Balatonfüred

Ĝemelurboj
	Germering ; Arpino ; Castricum ; Covasna ; Opatija ; Kouvola vd

Balatonfüred
Hungaria urbo (1971–); kuracloko vd
Flago	Blazono
Administrado
Ĝemelurboj
	Germering ; Arpino ; Castricum ; Covasna ; Opatija ; Kouvola vd
Poŝtkodo	8230
En TTT	Oficiala retejo [+]
Demografio
Loĝantaro	12 925 (2024) [+]
Loĝdenso	278 loĝ./km²
Geografio
Geografia situo	46° 57′ N, 17° 53′ O (mapo)46.9517.883333333333Koordinatoj: 46° 57′ N, 17° 53′ O (mapo) [+]
Alto	104 m [+]
Areo	46,45 km² (4 645 ha) [+]
Horzono	Mezeŭropa tempo [+]
	Balatonfüred (Hungario)
	Situo de Balatonfüred
Alia projekto
	Vikimedia Komunejo Balatonfüred [+]
	v • d • r

Balatonfüred [balatonfured] estas urbo kun titolo vinvilaĝo, banloko kaj havenurbo en Hungario, en regiono Meza Transdanubio, en departemento Veszprém, en Distrikto Balatonfüred, kies centro estas. En la loknomo trovanta "füred" ne signifas banloko, kiel oni scias erare, sed tio estas mezepoka vorto pri ordinara koturno.

Situo

Balatonfüred kaŝas sin inter montetoj norde de la lago Balatono, proksime al la duoninsulo de Tihany, laŭ ĉefvojo kaj fervojo Budapeŝto-Tapolca.

Historio

La loko estas praa, jam en la antikva epoko loĝata komunumo. Ties nomo aperas unuafoje en la biena kunskribo de abatejo de Tihany en 1211. La kuracakvojn mencias unuafoje dokumento el 1708. La urbo elformiĝis el la malnova vilaĝo, bankolonio kaj la iama vilaĝo Arács (pron. Araĉ), kiun oni ligis en 1954 al Balatonfüred. Ĝi estas la tiel nomata ĉefurbo de la norda bordo de la Balatono kun grava velŝipa haveno.

Ĝi estas konata pro la karbondioksidaj fontoj kaj mediteransimila klimato. Oni sciis jam en la 17-a jarcento pri la acidakvaj fontoj ĉe la Balaton-bordo, kies rolo graviĝis nur tiam, kiam oni ekuzis la la varmigitan akvon por kuracbanado. En 1772 oni deklaris Füred (tiama nomo) oficiale kuracbanejo.

En la urbo funkcias la Ŝtata Korhospitalo, kiu redonis la sanon al multaj kormalsanuloj interalie al la fama nobel-premiita hinda poeto, Rabindranath Tagore. Li saniĝis en 1926 en la hospitalo kaj pro tio li plantis arbon tie. Antaŭ la poeto-plantita arbo oni inaŭguris en 1956 kapostatuan verkon de Rasithan Kashar, donacon de la hindia registaro al la urbo.

La urbo grave evoluis en la 19-a jarcento, en la reforma epoko. En 1831 ĝi posedis jam ŝtonan teatron. La unua vaporŝipo (de la Balatono) ekis de tie en 1846. En Füred fondiĝis ŝipfabriko. Ĝi iĝis ŝatata renkontiĝejo de la politikistoj, artistoj post la Interkonsento.

Vidindaĵoj

Preĝejo de Kristo Reĝo (Balatonfüred) (konata ankaŭ ruĝa preĝejo)
Rondpreĝejo (Balatonfüred) (1841 - 1846, laŭ planoj de Antal Fruman (klasikisma; la bildon de la dekstra kromaltaro pentris de János Vaszary)
Preĝejo Ĉieliro de Maria (Balatonfüred) (Balatonarács)
Kalvinana preĝejo (Balatonfüred)
Kalvinana preĝejo (Balatonarács)
Luterana preĝejo (Balatonfüred)
trinkhalo ĉe Lajos Kossuth-fonto
iama ripozdomo de Lujza Blaha (1816, klasicisma stilo)
ripozdomo de Mór Jókai (1870, eklektika, nun memormuzeo)
aleo Tagore laŭ la Balatona bordo

Famuloj

en Balatonfüred naskiĝis kaj mortis: József Keöd, aktoro, ŝipestro, vitisto
en Balatonfüred naskiĝis:
- kemiisto Gábor Csajághy
- Zoltán Horváth (skermisto)
en Balatonfüred mortis: