Semo (planto)
Semo (de la latina semen) estas organo de semplanto (Spermatophyta), kiu havas la funkcion reprodukti kaj disvastigi la planton.
Laŭ NPIV semo estas dormanta organo, maturiĝinta ovolo, konsistanta el embrio ĉirkaŭita de ŝirmaj histoj (tegumento) kaj eventuale de rezervaj histoj. ( albumo, endospermo perspermo).[1] Post ĝermado la semo produktas kompletan planton.
Semoj estiĝas post fertiligado de la ovolo per polenero. El la tiu fertiligita ovoĉelo (zigoto) iĝas per mitoza ĉeldividado planta embrio, kiu ne daŭrigas kreski. Ĝi sekiĝas porte kaj restas en stadio de atendo.
Estas gravaj diferencoj inter:
- gimnospermoj (Gymnospermae): la semo ne estas enfermitaj en frukto, perikarpo .[1]
- angiospermoj (Angiospermae): la semoj estas enfermitaj en frukto.[1]
La semo estas unu el la reproduktaj formoj de plantoj, kune kun sporoj, spronoj, branĉetoj, brutoj, ktp; Tamen, male al ĉi tiuj aliaj manieroj, la semoj ĉeestas en plantoj, kiuj reproduktiĝas sekse. La spermo formiĝas ene de la frukto post la fekundigo de la ovo en la ovario per la stamenoj. Ĉi tiu maniero estas konsiderata pli evolue evoluinta formo de multipliko kaj efektivigas en plantoj nomataj "semkovritaj".
La Strukturo de la Semo[redakti | redakti fonton]
La feto, kiu estas la ĉefa parto de la spermo, konsistas el kvar partoj.
- La radiko - el kiu la radiko de la planto fine disvolviĝas.
- La plumula - el kiu disvolviĝas la tigo kaj folioj.
- La kotiledonoj - el kiuj disvolviĝas la embriaj folioj, kiuj estas la komencaj folioj de la planto. La nombro de kotiledonoj en la feto estas uzata kiel helpo por ordigi la naturan mondon.
- La Hipokotilo - la feta tigo. Ne ĉiuj plantoj havas ĉiujn kvar partojn de la feto.
Estas plantoj, en kiuj unu aŭ du partoj degeneris, kiel diversaj parazitaj plantoj, aŭ la partoj detale ne videblas dum maturiĝo, kiel plantoj el la familio de orkideoj.
La feto kutime situas en la centro de la spermo, sed ekzistas plantoj kiel cerealoj, en kiuj ĝi estas flanke, aŭ en betoj, en kiuj ĝi ĉirkaŭas la endospermon.
Stoka Histo[redakti | redakti fonton]
La stoka histo estas kie la konservativoj koncentriĝas en la spermo. Ĉi tiuj substancoj kutime koncentriĝas en la endospermo, sed en plantoj, kies semoj malhavas de endospermo (kiel ekzemple faboj), la konservativuloj koncentriĝas en la kotiledonoj en la feto. Foje la stokaj materialoj koncentriĝas en la cigaredingo.
La konservativoj trovitaj en la semo varias laŭ la speco de planto. La konserviloj en verdaj tritikaj semoj kaj freŝaj maizaj semoj estas ameloj. En seka tritiko kaj guŝoj - proteinoj. En kotonaj semoj, ricino kaj linsemoj kaj en nuksoj - grasoj. En freŝa maizo, pizoj kaj kaŝtanoj - sukeroj.
Estas la konservativoj trovitaj en la stoka histo de la spermo, kiuj faras ĝin grava komponanto en la manĝaĵoj de bestoj kaj homoj.
La Ŝelo[redakti | redakti fonton]
La ŝelo, kiu envolvas la semon, troviĝas en preskaŭ plej multaj plantoj. La karakterizaĵoj de la ŝelo kiel ĝia dikeco, surfaca areo kaj malmoleco determinas la konservan kapablon de la semo, ĝian distribuadon kaj ĝian ĝerman rapidon. La ŝelo havas ian longforman cikatron nomatan suturo, same kiel malgrandan truon nomatan pumo. Suturo kaj pumo ludas gravan rolon dum ĝermado. Dum la pumo estas uzata por sorbi akvon, la suturo estas uzata por elkovi la ŝelon, por rompi la radikon kaj kotiledonojn el la spermo.
En diversaj plantoj estas aldonoj al la ŝelo, kiuj servas kiel ilo por disvastigi la semojn. Ekzemple, en plantoj de la familio de papavoj, estas iu kreskaĵo kiu kreskas sur la ŝelo, tiu allogas formikojn, kiuj manĝas ĝin kaj disvastigas la spermon. En aliaj specoj de plantoj sur la ŝelo kreskas haraj krestoj, teniloj, arbustoj, flugiloj kaj pli, kiuj estas uzataj por memflugado de semoj, aŭ de bestoj.
Estas plantoj disvastigitaj tra akvofluoj, ilia ŝelo estas malmola kaj akvorezista. Kontraŭe, ekzistas semoj, kies ŝelo krakas nur post multe da varmego, ekzemple post fajro.
Plej multaj semoj perdas sian ĝermkapablon laŭ la paso de la tempo, tamen ekzistas semoj en vintrodormo kaj ĝermas nur post longa tempo, kiu povas atingi multajn jarojn. Vintrodormo donas ekstran tempon por la disvastiĝo de la semoj, kiuj estiĝas de ĝi pro internaj aŭ mediaj ŝanĝoj.
Proverbo[redakti | redakti fonton]
Ekzistas pluraj proverboj pri semo en la Proverbaro Esperanta de L. L. Zamenhof, inter ili[2]:
„ De semo putra venas frukto ne nutra. ” „ Kia la semo, tia la rikolto. ” „ Se Peĉjo ne semos, Petro ne rikoltos. ”
Vidu ankaŭ[redakti | redakti fonton]
- diasporo
- diapaŭzo
- ĝermado
- embria diapaŭzo
- lumĝermanto
- embrio (planto),
- stratifikado
- vernalizado
- disvastigmeĥanismoj de planto
- sembanko
- dissemado
- hilumo
- semomaŝino
Referencoj[redakti | redakti fonton]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Neil A. Campbell, Jane B. Reece: Biologie. 8. Aufl., Pearson, München u.a., 2009, S. 1836.
- ↑ Lernu. Arkivita el la originalo je 2011-12-25. Alirita 2008-12-20.
Eksteraj ligiloj[redakti | redakti fonton]
- Kiel konservi semoj
- Grajno kaj semo pli precize ĉe SAT-kongreso 2004
- Samen-Bilder aus dem Bildarchiv der Universität Basel
 skemo: semo de fabo |
|
