Saltu al enhavo

Poliomjelito

El Vikipedio, la libera enciklopedio
Poliomjelito
infekta malsano • malsano • simptomo aŭ signo • sciigenda malsano • sciigenda malsano • sciigenda malsano • sciigenda malsano
Portala ikonoPortalo pri Medicino
v • d • r
Tutmondaj ĵurnaloj pri vakcino kontraŭ poliomjelito (13-a de aprilo 1955)

Poliomjelito aŭ infana paralizo estas virusa paraliza malsano. La viruso eniras la korpon buŝe, infektante la inteston. Ĝi povas pluiri al la sangotuboj kaj en la centran nervan sistemon, kaŭzante paralizon kaj muskolan malfortiĝon.

Poliomjelito, foje malllongigita al polio,[1] estas infekta malsano kaŭzita per nomita "polioviruso".[2] Ĉirkaŭ 75% de kazoj estas sensimptomaj;[3] mildaj simptomoj kiuj povas montriĝi estas gorĝodoloro kaj febro; en ioma proporcio de kazoj pli severaj simptomoj disvolvigas kapdoloron, kolrigidecon, kaj parestezion (formiksento, membrodormo ktp.).[2][4] Tiuj simptomoj kutime epasas post unu aŭ du semajnoj. Malpli ofta simptomo estas permanenta molaĉa paralizo (ĉe muskoloj, kaj finfine ĉe tendenoj), kaj ebla morto en ekstremaj kazoj.[2] Jarojn post resaniĝo, povas okazi post-polia sindromo, kun malrapida disvolvigo de muskola malforteco simila al tiu kiu la paciento suferis dum la dekomenca infekton.[5]

Poliomjelito okazas nature nur ĉe homoj.[2] Ĝi estas tre infekta, kaj disvastiĝas el homo al homo ĉu pere de fek–buŝa transigo[2][6] (ekz. manko de higieno, aŭ pere de ingesto de manĝaĵo aŭ akvo poluita de homa fekaĵo), aŭ tra buŝ–buŝa vojo. Tiuj kiuj estis infektitaj povas disvastigi la malsanon dum ĝis ses semajnoj eĉ se ne estas simptomoj. La malsano povas esti diagnozigita trovinte la viruson en la fekaĵoj aŭ detektante antikorpojn kontraŭ ĝi en la sango.[2]

Poliomjelito ekzistis dum jarmiloj, kaj estas priskriboj de la malsano en antikva arto.[2] La malsano estis por la unua fojo agnoskita keil aparta misordo fare de la angla kuracisto Michael Underwood en 1789,[2][7] kaj la kaŭzintan viruson por la unua fojo oni identigis en 1909 fare de la aŭstra imunologo Karl Landsteiner.[8][9] Gravaj eksplodoj ekokazis fine de la 19-a jarcento en Eŭropo kaj Usono,[2] kaj en la 20-a jarcento, ĝi iĝis unu el la plej zorgopostulaj infanmalsanoj.[10] Post la enkonduko de poliovakcinoj en la 1950-aj jaroj, la proporcio de la masano rapide malpliiĝis.[2] En Oktobro 2023, nur Pakistano kaj Afganio restis endemia de natura polioviruso (NPV).[11]

Post infekto, ne estas specifa traktado.[4] La malsano povas esti preeventita pere de la poliovakcino, je multaj dozoj postulitaj por vivodaŭra protektado.[4] Estas du ĉefaj tipoj de poliovakcino; injektita poliovakcino (IPV) uzanta malfunkciigitan polioviruson kaj trabuŝa poliovakcino (OPV) enhavanta mildigitan (malfortigitan) naturan viruson.[2] Pere de la uzado de ambaŭ tipoj de vakcino, la proporcio de natura poliomjelito malpluuĝis el ĉirkaŭkalkulitaj 350 000 kazoj en 1988[4] ĝis nur 30 konfirmitaj kazoj en 2022, limigitaj al nur tri landoj.[12] En raraj kazoj, la tradicia OPV kapablis revevi al virusa formo. Tial oni disvolvis plibonigitan buŝvakcinon kun pli granda genetika stabileco (nOPV2) kiu ricevis kompletan rajtigon en Decembro 2023.[13][14]

Unuan sukcesan vakcinon faris Jonas Salk kaj evoluigis Albert Sabin.

Historio

[redakti | redakti fonton]
Egipta steleo supozeble reprezentanta suferanton de poliomjeliton, Dekoka dinastio (1403–1365 a.n.e.).

Poliomjelito estas tiel antikva malsano kiel variolo. Estis trovita egipta bareliefo (1580-1350 jaroj a.K.), sur kiu estas figurita pastro kun paralizita kaj atrofia dekstra piedo tipa por la sekvoj de poliomjelito. Kvankam poliomjelito ne estis tiom disvastiĝinta kaj pereiga malsano kiel variolo, tamen en diversaj historiaj periodoj okazis epidemiaj eksplodoj de la malsano, kies sekvoj estis multenombraj paralizoj, ekzemple, ili estas priskribitaj en la verkoj de la greka kuracisto Hipokrato. En la unua duono de la 20a jarcento grandskalaj epidemioj de poliomjelito okazis en multaj landoj de Eŭropo, precipe en Britio, Danio, landoj de Skandinavio ktp, sed ankaŭ en Usono, Kanado, Sovetunio kaj aliaj. Estas konate, ke la usona prezidanto Franklin Roosevelt, pro la sekvoj de poliomjelito, devis sin movi en speciala kaleŝo. En 1909 estis evidentigita la virusa kaŭzo de la malsano kaj baldaŭ post tio estis trastuditaj la mekanismoj de infektiĝo kaj vojoj de la transmisio de poliomjelito.

Signoj kaj simptomoj

[redakti | redakti fonton]
Rezultoj de poliovirusa infekto en infanoj
Rezulto Proporcio de kazoj[2]
Sen simptomoj 72%
Minora malsano 24%
Neparaliza asepsa
meningito 		1–5%
Paraliza poliomjelito 0.1–0.5%
— Mjela poliomjelito 79% de paralizaj kazoj
— Bulbomjela poliomjelito 19% de paralizaj kazoj
— Bulba poliomjleito 2% de paralizaj kazoj

La termino "poliomjelito" estas uzata por identigi la malsanon kaŭzitan de iu el la tri serotipoj de polioviruso. Du bazaj modeloj de polioinfekto estas priskribitaj jene: minora malsano kiu ne suferigas la centran nervosistemon (CNS), foje nomata aborta poliomjelito, kaj grava malsano kiu suferigas la CNS, kiu povas esti paraliziga aŭ neparaliziga.[15] Plenkreskuloj plej verŝajne pretas disvolvi simptomojn, inklude severajn simptomojn, ol infanoj.[2]

Ĉe plejmulto de homoj kun normala imunsistemo, poliovirusa infekto estas sensimptoma. En ĉirkaŭ 25% de kazoj, la infekto produktas minorajn simptomojn kiuj povas esti gorĝodoloro kaj malalta febro.[4][3] Tiuj simptomoj estas nur portempaj kaj kompleta resaniĝo okazas post unu aŭ du semajnoj.[2][4]

En ĉirkaŭ 1 procento de infektoj la viruso povas migri el stomakintesta tubaro en la centran nervosistemon (CNS).[2] Plimulto de pacientoj suferantaj ĉe CNS disvolvas neparalizigan asepsan meningiton, kun simptomoj de kapdoloro, kaj ankaŭ ĉe kolo, dorso, ventro kaj membroj, febro, vomado, stomakdoloro, letargio, kaj iriteblo.[16][17][18] Ĉirkaŭ unu ĝis kvin en 1 000 kazoj progresas ĝis paraliziga malsano, en kiu la muskolooj iĝas malfortiĝintaj, molaj kaj malbone kontrolataj, kaj, finfine, tute paralizigitaj; tiu misordo estas konataa kiel akuta molaĉa paralizo.[19] La malfortigo plej ofte atakas la krurojn, sed ĝi povas pli malofte ataku la muskolojn de la kapo, kolo kaj diafragmo.[2] Depende de la loko de la paralizo, la paraliziga poliomjelito estas klasita kiel mjela, bulba, aŭ bulbomjela. Ĉe tiuj kiuj disvolvigas paralizon, inter 2 kaj 10 procento mortas kiam la paralizo tuŝas la spirmuskolojn.[4]

Encefalito, nome infekto de la cerbohisto mem, povas okazi en raraj kazoj, kaj estas kutime limigita al infanoj. Ĝi estas karakterizita per konfuzo, ŝanĝoj en mensa statuso, kapdoloro, febro, kaj, malplej ofte, konvulsioj kaj spasma paralizo.[20]

Etimologio

[redakti | redakti fonton]

La termino "poliomjelito" estas derivita el la greka poliós (πολιός), kun la signifo "griza", kaj myelós (µυελός "mjelo"), reference al la griza materio de la mjelo, kaj la sufikso -itis, kiu denotacias inflamon,[16] t.e., inflamo de la mjela griza materio. La vorton oni uzis por la unua fojo en 1874 kaj oni atribuis ĝin al la germana kuracisto Adolf Kussmaul.[21] La unua registrita uzado de la mallongigita versio polio okazis en la gzeto Indianapolis Star en 1911.[22]

La virusoj

[redakti | redakti fonton]
Mikrografia bildo de polioviruso.

La primara lokigo de la virusoj estas epitelio kaj limfa histo de la faringo, de kie ili povas eliĝi kaj disvastiĝi aerogute. Sed la ĉefa lokalizado de la virusoj de poliomjelito estas la homa intestaro, de kie ili eliĝas kun fekaĵo kaj transmisiiĝas per infektitaj akvo, laktaĵo, legomoj, manoj ktp. Ankaŭ muŝoj povas transporti virusojn de poliomjelito kaj infekti nutraĵon.

La virusoj povas longe (dum 3-4 monatoj) resti vivkapablaj en la ekstera medio. Ĉe pli ol 90 % da infektitoj okazas nur sensimptoma virusportado en la intestaro. La paraliziga formo de poliomjelito aperas nur ĉe malpli ol unu procento de infektitoj, kiam la virusoj el la epitelio de la intestaro penetras la sangon, de kie ili atingas la antaŭajn kornojn de la spina medolo kaj la cerbon. Pro la detruo de neŭronoj (nervaj ĉeloj) ĉe malsanuloj aperas muskola atrofio kaj paralizoj, plej ofte de la kruroj. En gravaj kazoj, kiam estas frapita la cerbo, la malsanulo povas perei. La malsanuloj izoliĝas kaj kuraciĝas en infektaj malsanulejoj. Oni efektivigas desinfekton. Personoj kun la sekvoj de poliomjelito bezonas ortopedian helpon.

Neceso likvidi poliomjeliton

[redakti | redakti fonton]

En majo 1980 la Monda Organizaĵo pri Sano sciigis, ke variolo estas forigita en la tuta mondo. Tiun daton la homaro devus ĉiujare soleni kiel ĉefan feston. Unuiĝintaj Nacioj, agnoske al la kontribuo de la angla kuracisto Edward Jenner en la kontraŭ-variola vakcinado, povus senerare glori lin kiel bonfaranton de la tuta homaro. Pli ol 3000 jarojn variolo estis ĉiama plago de la tuta homaro, mortigante ĉiun trian aŭ kvaran malsanulon, blindigante multajn aliajn kaj lasante por ĉiam sur la vizaĝo de ĉiu postvivanto cikatrojn de tiu malsano. Kaj jen nun, danke al scienco kaj insista agado de multaj miloj da medicinistoj, la plej danĝera malsano estis eliminita. Tiu sukceso inspiris la homaron provi atingi similajn rezultojn en eliminado de iuj aliaj malsanoj. Inter ili la plej grandaj esperoj estis ligitaj kun la eblo likvidi poliomjeliton.

