Antverpeno (urbo): Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
PaulP (diskuto | kontribuoj) |
e →Antverpeno kaj Esperanto: foto |
||
| Linio 163: | Linio 163: | ||
==Antverpeno kaj Esperanto== |
==Antverpeno kaj Esperanto== |
||
[[Dosiero:Verkistoj.jpg|thumb|right|Verkistoj en [[Antverpeno]]: [[Georges Lagrange]], [[Tibor Sekelj]], [[Aldo de' Giorgi]], [[William Auld]] kaj eldonisto [[Brunetto Casini|Bruĉjo Casini]].]] |
|||
La [[Universala Kongreso]] okazis tri-foje en Antverpeno: |
La [[Universala Kongreso]] okazis tri-foje en Antverpeno: |
||
* [[7-a UK 1911]] |
* [[7-a UK 1911]] |
||
Kiel registrite je 21:04, 4 dec. 2008
| Mapo de la komunumoj en la provinco |
|---|
|
| Bazaj informoj |
| Provinco: Antverpeno |
| geografia situo: 51°12’N; 4°24’E Mapo |
| areo: 203,80 km² |
| loĝantoj: 460 416 (2005-01-31) |
| loĝdenso: 2233 loĝantoj/km² |
| horzono: GMT+1h (+2h de aprilo ĝis oktobro) |
| poŝtkodoj: 2000-2018 |
Antverpeno (nederlande: Antwerpen) estas urbo kun granda haveno en Belgio. Antverpeno estas la dua plej granda urbo de Belgio kaj la plej granda de la Flandra regiono. La urbo havas 460 416 loĝantojn (januaro 2006). Ĝi estas la ĉefurbo de la provinco Antverpeno. La plej malnova parto de la urbo troviĝas ĉe la dekstra kaj la plej nova parto ĉe maldekstra bordo de la rivero Skeldo kaj estas konata pro sia vasta havenoregiono kun internacia kargotransporto.
Antverpeno estas la koro de la diamantindustrio, kaj se temas pri komerco, kaj se temas pri tajlado.
La urbo estas konata kiel la Jerusalemo de la okcidento pro la granda juda komunumo; multaj de ĝiaj anoj estas ortodoksaj.
Antverpeno ankaŭ estas fama pro sia zoologia ĝardeno, kiu estas unu el la plej malnovaj de la mondo. La Antverpena bestĝardeno troviĝas en la mezo de urbo kaj loĝigas pli ol kvar mil bestojn. La Reĝa Kompanio pri Zoologio kontrolas la bonfarton de la bestoj kaj jam dum pli ol cent jaroj helpas protekti endanĝerigitajn bestajn speciojn.
Ekde 1977 la municipoj Berchem, Berendrecht-Zandvliet-Lillo, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Hoboken, Merksem kaj Wilrijk apartenas al Antverpeno, la ĉefa municipo.
Historio
Jam en romiaj tempoj, sur tiu ĉi loko troviĝis gaŭlo-romia vicus. Tion montras trovaĵoj el la 2-a kaj 3-a jarcentoj post Kristo.
En la 7-a jarcento komenciĝis la kristaniĝo. Unuafoje menciita en diplomo Antverpeno estis en 726. La statuson de urbo ĝi ricevis en la jaro 1221.
Ĉirkaŭ 1400 Antverpeno estis sufiĉe, sed ne tre granda urbo, kiu havis malpli ol 10 000 loĝantojn. En la 15-a jarcento la urbo komencis rapidege evolui ĝis unu el la plej grandaj komercurboj de Eŭropo. En la jaro 1500 Antverpeno havis pli malpli 50 000 loĝantojn, ĉirkaŭ 1560 la cifero atingis la nombron de 100 000.
Ĉefe en la jaroj sub la regado de Karlo la 5-a kaj en la unuaj jaroj sub la regado de Filipo la 2-a (en la 16-a jarcento) Antverpeno estis bonfarta kaj ege grava havenurbo. Oni povas nomi Antverpenon la naskiĝloko de la libera komerco, ĉar en tiu tempo la komercistoj de Antverpeno enkondukis kelkajn sistemojn kiuj nuntempe ankoraŭ apartenas al la ekonomia sistemo, ekzemple la akciulaĵo kaj la Borso.
Meze de la 16-a jarcento, kalvinismo komencis havi grandan sekvantaron en la urbo. Per religia nombrado (censo) ĉirkaŭ 1580, farita de vicreĝo Vilhelmo de Oranĝo, evidentiĝis, ke 33 % de la loĝantaro estis sekvanto de kalvinismo, 17 % de luteranismo kaj 50 % de katolikismo.
La kvereloj de la ribelo kontraŭ Hispanio kaŭzis grandan damaĝon al la urbo. En 1576 la urbo estis rabita de ribelaj hispanaj dungsoldatoj, kiuj murdis 8000 civilulojn (Hispana furio). Poste la urbo aliĝis al la Pacigo de Gento kaj estis la ĉefurbo de la kontraŭ-hispana ribelo dum la venontaj naŭ jaroj. En 1585 Antverpeno, post sieĝo kiu daŭris preskaŭ tutan jaron, estis konkerita de la hispana vicreĝo Aleksandro Farnese, duko de Parma. Post tiu konkero, proksimume la duono de la loĝantaro foriris al Holando. La nombro de la loĝantaro malaltiĝis al 45 000. Holandaj kaj zelandaj ŝipoj baris la Skeldo-elfluejon, tiel ke la (tiam hispana) urbo ne plu povis komerci transmare. En la venontaj du jarcentoj Antverpeno ne plu atingis la prosperon de la antaŭa periodo. Antverpeno restis tamen unu el la plej gravaj ekonomiaj kaj kulturaj centroj de la hispanaj (kaj post aŭstraj) Nederlandoj. Ĝi naskis en tiu tempo grandajn pentristojn kiel Petro Paŭlo Rubens kaj David Teniers.
Gravaj datoj en la historio[1]
- 726 unua mencio de la nomo Antverpia.
- 836 La norduloj (Vikingoj) atakas kaj konkeras Antverpeno ŝipe.
- 1221 Duko Hendrik donas al Antverpeno urbajn rajtojn. 12 urbestroj ekregas la urbon.
- 1263 Antverpeno konstruas la unuan gruon apud la kastelo Het Steen.
- 1324 Unua jarbazaro. Komercistoj venas de proksime kaj malproksime.
- 1352 Ekkonstruo de la Katedralo, ĝi anstataŭas romanikan preĝejon kiu datiĝis de 1132.
- 1353 Konstruo de la unua borso ĉe la loko de la nuna Malnova Borsstrato. (Oude Beurs)
- 1406 Unua urbodomo.
- 1410 Ekde nun A. havas urbestron.
- 1488 La komercistoj forlasas Bruĝon kaj establas sin en A.
- 1496 A. iĝas la centra magazeno de la portugalaj spicherboj kaj spicaĵoj.
- 1515 Oficiala vizito de la princo kaj posta imperiestro Karlo al A.
- 1542 Konstruo de la nova defendmuro, ĉe la nunaj avenuoj, kiuj tranĉas la urbon de la Nordo ĝis la Sudo.
- 1565 Nova urbodomo laŭ la planoj de la projektisto Cornelis Floris De Vriendt.
- 1576 Hispana furio, A. elektas la flankon de la revolucio kontraŭ la hispana reĝo Filipo II.
- 1577 A. estas dum 6 jaroj la ĉefurbo de la protestantaj ribeluloj.
- 1585 La hispana reĝo rekonkeras A. kaj la elfluo de la riverego Skeldo iĝas fermita. Multaj protestantoj fuĝas el A. kaj establas sin en Nederlando.
- 1599 Naskiĝjaro de la mondfama pentristo Antoon van Dijck.
- 1612 Petro Paŭlo Rubens, la princo de la pentristoj, eklaboras por la katedralo.
- 1640 Petro Paŭlo Rubens forpasas.
- 1663 Malfermo de artakademio.
- 1723 La A. komercistoj fondas la faman Hindio-kompanion.
- 1746 A. iĝas 4 monatojn la ĉefurbo de la Aŭstraj Nederlandoj.¨
- 1794 A. sub la franca regado.
- 1795 Unua kunveno de la komunuma konsilantaro.
- 1796 Liberigo de la buŝo de la rivero Skeldo ĝis la maro kaj libera ŝippasejo.
- 1803 Napoleono vizitas A.
- 1830 Bombado de A. dum la Belga revolucio.
- 1836 Unua trajno inter Bruselo kaj A.
