Turka lingvo

Turka lingvo
Türkçe
natura lingvo • moderna lingvo • studfako
Western Oghuz • tjurka lingvaro
Parolata en	Turkio, Bulgario, Kipro, Grekio, Makedonio, Rumanio, (Germanio)
Parolantoj	70 milionoj
Skribo	latina alfabeto (plus kelkaj specialaj literoj: ç, ğ, ı, İ, ö, ş, ü)
Lingvistika klasifiko
Altaja (diskutata) Tjurkaj lingvoj
Oficiala statuso
Oficiala lingvo en	Cipro, Turkio, Bulgario (kiel minoritato)
Reguligita de	Turka lingvosocieto
Lingva statuso	1 sekura
Lingvaj kodoj
Lingvaj kodoj
ISO 639-1	tr
ISO 639-2	tur
ISO 639-3	tur
Glottolog	nucl1301
Angla nomo	Turkish
Franca nomo	turc
Vikipedio

La turka lingvo estas la lingvo parolata de turkoj, popolo kiu ĉefe loĝas en Anatolio, duoninsulo inter la Nigra Maro kaj la Mediteraneo (turke: ¨Blanka Maro¨). Ĝi estas la ŝtata lingvo de Turkio. La plejmulto de turkoj estas turkianoj, sed ekzistas historiaj turkaj komunumoj en Bulgario kaj Kipro, kaj modernaj komunumoj da turkaj migrintoj en multaj landoj de okcidenta Eŭropo, precipe Germanio. Inverse kelkaj turkianoj parolas aliajn lingvojn, kiel ekzemple la araba, zazaĝi kaj kurmanĝi (la kurda). La turka lingvo plej parencas al la Turkmena, Azerbajĝana lingvoj.

La turka (türkçe) estas ano de la turkeca lingvaro kun ĉirkaŭ 200 milionoj da parolantoj en Azio kaj Eŭropo. Ĝiaj plej proksimaj parencoj estas la turkmena, tatara kaj azerbajĝana lingvoj.

Alfabeto

Oni uzas latinan abocon kun literoj diakritaj (kiel la plimulto de la latinskribaj lingvoj, ankaŭ Esperanto) ekde la rego de Mustafa Kemal Atatürk, la unua estro de la moderna turka ŝtato. Antaŭe, dum Otomana Imperio, estis uzata modifita araba alfabeto. Mustafa Kemal ankaŭ fondis la turkan lingvan instituton, kiu celis "turkigi" la lingvon, malpliigante la uzadon de arabaj radikoj, kaj kreante nov-vortojn.

La turka alfabeto havas 29 literojn:

• A, a (Ofte skribata â en la pruntitaj vortoj.) [ɑ̟]
• B, b [b]
• C, c [d͡ʒ]
• Ç, ç [t͡ʃ]
• D, d [d̪]
• E, e [ɛ]
• F, f [f]
• G, g [g], [ɟ] post e, i, ö, ü et a
• Ğ, ğ [ɰ], [j] post e, i, ö, ü (Silabofine, ĝi plidaŭrigas la antaŭan vokalon.)
• H, h [h]
• I, ı [ɯ]
• İ, i [i]
• J, j [ʒ]
• K, k [k], [c] antaŭ e, i, ö, ü kaj a
• L, l [ɫ]
• M, m [m]
• N, n [n]
• O, o [ɔ]
• Ö, ö [œ], [ø]
• P, p [p]
• R, r [ɾ]
• S, s [s̟]
• Ş, ş [ʃ]
• T, t [t̪]
• U, u [u]
• Ü, ü [y]
• V, v [v], [w]
• Y, y [j]
• Z, z [z̟]

q, w, kaj x ne uziĝas en la turka alfabeto; j uziĝas nur en fremdaj vortoj.

Gramatiko

Same kiel la suoma, la japana, aŭ esperanto, la gramatiko de la turka estas alglua. Oni formas vortojn per kunmeto de radikoj.

Vokalharmonio

Multas postafiksoj, kaj ili plejparte estas paraj, do ¨-lar¨ (e-o: ¨-j¨) povas esti -lar aŭ -ler, depende de la antaŭa vokalo. Tio estas, vokaloj en la turka estas ¨agordaj¨ - estas kvar buŝaj (aŭ malvastaj) vokaloj, kaj kvar gorĝaj (aŭ vastaj) vokaloj, kaj malofte miksiĝas buŝajn (e, i, ö, ü) kaj gorĝajn vokalojn (a, ı, o, u). ekz.: arkadaşlar, Özellikler.

La vokalharmonio ekzistas en du variaĵoj; nome tiel nomata malgranda vokalharmonio kun ŝanĝiĝo inter "a" kaj "e", ekz. "-da" kaj "-de" por la lokativo kaj tiel nomata granda vokalharmonio kun ŝanĝiĝo inter "i", "ı", "u" kaj "ü", ekz. en la finaĵo de la akuzativo: "-(y)ı", "-(y)a", "-(y)u" kaj "-(y)ü".

Variaĵo de la harmonio	Antaŭaj vokaloj	Vokaloj laŭ la harmonio
Granda vokalharmonio	i, e	i
	ı, a	ı
	o, u	u
	ö, ü	ü
Malgranda vokalharmonio	i, e, ö, ü	e
	ı, a, o, u	a

Asimilado

Krome estas konsonanta agordo inter unuflanke voĉaj (b, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z), kaj aliflanke senvoĉaj (ç, f, h, k, p, s, ş, t) konsonantoj. Tiel diratas türkçe (=en turka lingvo) sed fransızca (=en franca lingvo), ĉar la senvoĉa ç pr. ĉ) agordiĝas kun la senvoĉa k, kaj la buŝa e kun ü; malsame la voĉa c (pr. ĝ) agordiĝas kun la voĉa z kaj la gorĝaj vokaloj a kun ı.

Tial la finaĵo de la lokativo havas entute kvar variaĵojn "-da", "-de", "-ta", "-te", el kiuj "-da" kaj "-de" sekvas post voĉaj konsonatoj kaj "-ta" kaj "-te" sekvas post senvoĉaj konsonantoj.

Ekzemploj

Ekzemplo de parolata turka lingvo:

Nasılsın, canım? Seni çok özledik, nereye gittin?

Kiel vi, kara mia? Vin tre sopiris ni, kien iris vi?

Esperante	Turke
saluton	merhaba
bonan matenon	günaydın
adiaŭ	güle güle
mi petas	lütfen
dankon	teșekkür ederim
jes	evet
ne	hayır
Turke	Türkçe
Ĉu vi parolas angle?	İngilizce konușabiliyor musunuz?
Mi nomiĝas .....	Benim adım ......
Kiel vi nomiĝas?	Senin adın ne?

Fontoj

• Kauderwelsch Band 12, Türkisch Wort für Wort, 6-a eldono, 1995, ISBN 3-89416-039-X