Albert Sabin

Dum 1954-1955 en Usono aperis la unua efika kaj sendanĝera kontraŭ-poliomjelita vakcino, kreita de doktoro Jonas Salk. Ĝi enhavas mortigitajn poliovirusojn de tri tipoj, kontraŭ kiuj la organismo ellaboradas defendajn antikorpojn. La vakcinon oni enigas en la organismon per injektoj. Sed vakcino havas gravan nesufiĉecon: ĝi stimulas fabrikadon de antikorpoj, kiuj neniigas virusojn, trovitajn nur en la sango, sed ne tiujn en la intestaro. Do, la vakcino sukcese protektas la organismon kontraŭ paralizigaj formoj de poliomjelito, sed ne evitas la virusportadon, t.e. ne sendanĝerigas la ĉefajn fontojn de infektado. Post du jaroj, la usona doktoro Albert Sabin malkovris kontraŭ-poliomjelitan vakcinon, entenantan vivajn, sed malfortigitajn (mildigitajn) poliovirusojn de tri tipoj. Kontraŭ ili en la organismo produktiĝas antikorpoj, kiuj neniigas virusojn, kiuj ne nur penetras la sangon, sed ankaŭ loĝas en la intestaro. Do, la vakcino de Sabin protektas la organismon ne nur kontraŭ paralizigaj formoj de la malsano, sed ankaŭ kontraŭ virusportado en la intestaro. La vakcino de Sabin havas ankoraŭ unu preferindecon: ĝin oni enigas en la organismon perbuŝe, en formo de gutoj. Sed ĝi ne estas tute sendanĝera: ĉe unu el du milionoj da vakcinitoj (aŭ eble kelkaj kazoj el unu miliono) povas aperi simptomoj de vakcinorilata poliomjelita paralizo. Sed la kapableco de la vakcino preventi la disvastigon de poliomjelito multe superas tiun difekton.

Jam en 1988 Asembleo de la Monda Organizaĵo pri Sano akceptis rezolucion pri forigo de poliomjelito ĝis la jaro 2000. Tia certeco baziĝis sur la alta efektiveco de la viva kontraŭ-poliomjelita vakcino de Sabin. Tamen post la jaro 2000 oni kelkfoje prokrastis la tempolimojn de elimino de poliomjelito. Sed kvankam la forigo de la malsano ankoraŭ ne estas atingita, en la lukto kontraŭ poliomjelito jam estas signifaj sukcesoj. Poliomjelito jam oficiale estas eliminita en Ameriko, Eŭropo, Rusio, Ĉinio kaj en multaj aliaj landoj de Azio kaj de Pacifiko.

Kompare kun 1988, la kvanto de infektitaj homoj en la mondo en 2008 malpligrandiĝis je 99 %, kaj la kvanto de endemiaj landoj dum tiu periodo malpliiĝis de 125 ĝis 4 (Barato, Pakistano, Afganio kaj Niĝerio), en kiuj estas disvastiĝintaj poliovirusoj de la 1a kaj 3a tipoj, dum la 2a tipo jam estas tutmonde eliminita. La kaŭzoj de la persisteco de la poliovirusoj en tiuj regionoj estas nesufiĉa vakcinado, difektoj en higieno ktp. Sed krom endemiaj regionoj, poliomjelito de tempo al tempo registriĝas ankaŭ en iuj aliaj landoj. Antaŭ kelkaj jaroj estis epidemio de la malsano en Namibio, kie la plimulto de malsanuloj estis plenaĝuloj. Malsanuloj estis registritaj ankaŭ en Angolo, Burundo, Demokratia Respubliko Kongo kaj aliaj afrikaj landoj. Printempe de 2010, epidemio de poliomjelito eksplodis en Taĝikio – la malsano verŝajne estis enportita el endemia Afganio. Kun migrantoj kelkaj kazoj de poliomjelito el Taĝikio estis enportitaj en Rusion, kaj unu malsanulo mortis. En ĉiuj landoj oni enigas vakcinadon en la kalendaron de devigaj vakcinadoj. Sed en la endemiaj regionoj kaj en tiuj, kie estas granda minaco de enportado de poliomjelito, krome oni okazigas tiel nomatajn naciajn tagojn de vakcinado. Tiam oni vakcinas samtempe ĉiujn infanojn ĝis 3-5-jarajn, kio ĉesigas la cirkuladon de la virusoj inter homoj. Tio, ekzemple, antaŭnelonge okazis en Barato, kiam dum unu tago estis vakcinitaj perbuŝe 180 milionoj da infanoj malpli ol 5-jaraj. En tiu kampanjo partoprenis, krom enlandaj medicinistoj, multaj miloj da volontuloj el diversaj landoj.