- 1853 Konstruo de la unua stacidomo ĉe la nuna Astridplaco.
- 1856 Konstruo de la unua doko ekster la defendmuroj; Kattendijkdok (Kata digo-doko).
- 1863 Elaĉeto de la Skeldaj vojimpostoj.
- 1864 Pligrandigo de la urbo. Malkonstruo de la defendmuroj kaj konstruo de la avenuoj.
- 1873 Unua ĉevaltramo inter Berchem kaj Meir. ''Red Star Line'' ekfunkcias. (Regula ŝiplinio al Usono per kiu miloj da homoj migras al la nova mondo).
- 1877 Malkonstruo de la malnovaj ŝipkonstruejoj kaj granda parto de la fortikigita kastelo kaj rektigo de la Skeldaj bordoj. Unua kunsido en la nova kortumejo.
- 1881 Unua provizo de akvo per tuboj.
- 1885 Unua granda vendejo (Grand Bazar) ĉe la Verda Placo.
- 1886 (18-a de januaro) Vincent van Gogh enskribita en la Antverpena Akademio.
- 1895 Ekkonstruo de la nuna stacidomo.
- 1903 Unua oleoŝipo enveturas la A. havenon.
- 1907 Fondo de la Antverpena Esperanto-klubo La Verda Stelo.
- 1914 Komenciĝo de la Unua Mondmilito, zepelino bombas A.
- 1920 A. organizas la Olimpiajn ludojn.
- 1921 La unua ina urbo-konsilantino.
- 1930 Internacia ekspozicio.
- 1931 Ekfunkcias la unua trafiklumo en Belgio.
- 1932 Ekkonstruo de la Imalso-tuneloj sub la riverego por piedirantoj kaj por la trafiko.
- 1944 Liberigo de A. (Dua Mondmilito).
- 1945 Fino de la bombatakoj per V-1 kaj V-2
- 1951 Malfermo de la plenaera muzeo por modernaj artoj Middelheim.
- 1969 Inaŭguro de la nova Kennedy-tunelo.
- 1983 Pligrandiĝo de A. pro la kunfandiĝo kun la ĉirkaŭantaj komunumoj: Berchem, Berendrecht, Borgerhout, Deurne, Ekeren, Hoboken, Lillo, Merksem, Wilrijk, Zandvliet.
- 1993 Kultura ĉefurbo de Eŭropo.
- 2004 A. Monda libro-urbo
- 2007 100-jariĝo de la Esperanto-grupo La Verda Stelo.
Vidindaĵoj
La urbo estas riĉa je vidindaĵoj. La sekvantaj donas impreson de la urbo:
- La unua urbodomo datiĝas de 1406.
- La nova urbodomo, ekkonstruita la 27-an de februaro 1561 kaj inaŭgurita la 27-an de februaro 1565, realigita de pluraj arkitektoj, inter kiuj Cornelis Floris II de Vriendt, estas la plej reprezenta renesanca konstruaĵo de Flandrio. Du fojojn incendio grandparte ruinigis la domon, nome en 1576 dum la Hispana furio kaj en 1794 dum atako de Francio.
- La bronza statuo de Brabo, laŭ la legendo juna heroo, kiu forhakis la manon de la giganto Druon Antigoon, kaj ĵetis ĝin en la riveron Skeldo. Laŭ tiu sama legendo la vorto Antverpeno devenus de hand werpen (= ĵeti manon). La realo tamen estas malpli romantika. La urbonomo devenas de aanwerp aŭ Anoverpis, kabo en Skeldo sur kiu oni ekkonstruis la urbon, precize tie kie nun estas la kastelo
- "Het Steen", kun la Ŝtata Muzeo pri Mara Navigado.
- La Reĝa Muzeo por Belaj Artoj en Sud-Antverpeno.
- La Antverpena zoo.
- La "Hof van Leire", kie troviĝas tereno de la Antverpena Universitato.
- La stacidomo de Antwerpen-Centraal ĉe Astridplein.
- La nova justicejo en la ekstrema sudo jam aspektas tre moderna.
- La Rubens-domo, laborejo de la fama pentristo,
- La katedralo de Nia Sinjorino, la plej granda gotika konstruaĵo de la malaltaj landoj, anstataŭis ekde 1352 romanikan preĝejon el 1124 kaj daŭre konstruata dum pluraj jarcentoj.
