /ø/, kaj /œ̃/ emas proksimiĝi al /ɛ̃/.

² La distingo inter /ɛ/ kaj /ɛ:/, kiel en la vortoj mettre (meti) kaj maître (estro) malaperadas en Francio, sed plu ekzistas en Kanado. En Francio, la distingo koncernas la daŭron, sed en Kanado estas eta malsamo de eco.

³ En iuj regionoj de Francio, /ɑ/ malaperis kaj estas anstataŭigata per /a/.

Gramatiko

Substantivoj, adjektivoj kaj pronomoj

La Franca lingvo havas du generojn kaj du numerojn, sed ne plu havas kazojn, escepte de pronomoj.

Verbo

En la franca lingvo estas konjugacioj. La verboj varias laŭ la gramatika persono, la modalo kaj la tempo. Estas tri grupoj de verboj (kaj du helpverboj).

Ekzemple : verboj konjugaciataj en la indikativo de la prezenco.

parler (paroli), unua grupo Persono Verbo Tradukaĵo je parle mi parolas tu parles vi parolas il, elle, on parle li, ŝi, oni (ĝi) parolas nous parlons ni parolas vous parlez vi parolas ils, elles parlent ili parolas	finir (fini), dua grupo Persono Verbo Tradukaĵo je finis mi finas tu finis vi finas il, elle, on finit li, ŝi, oni (ĝi) finas nous finissons ni finas vous finissez vi finas ils, elles finissent ili finas
prendre (preni), tria grupo Persono Verbo Tradukaĵo je prends mi prenas tu prends vi prenas il, elle, on prend li, ŝi, oni (ĝi) prenas nous prenons ni prenas vous prenez vi prenas ils, elles prennent ili prenas	être (esti), helpverbo Persono Verbo Tradukaĵo je suis mi estas tu es vi estas il, elle, on est li, ŝi, oni (ĝi) estas nous sommes ni estas vous êtes vi estas ils, elles sont ili estas

Francaj vortoj je Esperanto

Multaj Esperantaj vortoj venas el la franca lingvo, kaj multege da esperantaj neologismoj simple estas francaj vortoj kun aldonita -o-finaĵo.

Ekzemploj : absorbi, adopti, brodi, diri, dormi, fini, honori, lavi, profiti, agresi, akomodi, asimili, ataki, deziri, doni, esperi, froti, grati, izoli, krii, lui, metodo, piki, proklami, rafini, regali, revi, debuti, disputi, refuti, repudii, aplaŭdi, brili, cedi, cirkuli, defendi, degeli, disocii, ekspedi, fenestro, improvizi, inventi, inspekti, instrui, kelkaj, kelkfoje, komerci, kongreso, kondamni, komenci, konsterni, liveri, manĝi, marĉandi, naŭzi, neĝo, neglekti, parolo, percepti, pesi, pluvi, protekti, respondi, rigardi, rikolti, traduki, vendi.

Tamen, multaj en tiuj vortoj ankaŭ ekzistas en aliaj latinidaj lingvoj.

Langrompilo

Fama franca langrompilo estas la frazo Le riz tenta le rat ; le rat tenté tâta le riz tentant.

Eksteraj ligoj

greke [1] greke French 101 French for beginners and travelers (Angla) greke http://agence.francophonie.org/ La Francophonie (Franclingvio) greke Ethnologue raporto pri la franca

Vidi ankaŭ

• Anagramo
• Etimologio
• Franclingvio
• Franclingva literaturo
• Lingva familio
• Lingvistiko
• Listo de lingvoj
• Listo de misprononcadoj
• Palindromo
• Verbo

• 
  Malhelblua : franca-parolante Blua : oficiala lingvo
• 
  Regionaj lingvoj de Francio