En la landoj, kie oni uzas por vakcinado la vivan vakcinon de Sabin, registriĝas ege malofte vakcinorilataj kazoj de paralizoj, verŝajne ĉe homoj kun nesufiĉa imunstato. Tial en iuj landoj, kie poliomjelito estas likvidita, por evitigi postvakcinajn komplikiĝojn, nun oni akceptas nur la vakcinon de Salk, entenantan mortigitajn poliovirusojn. Sed en la landoj, kie ankoraŭ registriĝas poliomjelito, necesas uzi por vakcinado la vakcinon de Sabin, ĉar la vakcino de Salk ne estas kapabla preventi la virusportadon.

Internaciaj klopodoj

[redakti | redakti fonton]

La eliminado de poliomjelito en grandegaj teritorioj – Ameriko, Eŭropo, multaj landoj de Azio kaj de Pacifiko, kie ankoraŭ antaŭ 60-70 jaroj furiozis epidemioj de la malsano – esperigas, ke la fina celo, likvido de poliomjelito, realigeblos. Tamen nun ekzistas kvar endemiaj regionoj, kie poliomjelito persistas. Tio ankaŭ prezentas minacon de elportado de la malsano en aliajn landojn. Sed sen pli aktiva internacia helpo, la gvidantaro kaj medicinistoj de endemiaj regionoj ne povos ŝanĝi la situacion, des pli en tiuj landoj, kie estas multe da aliaj problemoj: malriĉeco, ĉiujaraj inundoj, enlandaj militaj konfliktoj (Afganio), malsato, aidoso, malario (multaj regionoj de Afriko), kaj eĉ miskompreno pri la efikoj kaj celoj de vakcinado mem. Nun ekzistas speciala fonduso de Monda Organizaĵo pri Sano por la kontraŭago al aidoso, tuberkulozo, malario. La kreado de simila fonduso ne malpli gravas por la elradikigo de poliomjelito. La finfaro de likvido de poliomjelito estas celo por la homaro tiel grava kaj nobla kiel tiu de variolo.

Hilary Koprowski - la inventinto de la unua efektiva polio-vakcino

[redakti | redakti fonton]
Hilary Koprowski (legu: Hilari Koprovski), Varsovio, 2007

Hilary Koprowski [Hilari Koprovski] (naskiĝis la 5-an de decembro 1916 en Varsovio, mortis la 11-an de aprilo 2013 en Filadelfio) estis pol-usona virusologo kaj imunologo; ano de la Pola Scienca Akademio, ano de la Usona Nacia Akademio de Sciencoj, profesoro de la Thomas Jefferson Universitato en Filadelfio; inventinto de la unua efektiva polio-vakcino.

Post la Dua Mondmilito Koprowski eklaboris pri trabuŝa vakcino kontraŭ poliomjelito. Tio estis sukcese ellaborita en la 1950-aj jaroj kaj testita en Afriko. Pro tiu testado oni akuzis lin post apero de aidoso, ke liaj eksperimentoj kaj testadoj (je simioj) kaŭzis transiron de la malsano al la homo. Tio pruviĝis falsa akuzo, pruvita eĉ per genetikaj esploroj de la virusoevoluo.[23][24]

En la jaro 1959 li organizis kampanjon danke al kiu Pollando ricevis 9 milionojn da vakcinoj, sekve de tio dum 4 jaroj la nombro de malsaniĝoj je poliomjelito malkreskis de mil ĝis 30. Paralelaj laboroj pri poliomjelito faris alia jud-poldevena usona virusologo el Bjalistoko Albert Sabin.