- Muzeo Plantin-Moretus, laborejo de la fama presisto.
- Van Wesenbeekstraat, la Ĉina Urbo de Antverpeno.
- Boerentoren (=kamparana turo), la unua nubskrapulo sur la eŭropa kontinento, 97 metrojn alta, konstruata de 1929 ĝis 1931.
La haveno de Antverpeno
La haveno de Antverpeno estas unu el la plej grandaj de la tuta mondo. Pro ĝia centra situo, internaciaj firmaoj kiel BASF kaj Bayer tie havas gravajn produktejojn. La haveno precipe famas pro ĝia transŝanĝo de konteneroj.
La ekspansio de la haveno minacas i.a. la vilaĝon Doel. La registaro nove konstruigis la Deurganckdokon ĵus sude de la vilaĝa centro. Kompreneble ĝi ankaŭ kreas multajn laborlokojn.
Trafiko kaj Transporto
Trafiko
La avenuoj (franca avenuo, itala avenuo, amerika avenuo kaj brita avenuo) estas la plej gravaj arterioj en Antverpeno. Ĉirkaŭ la urbo estas la aŭtoŝoseo R1. Ĉi tiu kunligas la A1/E19 (Breda unuflanke kaj Meĥleno aliflanke), la A12 (Bergen op Zoom), la A21/E34 (Turnhout-Eindhoven), la A13/E313 (Haselto) kaj la A14/E17 (Gento). Pro la kunveno de grandaj nord-sudkunligoj (de Roterdamo, Amsterdamo kaj aliaj partoj de Nederlando ĝis Antverpeno, Bruselo kaj Charleroi kaj plien al Francio) kaj gravaj orient-okcidentkunligoj (inter Germanio, kun ĉefe Akeno kaj Kolonjo, unuflanke kaj la belga marbordo aliflanke) la antverpena ringoŝoseo estas unu el la plej veturigitaj partoj de aŭtoŝoseo en Okcidenta Eŭropo, kun la trafika ĥaoso kiel sekvo.
Ĉefe por pasaĝertransporto al kaj de Britio estas uzata la Flughaveno de Antverpeno.
Publika transporto
La Flandra Transportkompanio "De Lijn" ekspluatas la urbotransporton en Antverpeno per busoj kaj tramoj. Kvin tramolinioj uzas tunelon (antaŭmetroon) sub la urbo kaj Skeldo, nome tramoj 2, 3, 5, 6 kaj 15. En Antverpeno estas ok stacidomoj: Antverpeno-Centra, -Berchem, -Dam, -Luchtbal, -Noorderdokken, -Oost, -Zuid kaj Hoboken-Polder; el kiuj la stacidomoj Antverpeno-Centra kaj -Berchem estas la plej gravaj fervojaj nodoj. Antverpeno havas rektajn fervojajn kunligojn al Gento (linio 59), Roosendaal (linio 12), Meĥleno (linio 25 kaj 27), Puurs (linio 52) kaj Lier (linio 15)
Partneraj urboj
Antverpeno havas partnerajn rilatojn kun la sekvaj urboj:
Mulhouse, Francio ekde 1954
Sankt-Peterburgo, Rusio ekde 1958
Ŝanhajo, Ĉinio ekde 1984
Ĥajfo, Israelo ekde 1995
Kaburbo, Sud-Afriko ekde 1996
Barcelono, Hispanio ekde 1997
Ludwigshafen am Rhein, Germanio ekde 1998
Urboamikecaj rilatoj krome ekzistas kun la sekvaj urboj:
Sporto
En Antverpeno estas du futbalaj teamoj:
- Germinal-Beerschot (unua klaso)
- Antwerp FC (dua klaso)
Antverpeno kaj Esperanto
La Universala Kongreso okazis tri-foje en Antverpeno:
La Esperanto-domo de Antverpeno estas la sidejo de Flandra Esperanto-Ligo kun ĝia grafika centro kaj la kunvenejo de la Esperanto-grupo de Antverpeno estas multe vizitata de eksterlandaj esperantistoj.
Vidu ankaŭ
- Samnoma provinco Antverpeno
Eksteraj ligiloj
Ŝablono:El2
Ŝablono:El2
Ŝablono:El2
Ŝablono:El2
Antverpeno en ReVo
Referencoj
- ↑ Stadsarchief Antwerpen (urba arkivo)
| ||||||