Esplorado

[redakti | redakti fonton]

Ekde 2018, la Global Polio Eradication Initiative (GPEI, Tumonda Iniciato por Polioelimino) kunordigis klopodojn kaj por elimini poliomjeliton kaj por esploradi rimedojn por plibonigi kontroladon kaj preventadon. Ĉe la pinto de sia laboro, la programo rekte dungis 4000 homojn tra 75 landoj kaj administris buĝeton de preskaŭ 1 miliardo da usonaj dolaroj.[25]

En 2021, la GPEI estis akirinta 18 miliardojn da dolaroj en financado,[26] kun ĉiujaraj kontribuoj proksimume de 800 milionoj ĝis 1 miliardo da dolaroj. Proksimume 30% de la financado venis de la Fondaĵo Gates, 30% de evoluintaj registaroj, 27% de landoj en risko de poliomjelito, kaj la cetero konsistis el donacoj de neprofitorganizoj, privataj financantoj, kaj aliaj fondaĵoj.[27]

La GPEI identigis ses celojn por kontinuigi la esploradon:[28]

  • Plibonigi la efikecon de la buŝa poliovakcino
  • Disvolvi atingeblan nefunkciigan poliovakcinon
  • Administri riskojn asociitajn kun vakcin-derivitaj poliovirusoj kaj vakcin-rilata paraliziga poliomjelito (inkluzive de OPV-ĉesigo)
  • Antivirusiloj
  • Poliomjelita diagnozo
  • Kontrolesplorado

Eĉ se poliomjelito povas esti eliminita el la tutmonda loĝantaro, vakcinadprogramoj devus daŭri dum almenaŭ dek jaroj.[29] La reteno de vivaj poliovirusaj specimenoj en laboratorioj kaj vakcinproduktadaj instalaĵoj (kiuj portas riskon de fuĝo de la viruso) devus laŭetape reduktiĝi. Por subteni ĉi tiujn du celojn, vakcinoj estas sub evoluo kiuj aŭ utiligas virussimilan partiklon, aŭ kiuj devenas de modifita viruso kiu ne povas reproduktiĝi en homa gastiganto.[29]

Referencoj

[redakti | redakti fonton]
  1. ↑ Tamen PIV registras ĝin nur kiel prefikso por malsanoj kiel ekzemple polioencefalito, poliobulbito, poliomjelito. [1] Tial evitindas ties uzado por la malsano, aparte por eviti kolizion kun Polio,
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 Estivariz, Concepcion F.. (2021) “Chapter 18: Poliomyelitis”, Epidemiology and Prevention of Vaccine-Preventable Diseases (The Pink Book), 14‑a eldono, Centers for Disease Control and Prevention (CDC, US). .
  3. ↑ 3,0 3,1 Disease factsheet about poliomyelitis (26 March 2013). Arkivita el la originalo je 12a de Aprilo 2023. Alirita 12a de Aprilo 2023 .
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 4,5 4,6 Poliomyelitis: Key facts. World Health Organisation (22a de Julio 2019). Arkivita el la originalo je 18a de Aprilo 2017.
  5. ↑ Post-Polio Syndrome Fact Sheet. NIH (16a de Aprilo 2014). Arkivita el la originalo je 29a de Julio 2011. Alirita 4a de Novembro 2014 .
  6. ↑ . What is Polio? (2022-03-29). Arkivita el la originalo je 14a de Novembro 2020. Alirita 2022-04-24 .
  7. ↑ Underwood, Michael. (1789) A Treatise on the Diseases of Children 2. London, England: J. Mathews, p. 53–57.
  8. ↑ (1999) Polio, 1‑a eldono, Rochester, NY: University of Rochester Press. ISBN 978-1-58046-066-8.
  9. ↑ (1909) “Übertragung der Poliomyelitis acuta auf Affen”, Zeitschrift für Immunitätsforschung und experimentelle Therapie [Journal for Research on Immunity and Experimental Therapy] (de) 2 (4), p. 377–390. Alirita 9a de Septembro 2021.. 
  10. ↑ (2009) Science and practice of pediatric critical care medicine. London: Springer, p. 10–11. ISBN 978-1-84800-921-9.
  11. ↑ Poliomyelitis. Alirita 2024-08-09 .
  12. ↑ . Global Wild Poliovirus 2016 - 2022 (3a de Januaro, 2023). Arkivita el la originalo je 2023-01-08. Alirita 3a de Majo 2023 .
  13. ↑ Polio Vaccine: Vaccine-Derived Poliovirus | CDC (2022-05-06). Arkivita el la originalo je 27a de Oktobro 2021. Alirita 2022-06-27 .
  14. ↑ "GPEI-OPV Oral polio vaccine". Global Polio Eradication Initiative - World Health Organization. 12a de Aprilo 2024. Alirita la 12an de Aprilo 2024.
  15. ↑ (2000) “Late functional loss in nonparalytic polio”, American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation 79 (1), p. 19–23. doi:10.1097/00002060-200001000-00006. 
  16. ↑ 16,0 16,1 (2005) The Gale Encyclopedia of Neurological Disorders. Detroit: Thomson Gale, p. 1859–70. ISBN 978-0-7876-9150-9.
  17. ↑ . What is Polio? (2022-03-29). Arkivita el la originalo je 14a de Novembro 2020. Alirita 2022-04-24 .
  18. ↑ (1992) The late effects of Polio: Information For Health Care Providers.. Commonwealth Department of Community Services and Health. ISBN 978-1-875412-05-1.
  19. ↑ Frauenthal HW, Manning JV (1914). A Manual of infantile paralysis, with modern methods of treatment. Philadelphia Davis. pp. 79–101. OCLC 2078290.
  20. ↑ (2005) Principles of Critical Care, 3‑a eldono, McGraw-Hill Professional. ISBN 978-0-07-141640-5.
  21. ↑ Definition of POLIOMYELITIS. Alirita 2024-04-09 .
  22. ↑ Polio, n. meanings, etymology (9a de Aprilo 2024). Alirita 9a de Aprilo 2024 .
  23. ↑ Worobey M, Santiago ML, Keele BF, Ndjango JB, Joy JB, Labama BL, Dhed'A BD, Rambaut A, Sharp PM, Shaw GM, Hahn BH (2004). "Origin of AIDS: contaminated polio vaccine theory refuted". Nature. 428 (6985): 820. Bibcode:2004Natur.428..820W. doi:10.1038/428820a. PMID 15103367. S2CID 4418410. "Note 1,13: Korber, B.et al. Science 288, 1789–1796 (2000)"
  24. ↑ Martin B (Aŭgusto 2003). "Investigating the origin of AIDS: some ethical dimensions". J Med Ethics. 29 (4): 253–256. doi:10.1136/jme.29.4.253. PMC 1733782. PMID 12930866.
  25. ↑ Aylward, Bruce. (2011) “2. Lessons from the late stages of the global polio eradication initiative”, Cochi: Disease Eradication in the 21st Century: Implications for Global Health. Cambridge: The MIT Press, p. 13–24. ISBN 978-0-262-01673-5.
  26. ↑ GPEI-Historical Contributions, 1988-2020.
  27. ↑ Vaccination funding landscape. Alirita 20 June 2016 .
  28. ↑ GPEI-Research + Innovation (en-GB). Alirita 2024-04-17 .
  29. ↑ 29,0 29,1 (Aprilo 2024) “The Last Mile in Polio Eradication: Program Challenges and Perseverance”, Pathogens 13 (4), p. 323. doi:10.3390/pathogens13040323. 

Bibliografio

[redakti | redakti fonton]
  • Kluger Jefferey (2004). Splendid Solution - Jonas Salk and the Conquest of Polio. New York: G. P. Putnam's Sons. ISBN 0-399-15216-4. [2]
  • Oshinsky, David M. (2005). Polio: an American story. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-515294-8. [3]
  • Shaffer, Mary M.; Bernard Seytre (2005). The death of a disease: a history of the eradication of poliomyelitis. New Brunswick, N.J: Rutgers University Press. ISBN 0-8135-3677-4. [4]
  • Shell, Marc (2005). Polio and its aftermath: the paralysis of culture. Cambridge: Harvard University Press. ISBN 0-674-01315-8. [5]
  • Wilson, Daniel J. (2005). Living with polio: the epidemic and its survivors. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 0-226-90103-3. [6]
  • Wilson, Daniel J.; Julie Silver (2007). Polio voices: an oral history from the American polio epidemics and worldwide eradication efforts. New York: Praeger. ISBN 0-275-99492-9. [7]
  • En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Polio en la angla Vikipedio.
Ĝermo pri infektologio
 Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo pri infektologio kaj pediatrio.
Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton).
Ĝermo pri pediatrio
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Poliomjelito&oldid=9037345"